Een dirigent die tevens de regie voert kom je niet vaak tegen. De Griekse George Petrou verenigt beide functies in zich voor Händels opera Giulio Caesare in Egitto bij de Nederlandse Reisopera. Hij maakte er met een prachtige bezetting een meer dan avondvullend, virtuoos luister- en kijkspel van. Bijna vier uur heerlijk, hemels, Händel.

Met ingehouden adem keken leiding en zangers van de Nederlandse Reisopera afgelopen dinsdag naar de persconferentie over mogelijke versoepelingen. Zou de kant-en-klare productie van Händels grootse opera uit 1724 toch een kans hebben, na de afgezegde première op 22 januari?

De beperking dat alle cultuurzalen om 22.00 uur moesten sluiten leek een obstakel, omdat de geplande voorstelling op ruim 3 uur en 45 minuten zou uitkomen. Deze Giulio Caesare biedt namelijk het complete libretto van Nicola Haym op de goddelijke muziek van George Frederic Handel. De Reisopera besloot dan maar om 18.00 uur te beginnen in het Wilminktheater te Enschede. Het publiek stroomde toe en werd steeds enthousiaster in zijn bijval.

Caesar met gleufhoed

Dirigent-regisseur Petrou wilde de bravoure waarmee de strijd tussen de Romeinse veldheer en consul Julius Caesar en de Egyptische koning Ptolomaeus wordt getekend plaatsen in een zetting van Amerikaanse films uit de jaren twintig, dertig. Caesar is bij hem een soort avonturier in een flitsend wit kostuum, getooid met een zogeheten fedora, een vilten gleufhoed die populair was in die tijd.

Caesar ontdekt in Egypte een ver verleden van geheimzinnige tempels, waaruit mummies in praalgraven en doodskisten hem tegemoet treden. Caesar raakt verstrikt in de intriges die zich afspelen aan het Egyptische hof van koningin Cleopatra en haar broer en medekoning Ptolomaeus.

Gelukkig dat dirigent Petrou zich helemaal thuis voelt in het hersenspinsel van regisseur Petrou, waardoor er een harmonieuze productie ontstond, die (op die hoed aan het begin en het vliegtuig aan het eind na) niet opzienbarend afwijkt van een barokke opvoering met Egyptische en Romeinse kostuums. In groots ogende decors van onder meer een Anubistempel – ontworpen door Paris Mexis, die ook de kleurrijke kostuums uittekende – ontrolt het drama over liefde en macht tussen twee concurrerende culturen.

In de orkestbak een selectie aan strijkers en blazers uit het Phion, orkest van Gelderland en Overijssel, zoals de club van gefuseerde orkesten officieel heet, aangevuld met een continuogroep afkomstig uit Petrou’s Atheense barokorkest. Dat hij doorkneed is in de muziek van de achttiende eeuw, laat hij middels zijn virtuoos spelende musici duidelijk horen. Pittige tempi, heftig accenten in de woedearia’s en heerlijke legato’s in de onderstromen bij de vele melodieuze aria’s zorgen voor een voortdurende genieting, ondanks de lange zit (met één pauze). Petrou is niet voor niks dit seizoen begonnen als artistiek leider van de Händel Festspiele in Göttingen. Komende zomer zal zijn Caesare daar worden gespeeld.

Film met tweedekkers

Interessant toeval: het is precies honderd jaar geleden dat in Göttingen voor het eerst Giulio Caesare werd uitgevoerd, weliswaar in het Duits en met getransponeerde partijen (countertenors waren nog onbekend), maar wel de eerste opvoering sinds eind achttiende eeuw in Engeland. In 1922 werd dat gedaan in een zeer eigentijdse, op Bauhaus geïnspireerde zetting, en met filmprojectie.

Verwijst Petrou in zijn eigen enscenering naar dat Göttinger voorbeeld? Ook hij heeft oude filmbeelden met tweedekkers verwerkt als begeleiding bij de strijdaria die Caesar zingt, ‘Al lampo dell’armi’ (Met schitterende wapens), waarbij twee hoorns de martiale zang vergezellen. Met verve gespeeld door de Phion-hoornisten en gezongen door Yuriy Mynenko, een fantastisch krachtig en soepel zingende mannen-alt.

