Individualiteit en eigen verantwoordelijkheid versus regels en bevelen. Daar draait Hans Werner Henzes opera Der Prinz von Homburg om. Stephan Kimmig maakte vorig jaar een productie voor de Staatsoper Stuttgart, nu door Naxos uitgebracht op dvd en blu-ray. Robin Adams vertolkt de titelrol.

Hans Werner Henze werd een jaar voor het einde van de Tweede Wereldoorlog opgeroepen voor dienst in de Wehrmacht. Dat is sterk bepalend geweest voor de wijze waarop hij het oorspronkelijke toneelstuk van Heinrich von Kleist uit 1810 heeft benaderd, in samenwerking met zijn librettist Ingeborg Bachmann. De nadruk verschuift van onderwerping en blinde gehoorzaamheid, zo typisch Duits in veler ogen net na de oorlog, naar individualisme en humanisme.

Tijdens de slag bij Fehrbellin (1675) is door toedoen van de cavalerie van de Prinz von Homburg de overwinning behaald. De keurvorst had echter vooraf nadrukkelijk bevolen dat Homburg pas in actie mocht komen als hij daartoe een schriftelijk bevel had ontvangen via een ordonnans. Om die reden daagt hij hem voor de krijgsraad, waarbij op voorhand door hem de doodstraf wordt bepaald wegen insubordinatie.

Eervolle dood

Homburg wordt getoond als een dromerig type, dat ook nog eens slaapwandelt. Hij wordt wakker met een rode handschoen in zijn hand, eentje die toebehoort aan prinses Natalie van Oranje, de nicht van de Kurfürstin. Hij weet niet hoe die handschoen in zijn bezit is geraakt. Zij vraagt zich hetzelfde af. Vermoedelijk is er een grap met Homburg uitgehaald, dat is in elk geval aan de orde bij Von Kleist. In de opera blijft het onbenoemd, om de vage grens tussen droom en realiteit te benadrukken.

De handschoen activeert de sluimerende liefdesgevoelens tussen Homburg en Natalie, waardoor er een situatie ontstaat die in zijn dramatiek doet denken aan een grand opéra: een liefdespaar dat vermorzeld dreigt te worden door de dynamiek van een historische gebeurtenis. Hier dreigt Homburg geëxecuteerd te worden. Dat het uitdraait op een schijnexecutie, maakt de gang van zaken er niet prettiger op.

De keurvorst is slechts bereid het vonnis te herroepen als Homburg het aanvecht, maar daarvoor moet hij zijn eer als militair prijsgeven. De opstelling van de keurvorst wordt door alles en iedereen bekritiseerd, maar hij geeft niet toe. Wellicht is hij erop uit zijn impulsieve generaal een les in discipline te leren en is hij niet echt van plan hem te laten fusilleren. Ondanks smeekbeden van Natalie weigert Homburg op deze wijze vernederd te worden. Hij kiest voor een eervolle dood.

Uiteindelijk wordt hij geblinddoekt naar de tuin van het paleis gevoerd. In plaats van de dood wacht hem een vrolijke groep bekenden, die hem een welkom terug in hun kring bieden. Enerzijds zien we hier een volledig gebrek aan empathie bij de keurvorst, anderzijds laat hij wel toe dat zijn oordeel nadrukkelijk door officieren en familieleden in twijfel wordt getrokken. Erg eenduidig is het gedrag van de protagonisten niet, maar het maakt het verhaal wel interessant.

Dat kan niet echt gezegd worden van de muziek, die me nog het meest doet denken aan Alban Berg en Gottfried von Einem. Er wordt nauwelijks echt gezongen, het is vooral heel veel ‘Sprechgesang’. De opera moet het in muzikaal opzicht vooral hebben van de orkestrale tussenspelen.

Spastisch

In de Stuttgarter productie speelt de handeling zich vooral af in een lege ruimte met achter op het toneel een witte betegelde wand, die zo op het oog het midden houdt tussen een waslokaal en een abattoir. Natuurlijk heel geschikt om te contrasteren met het verplichte toneelbloed; er wordt immers ergens ver weg strijd geleverd. In latere scènes staat er een soort glazen kiosk met spiegelende achterwanden voor de betegelde achterwand. Dat geeft wel mooie beelden.

De kostumering is matig verzorgd. Mannen lopen rond zonder broek onder een lang overhemd of colbert. Lange grijze jassen over onderkleding. Alleen prinses Natalie en haar tante mogen er fatsoenlijk gekleed bijlopen. De regie laat de mannen tijdens hun dialogen de meest vreemde bewegingen maken, spastisch bijna. Een choreograaf wordt niet vermeld, dus vermoedelijk doet men maar wat.

De mooiste zang komt voor rekening van sopraan Vera-Lotte Boecker als Natalie – een prachtig optreden. Niet onverwacht, zij strijdt voor haar geliefde en is dus de romantische heldin in het verhaal. Tenor Stefan Margita is vooral in zijn acteren een geloofwaardige keurvorst. Gekleed in een lange leren jas en met een zonnebril op toont Kimmig hem hier vooral als Pruisische potentaat, die heel erg ver wil gaan om zijn autoriteit te bevestigen. Enig inlevingsvermogen lijkt hem vreemd te zijn, ook al ziet hij dan uiteindelijk af van de ultieme consequentie.

Bariton Robin Adams geeft uitstekend gestalte aan de titelheld. Hij doorloopt als enige een aantal fasen gedurende het verloop van de opera. Een dromende slaapwandelaar die confuus is vanwege die rode handschoen en daardoor niet goed oplet tijdens de briefing voor de slag. De enthousiaste ‘Draufgänger’ die ziet dat de cavalerie nú moet ingrijpen om te voorkomen dat men de slag tegen de Zweden verliest. De onbezorgde held die het aangekondigde doodvonnis aanvankelijk niet serieus neemt. Dan de wanhoop: hij wil per se blijven leven en is bereid alles daarvoor op te geven. En uiteindelijk de ommekeer: hij weigert op de eis van de keurvorst in te gaan en pleegt daarmee feitelijk zelfmoord. Uiteraard kan Adams die ontwikkeling vooral in zijn acteren laten zien. Het ‘Sprechgesang’ is er vooral om zich verbaal te uiten.

Cornelius Meister heeft de muzikale leiding over het geheel, heel verdienstelijk.