De Engelse koning George III, regerend van 1760 tot aan zijn dood in 1820, is de geschiedenis ingegaan als ‘de gekke koning’. De tragiek van zijn gekte verwerkte de Britse componist Peter Maxwell Davies in een monodrama, getiteld Eight Songs for a Mad King. Schrijnende muziek in een sober theaterstuk van bijna dertig minuten, dat in The Mad King van OPERA2DAY tot een bonte show van ruim een uur is uitvergroot.

Doordat in het huidige tijdsgewricht een grote productie niet tot de mogelijkheden behoort, werd een kleinschalig theaterstuk uitgekozen voor het lopende speelplan van het Haagse muziektheatergezelschap OPERA2DAY: de Eight Songs die sinds de wereldpremière in 1969 enige vermaardheid hebben gekregen. Peter Maxwell Davies schreef zijn avant-gardistische noten bij teksten die librettist Randolph Stow baseerde op overgeleverde uitspraken van George III gedurende zijn jarenlange staat van geestelijke verwarring.

De vorst had altijd al last van opvliegingen, maar na 1788 werden die zo ernstig dat werd besloten om hem te vervangen door de kroonprins, ook een George, als regent over het Britse rijk. Eén van zijn eigenaardigheden was zijn poging om goudvinken, die hij in een kooi hield, liedjes te laten fluiten die hij met een draaiorgeltje afspeelde. Het instrumentje is bewaard gebleven. Maxwell Davies maakte er gebruik van door acht melodietjes te verwerken in de vocale en de instrumentale bekleding van de acht liedteksten die Stow hem aanleverde.

Sober

De opzet van de compositie is sober. De rol van de ‘mad king’ is geschreven voor een bariton, maar wel met een enorm bereik en de capaciteit om rauwe keelklanken en dubbeltonen te produceren, waarmee de aanvallen van waanzin ingekleurd worden. De stem wordt begeleid en omspeeld door een ensemble bestaande uit fluit, klarinet, viool, cello, piano, klavecimbel en een flinke sortering aan slagwerk- en klankmiddelen, waarbij ook een snerpend conducteursfluitje.

In de productie van OPERA2DAY zijn er twee orgeltjes toegevoegd. Het ene is een soort handorgeltje dat door de solozanger wordt aangedraaid om de mechanisch bewegende nepgoudvinken in kooitjes tot zingen aan te moedigen, geluiden die worden geproduceerd door enkele instrumentalisten. Het andere is een echt draaiorgel, dat soleert in een flink fragment uit het befaamde orgelconcert De koekkoek en de nachtegaal van Händel.

De verbinding naar Händel (nog net tijdgenoot van George III, die in 1738 werd geboren) legde de librettist door een zinnetje uit Händels Messiah op te nemen, ‘Comfort ye, my people’. De componist benutte het begin van de beroemde aria door in bewerkte vorm het overbekende melodietje te laten klinken. De makers van OPERA2DAY zagen er aanleiding in om Händels orgelconcert in te vlechten en ergens anders de aria ‘Infernal spirits’ uit Händels oratorium Saul te gebruiken.

Schrijnende klanken

Peter Maxwell Davies (geboren in 1934, overleden in 2016) gold in de jaren zestig als een geheide modernist in het nogal conservatieve Engelse muziekleven. De Eight Songs gaven hem de gelegenheid om zich te profileren als avant-gardist. Nog steeds klinkt dit werk als een schurende uitdrukking van een fantasievolle geest. Hij ontwikkelde schrijnende, kleurrijke samenklanken om de tragiek van de koning uit te drukken, in de originele vorm nog steeds aangrijpend.

Daar wringt de schoen in deze productie. Het artistieke team, geleid door dirigent Hernán Schvartzman en regisseur Stefano Simone Pintor, heeft in samenwerking met muziekarrangeur Brendan Faegre allerlei effecten toegevoegd die afbreuk doen aan de felheid en de dramatiek van de compositie. Maxwell Davies gaf zelfs qua beeld een passage in de partituur de vorm van een vogelkooi waar de koning als het ware in zit opgesloten. Die beklemming mist deze productie, die in de woorden van het gezelschap ‘een fonkelende bonte opera’ biedt.

Bokshandschoenen

In de enscenering is een waanwereld geschapen met spookachtige vogels, een uitbreiding van de goudvinken in het oorspronkelijke verhaal. De instrumentalisten van het New European Ensemble (een Nederlandse groep die zich specialiseert in hedendaagse muziek) zijn in kleurrijke verenpakken in het toneelbeeld opgenomen. Een enorme zwarte kip fungeert als stille tegenspeler van de koning, gespeeld en gezongen door bariton Charles Johnston.

Gekleed in een badjas en een sportbroek beeldt hij met wringende gebaren de waanzin van zijn personage uit. Komisch is de scène waarin hij een vogelkop opzet en bokshandschoenen aantrekt om het zwarte monster te bevechten, met muziek van Händel als achtergrond. Kort daarop rukt hij het geponste boek met de Händelmuziek uit het orgel. Grote indruk maakte het acteren van Johnston niet op mij. Ook schoot hij tekort in de vocale expressie; te weinig felheid in zijn uitbarstingen en ook te weinig gradaties in de stemkleuren.

Vanwege de sluiting van de theaters moest het gezelschap vrijdagavond voor de première zijn toevlucht nemen tot een livestream vanuit de Haagse Schouwburg. Een eenmalige gebeurtenis, die in de toekomst gevolgd wordt door een echte première voor een volle zaal en een aansluitende tournee door het land.

Zie voor meer informatie de website van OPERA2DAY.