Op 3 oktober 2017 werd na een renovatieperiode van zeven jaar de Staatsoper Unter den Linden heropend met een voorstelling van Schumanns zelden gespeelde Szenen aus Goethes Faust. Arthaus Musik heeft de opname hiervan recent op blu-ray uitgebracht.

Ik ben niet zo goed bekend met Schumanns andere werk. In een grijs verleden speelde ik de Fantasiestücke voor klarinet en piano. Zijn opera Genoveva hoorde ik concertant in De Doelen en verder ken ik zijn vierde symfonie en de concerten voor piano en viool. Szenen aus Goethes Faust dateert grofweg uit de periode tussen de vierde symfonie en dat vioolconcert, ook wel de missing link genoemd tussen de concerten van Beethoven en Brahms.

In de proloog herken ik duidelijk Schumanns stijl, met name die vierde symfonie. Daarna wordt het gissen. Het werk is een opera-oratorium en in dat opzicht enigszins vergelijkbaar met Berlioz’ La damnation de Faust. Muzikaal is Schumanns werk echter veel minder coherent dan dat van zijn collega. Flarden kerkmuziek, aria’s, lied en koorwerk als in een requiem wedijveren om de aandacht van de luisteraar met bijna baldadige scènes die vooruitwijzen naar operette en gothic music. Je moet het zien, en dat is precies wat regisseur Jürgen Flimm zal hebben gedacht toe hij besloot deze Faust te ensceneren.

Probleem is dat Schumanns werk bestaat uit drie vrijwel op zichzelf staande delen, waarvan de tekst is ontleend aan Faust I en II, bij elkaar een kleine twee uur muziek. Daarin kon natuurlijk slechts een klein deel van Goethes tekst worden verwerkt en dat verklaart de titel: het zijn slechts drie scènes uit een zeer omvangrijk toneelstuk, waarvan de handeling ook nog eens zeer moeilijk te volgen is, met name in deel II.

Gounod en Berlioz hebben zich beiden beperkt tot de hoofdlijn van Faust I, feitelijk de liefdesgeschiedenis met Gretchen. Alleen Boito haalt Helena erbij, afkomstig uit deel II. Flimm heeft gemeend Schumanns werk te moeten aanvullen met ontbrekende delen uit Goethes toneelstuk, om de overgang tussen de scènes vloeiender te maken. Maar hetzelfde doet hij ook binnen de scènes van Schumanns versie. Het resultaat is een muziektheaterstuk dat bij voortduring wordt onderbroken door toneelspel, waarvoor drie acteurs zijn aangetrokken die de rollen van Faust, Mephistopheles en Gretchen dubbelen. Soms staan ze met z’n zessen tegelijkertijd op het toneel.

Allround beeldend kunstenaar Markus Lüpertz nam de decors voor zijn rekening. Zijn stijl is een hybride van de vroege Picasso en Karel Appel en het resultaat oogt heel feestelijk, maar geeft het geheel wel een revuetintje. De kostumering van Ursula Kudrna doet daar nog een schepje bovenop.

Overmaatse beelden flankeren een soort kiosk, waarin de meer intieme scènes zich afspelen. Eromheen wordt de ruimte gebruikt voor grote groepen, vooral in de koorscènes, maar ook als figuranten aan het werk zijn.

Mephistopheles komt voor rekening van acteur Sven-Eric Bechtolf en bas René Pape. Vooral Bechtolfs optreden doet bij vlagen nadrukkelijk aan The Joker denken, Pape is wat meer ingehouden in zijn acteren.

Waar de twee duivels nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn, heeft Faust duidelijk twee gezichten. De acteur, een nogal schreeuwerige André Jung, ziet eruit als een oude man, de zanger, bariton Roman Trekel, als een jonge god. De twee Gretchens ontlopen elkaar niet veel: Melke Droste acteert, redelijk, en sopraan Elsa Dreisig zingt, uitstekend.

Het koor speelt een grote rol in deze productie, feitelijk wordt het geheel erdoor gedragen. Koordirigent Martin Wright kan tevreden terugkijken op de prestatie die zijn zangers hebben geleverd. Compliment! Ook de inbreng van het kinderkoor is uitstekend verzorgd.

Roman Trekel weet zich goed staande te houden als Faust. Hij heeft heel wat te zingen en zeker tegen het einde wordt er nog een flinke wissel getrokken op zijn reserves. Mooie zanger, mijn favoriete Wolfram. Pape is een schitterende Mephistopheles, aanvankelijk nadrukkelijk ‘duivels’, maar gaandeweg meer en meer Fausts gezond verstand, zo lijkt het. Van Faust II ken ik slechts de inhoud en dat is een lastig te volgen verhaal. Op het toneel staat iemand die daar nog enige betekenis aan probeert te geven. Al gauw beperkte ik me maar tot luisteren naar zijn zang.

Daniel Barenboim heeft de muzikale leiding over het geheel en we zien hem samen met zijn complete orkest na afloop op het podium, luid toegejuicht door het publiek bij deze speciale voorstelling. En daarmee is de Staatsoper Unter den Linden plechtig voor heropend verklaard.

In juni staat een productie van Szenen aus Goethes Faust op het programma bij Opera Vlaanderen, maar daar zonder toegevoegd toneelspel. Een unieke gelegenheid om dit werk in geënsceneerde vorm te beleven.