The Fall of the House of Usher van Philip Glass kreeg woensdagavond zijn officiële Nederlandse première als onderdeel van de theatervoorstelling Opera Melancholica van het baanbrekende gezelschap OPERA2DAY. Een enerverende avond vol verrassingen.

Artistiek leider Serge van Veggel van OPERA2DAY is een man van veel interesses en talenten. Elke voorstelling die hij maakt heeft iets bijzonders te bieden, maar voor de operaliefhebbers onder ons is het geruststellend dat zijn producties altijd de naam van het gezelschap eer blijven aandoen. De theatervoorstelling Opera Melancholica vormt hierop geen uitzondering.

Centraal staat de uitvoering van een opera, ingebed in een programma dat wordt aangeduid als ‘Theater van de psyche’. Onderdeel van het geheel is een theatercollege door de geneesheer-directeur van het Anatomisch Psychologisch Instituut (spreekrol van René M. Broeders), waarin wordt uiteengezet aan welk onderzoek de hoofdpersoon van de opera, Roderick Usher, zal worden onderworpen. Daar laat ik het verder bij om het verrassingseffect van dit deel van de avond zo min mogelijk teniet te doen.

Het libretto van The Fall of the House of Usher is gebaseerd op het gelijknamige verhaal van Edgar Allan Poe. Het verhaalt over Roderick, de ziekelijke hoofdbewoner van een vervallen landhuis op een eilandje in een meer. Hij krijgt bezoek van zijn jeugdvriend William, die feitelijk door Roderick is ontboden als laatste strohalm om zich aan vast te klampen. In het huis woont verder nog Rodericks tweelingzus Madeline, die volgens Roderick ongeneeslijk ziek is. Voor William is dat nieuw; Madeline heeft hij nooit eerder ontmoet.

In Serge van Veggels benadering vertegenwoordigt de tekst van Roderick dienst gedachten. Madeline symboliseert zijn onderdrukte gevoelens en William krijgt de rol van Rodericks bewustzijn toebedeeld. In zijn poging om tenminste een hereniging tot stand te brengen tussen gedachten (verstand) en gevoel, pleegt Roderick een incestueuze geslachtsdaad met zijn ingebeelde tweelingzus, die prompt daarop de geest lijkt te geven. Bij Poe wordt ze levend in een graftombe gelegd, hier ligt ze langere tijd levenloos op het toneel om later te herrijzen.

Het toneel laat de helft van een anatomisch theater zien, met in het midden geen lijk op een snijtafel, maar een groot model van een schedel. Als deze letterlijk wordt gelicht (opgetakeld) zien we Roderick zitten met wat boeken. De vloer van het theater heeft een opstaande rand. Er staat een laag water in die het meer symboliseert. Roderick en Madeline banjeren onbekommerd door dit ondiepe zwembad, een effect dat al gauw zijn werking verliest.

Madeline komt weer tot leven en met behulp van William wordt een genezingsproces in gang gezet. Uiteindelijk komt de schedel weer terug op zijn plek en als deze opnieuw wordt gelicht, verschijnt er een kleine jongen, een nieuwgeboren Roderick als het ware.

Glass heeft Madeline geen tekst gegeven; Lucie Chartin brengt haar buiten beeld woordloos vocaliserend tot leven. In het zwembad zien we de danseres Ellen Landa, die zich ondanks haar lange (natte) jurk opvallende soepel door het water weet te bewegen. William werd vertolkt door de Canadese bariton Drew Santini, terwijl de Argentijnse tenor Santiago Burgi de rol van Roderick voor zijn rekening nam. Mooi optreden van dit viertal.

Glass’ muziek werd gespeeld door het twaalfkoppige New European Ensemble onder leiding van Carlo Boccadoro. Het klinkt allemaal direct bekend in de oren voor wie eerder werk als Einstein on the Beach heeft gehoord, maar schijn bedriegt. Het talloze malen herhalen van bepaalde frasen doet aan Glass’ eerdere werk denken, maar het klankbeeld van dit latere werk (1988) is veel melodieuzer en gevarieerder dan wat zijn minimalistische periode kenmerkte.

In de opera geeft William bij aankomst een ‘music box’ aan Roderick cadeau. Deze vist het geval uit het onvermijdelijke water en het ensemble speelt de bijpassende muziek: een herhaling van opgewekte triolen, het meest blije deel van de partituur. Later komen die triolen terug, maar dan met sombere lage vierklanken eronder: een gemengd beeld, waarin men een conflict tussen denken en voelen bij Roderick kan vermoeden.

Glass houdt het tempo erin. Zijn opera is geen uren durende muzikale ervaring, maar een bondige begeleiding van een compact libretto. Als op zichzelf staand werk is het geen heel boeiend stuk, maar in een pakkende enscenering bloeit het op. Zo ook hier.

Opera Melancholica is een geslaagde muziektheatervoorstelling, zij het met een omlijsting die op punten toch wel wat pretentieus overkomt. Gelukkig komt dat vooral in het uitgebreide programmaboek tot uitdrukking. OPERA2DAY voegt met deze productie een nieuw succesnummer toe aan een inmiddels imposante lijst.

Er volgen tot en met 19 maart nog 22 voorstellingen in theaters verspreid over het gehele land. Zie voor meer informatie de website van OPERA2DAY.