Intendant en regisseur Waut Koeken krijgt de Schaunard Award 2020 toegekend voor zijn leiderschap en creativiteit in dit coronajaar. De prijs wordt voor de achtste keer uitgereikt, maar niet op de gebruikelijke wijze, want het was op alle fronten een uitzonderlijk jaar.

Alles is anders dit jaar en dat geldt ook voor de jaarlijkse awards van Place de l’Opera. Slechts twee maanden was er grootschalige opera te zien, wat een magere longlist voor onze gebruikelijke Opera van het Jaar-verkiezing opleverde. De afgelopen jaren bestond die longlist telkens uit zeventig tot honderd voorstellingen, waaruit een groep operakenners een shortlist samenstelde, waarna de lezers door te stemmen de uitslag bepaalden. Vorig jaar was de winnaar een grootschalige productie in de meest ware zin des woords: aus LICHT van De Nationale Opera.

De Schaunard Award is bedoeld voor een onderscheidende bijdrage aan de wereld van opera en muziektheater en die reiken we dit jaar wél uit. De naam van de Schaunard Award is ontleend aan één van de karakters uit Puccini’s opera La bohème. Schaunard is een musicus die in de eerste akte zijn verkleumde, armoedige kunstenaarsvrienden verblijdt met het nodige geld en eten. Zonder hem was de kerstfeestelijkheid in de tweede akte niet te betalen geweest.

Gezien de bijzondere omstandigheden dit jaar krijgt de Schaunard Award een ander karakter. Vanaf half maart viel de wereld van opera en muziektheater maandenlang stil. Makers, zangers, musici, technici en anderen moesten enorme teleurstellingen verwerken. Hun voorstellingen gingen op het allerlaatste moment niet door, complete festivals werden gecanceld, wereldpremières werden afgelast en een heel passieseizoen verdween uit de agenda’s.

Na dat verdriet bij alle getroffen professionals kwamen de zorgen: zal ik gecompenseerd worden, wat kan ik als freelancer verwachten, hoe kan ik mijn huur of hypotheek blijven betalen? Als redactie van Place de l’Opera zagen we overal initiatieven, waar we veel over bericht hebben. Individuele artiesten bedachten plannen om de crisis te overleven en theaters en productiehuizen zochten creatief naar mogelijkheden om te spelen voor publiek of met livestreams.

Iemand die zich te midden van de crisis zeer positief onderscheidde, was Waut Koeken, intendant van Opera Zuid. Daarom heeft Place de l’Opera besloten om de Schaunard Award aan hem te uit te reiken.

Waut Koeken toonde moed, liet leiderschap zien, had voortdurend zorg voor de mensen en benutte zijn creativiteit voor de projecten die Opera Zuid dit jaar vormgaf. Al op 27 maart, toen alles nog verwarrend en onzeker was, gaf hij als één van de weinigen openheid van zaken in een interview. Half juni spraken we hem weer, nog uitgebreider, over de eerste plannen die hij met anderen maakte.

Waut Koeken initieerde projecten met Jan-Peter de Graaff (op video), bedacht podcasts en maakte ruimte voor An die ferne, een idee van bariton Michael Wilmering rond de liederencyclus van Beethoven (op video en mogelijk later als voorstelling). In november presenteerde Opera Zuid de double bill La voix humaine en L’heure espagnole, live vanuit de huisstudio. Letterlijk iedereen kon die voorstelling dankzij een livestream volgen. Op alle fronten zochten Koeken en zijn mensen met die productie naar de grenzen van de mogelijkheden in een door corona geïnfecteerde wereld.

Waut Koeken werd, een dag voor nieuwjaar, eerst even stil toen we hem belden om het nieuws te vertellen. ‘En ik kan niet eens zingen’, was zijn eerste reactie. Hij heeft dit jaar extreem hard moeten werken. ‘Wat mij en alle andere mensen van Opera Zuid op de been hield, was de passie om te knokken voor een kunstvorm die buitenproportioneel werd getroffen door corona. Opera is groot en complex en er was lang onzekerheid over de vraag of zingen niet nog meer besmettingsgevaar zou opleveren’, aldus Koeken. ‘Opera is kwetsbaar in een online variant, ultiem is het een belevingskunst. Ik wilde vechten om die kunstvorm in leven én toekomstbestendig te houden.’

Zoals bij alle operahuizen stond het jaar 2020 voor Waut Koeken en Opera Zuid in het teken van het annuleren of verplaatsen van producties en onzekerheid over de mogelijkheden om te spelen en de grenzen die daar door de overheidsmaatregelen aan werden gesteld. ‘De eerste maanden was het vooral crisismanagement, maar steeds meer werd duidelijk dat het langer zou gaan duren en dat de onzekerheid over wat kon nog heel lang zou aanhouden. Al in september moest ik het afschuwelijk pijnlijke besluit nemen dat onze voorjaarsproductie van 2021, Das Liebesverbot van Wagner, niet door kon gaan in de vorm die we voor ogen hadden.’

‘Toen het idee ontstond om met de collega’s in Amsterdam en Enschede samen te werken in een productie, gaf dat een punt aan de horizon. L’elisir d’amore van Donizetti, die op 23 mei 2021 in première gaat in Eindhoven, wordt een coproductie met De Nationale Opera en de Nederlandse Reisopera. Er staat inmiddels al een mooie speelreeks op de agenda. We moesten realistisch en pragmatisch zijn in een operaproject dat ondanks de wisselende omstandigheden realiseerbaar zou zijn, maar dat niet mocht aanvoelen als een compromis of een kleine coronavariant.’

Waut Koeken kijkt terug op een jaar waarin heel hard gewerkt moest worden, aan artistieke maar ook heel praktische zaken. Wat hem een impuls gaf op momenten dat het zwaar werd? ‘Ik voelde de kracht om door te gaan met die soms krankzinnige dingen die we deden op het moment dat er muziek klonk; het ontroerende geluk van zangers en musici en iedereen die bij een project betrokken is om hun beroep te kunnen uitoefenen. Dát gaf energie. Wanneer ik het echt even te zwaar vond, vluchtte ik naar repetities om daar even te luisteren en te kijken. Dat gaf me moed en energie om door te gaan.’