De Oekraïnse, internationaal befaamde countertenor Mynenko maakt meteen grote indruk in zijn eerste opkomst met de aria waarin hij woede uit over het feit dat zijn Romeinse rivaal Pompeius Magnus onthoofd is door de Egyptische koning, die dat hoofd aan Caesar als welkomstgeschenk laat aanbieden. Tot en met het smachtend zoete slotduet ‘Caro/Bella’ met Cleopatra kleurt Mynenko zijn rol op verfijnde wijze. Een echt ‘homme de culture’ zoals hij met een uitstekende violist uit het Phion-ensemble, spelend in kostuum op het toneel, het duet ‘Se in fiorito ameno prato’(Wanneer op de bloeiende weide) zingt.

Oorstrelend

Zijn tegenspeelster Cleopatra krijgt in de persoon van de Belgische sopraan Sophie Junker sierlijk gestalte en vult in stemschoonheid de liefdesaria’s die Händel haar in de mond legt, met heerlijk melos en bekoorlijke versieringen. Twee hoogtepunten verdienen vermelding: haar oorstrelende verleidingszang ‘V’adoro pupille’(Ik aanbid u, o ogen), als zij zich openbaart aan Caesar, in een oogstrelend decor met begeleidende musici op de achtergrond. En als tweede de aria ‘Piangerò la sorte mia’(Bewenen zal ik mijn lot) als zij door broer Ptolomaeus in ketenen geboeid in een tempel is opgesloten. Momenten die door hun enscenering op elkaar rijmen.

Ook een internationaal bejubelde mannen-alt is de Amerikaan Nicholas Tamagna. Hij zet als Ptolomaeus, in de Italiaanse versie Tolomeo, op gezag van de regie zijn rol flink aan met kreten uit zijn lagere spreekstem en driftige bewegingen. Hij is een karikatuur van de man die Cleopatra de troon wil ontzeggen.

In de historische context was Ptolomaeus een veel jongere broer van de 21-jarige Cleopatra. Hun vader, ook Ptolomaeus geheten, had verordonneerd dat zoon en zus met elkaar moesten trouwen en samen op de troon zittten. Bij Händel is Tolomeo een volwassen, ijdele man. Hij dringt zich wellustig op aan Cornelia. Prachtig is de scène waarin hij Caesar ontmoet en de twee heersers (à la Poetin-Biden) een soort schaakspel spelen terwijl zij elkaar in tekst en zang het licht in de ogen niet gunnen. Aansluitend volgt Caesars beroemde triomfaria met hoornsolo.

Aangrijpend duet

Tragisch is de rol van Cornelia, de vrouw van de vermoorde Pompeius. De Italiaanse mezzo Francesca Ascioti zingt haar rol met innige passie, zoals in haar eerste aria ‘Prima son d’ogni conforte’ (Alle troost is mij ontzegd). Daar sluit haar zoon Sesto op aan met de strijdvaardig gezongen aria ‘Svegliatevi nel core’ (Ontwaak in mijn borst). De Schotse mezzo Katie Coventry is een overtuigend ogende jongeman, die vervuld is van wraak jegens Tolomeo. Uiteindelijk weet hij de moordenaar dood te steken. Aangrijpend is het duet met zijn moeder, ‘Son nato/nata a lagrimar’, als beiden gevangen zijn gezet in de Anubistempel.

Ook de kleinere rollen zijn met perfecte zangers ingevuld. Curio (een helper van Caesar, die een oogje heeft op Cornelia) wordt met krachtige basstem gezongen door Arthur Janda. De Egyptenaar Achilla, legeraanvoerder en vertrouweling van Tolomeo, met brutaliteit gezongen door Riccardo Novaro, stelde voor Pompeius te onthoofden en wil zich zo Cornelia toe-eigenen. Een grappige rol heeft Nerino, vertrouweling van Cleopatra. De mannen-alt Rafal Tomkiewicz zingt en danst met dolle pret de aria ‘Amor è qual vento’ (De liefde is als de wind), die door dirigent Petrou gearrangeerd is tot een soort Amerikaanse countrydans, begeleid met piano en plukbas.

Niet klikken

De Reisopera streeft ernaar om de voorstellingen in de zeven speelsteden ook om 18.00 uur te laten beginnen. In Enschede was de uitvoering in spartaanse stijl: alleen vooraf kon een blikje frisdrank mee in de zaal worden genomen. Op de boventiteling werd de aanbeveling geprojecteerd: ‘Open uw blikje niet tijdens de voorstelling.’ Ik heb geen enkele klik vernomen!

Zie voor meer informatie over de tournee de website van de Nederlandse Reisopera.