Puccini’s thriller -opera Tosca ging op 12 april ging bij De Nationale Opera in première in de bloedstollende regie van Barrie Kosky.

Op geen enkel moment tijdens de première van Tosca bij De Nationale Opera ontlaadde het publiek zich in applaus. En er werd tijdens de voorstelling dinsdagavond geen gerucht gehoord. Zo ademloos volgde de volle theaterzaal de messscherpe regie van Barrie Kosky en het spannende orkestspel geleid door Lorenzo Viotti. Des te luider waren de reacties bij de pauze en aan het einde van de avond. Wat een productie!

Met enorme kracht spoten de ruige en vileine openingsakkoorden uit de orkestbak op, met grote en krachtige armbewegingen opgewekt door Viotti bij het Nederlands Philharmonisch Orkest. Nog krachtiger dan het driedubbel forte en de aanduiding ‘tutta forza’ die Giacomo Puccini in de openingsmaten noteerde. Gecombineerd met het kale toneel en een zwarte achterwand voor het eerste bedrijf, stond de nieuwe productie meteen onder de hoogste spanning. 

Tosca, die immens populaire opera, altijd vertoond in weelderig aangeklede ensceneringen voor de eerste acte in een Romeinse kerk waar schilder Mario Cavaradossi zijn Maria Magdalena creëert, en de tweede acte in de salon van politiechef baron Scarpia waar hij zijn terreurbewind uitbroedt. Regisseur Kosky haalde een dikke streep door die iconografie.

Hij ontwikkelde in de strakke toneelbeelden van ontwerper Rufus Didwiszus een messcherpe uitbeelding van de liefde tussen operazangeres Floria Tosca en schilder Cavaradossi, en de op macht beluste Scarpia die Tosca wil losscheuren uit die liefdesband.

Het was even slikken bij het zien van dat verschrikkelijk brede, lege toneel. Maar de geraffineerde wijze waarop die leegte werd ingevuld met essentiële voorwerpen, intensiveerde het kijken en luisteren. Een schildersezel en allerlei benodigdheden werden in de ruimte geplaatst. Alle aandacht kon worden gericht op de schilder die zijn inspiratie put uit zijn vurige minnares en een onbekende dame die in de kerk is komen bidden. Daarin bloeide de mijmering van Cavaradossi wonderschoon op. ‘Recondita armonia’ zong de krachtige tenor Joshua Guerrero, in mysterieuze harmonie met de kleurrijke en genuanceerde omspeling uit de orkestbak. 

Madonna boeket 

In de opzet van Puccini en zijn librettisten Giuseppe Giacoso en Luigi Illica, neemt een Madonna-beeld een prominente plaats in. Geen beeld te zien in deze regie, maar wel een enorm kleurrijk boeket bij de toneelrand. Daar bidt Tosca als zij op bezoek komt bij haar Mario. Sopraan Malin Byström leek in haar wijd vallende, lichtblauw getinte jurk de personificatie van de heilige Maagd.

Maar de innerlijke hartstocht van Tosca tekent haar als een vrouw van vlees en bloed. ‘In Tosca’s bloed raast dwaze liefde’ zingt zij in haar steeds wervelender wordende ontboezeming, waarbij dirigent Viotti de stuwing in de orkestrale onderlaag prachtig opvoerde. Rond de schildersezel onder een uitgekiende belichting van Franck Evin ontwikkelde zich een hartstochtelijk spel van twee verliefden waarin Guerrero en Byström elkaar vocaal en acterend op overtuigende wijze uitdaagden en samen vloeiden. 

De liefde wordt in Tosca op handige wijze vermengd met politiek-maatschappelijke spanning. In het Rome van rond 1800 vochten revolutionaire actievoerders tegen het reactionaire bewind, verpersoonlijkt door Cesare Angelotti en politiechef Scarpia als handhaver van orde en recht. In het eerste bedrijf flitst – in de regie letterlijk – de opstandige Angelotti voorbij. Hij is ontsnapt uit de gevangenis en vindt hulp bij Cavaradossi. Daarna verdwijnt hij uit beeld. De Nederlandse bariton Martijn Sanders vulde zijn kleine rol met heftige expressie in. De kleine rol van de klunzige koster werd met effect uitgewerkt door Federico de Michelis. 

Wreedheid in grijs

Voor Cavaradossi zijn de gevolgen van zijn hulp rampzalig. Want Scarpia verdenkt hem van medeplichtigheid. Hij treft echter noch hem, noch Angelotti in de kerk, maar wel Floria Tosca, voor wie hij een stevige liefde koestert. Vaak heb ik de figuur van Scarpia gezien in stoere, doorgaans leren kleding, die met ferme gebaren zijn brute karakter accentueerde.  Zo niet in deze productie.

Bij regisseur Kosky gaat de wreedheid in grijs maatkostuum gekleed. Bariton Gevorg Hakobyan (Armenië) stond in strakke houding met de handen op de rug,  terwijl hij Tosca met gespeelde hoffelijkheid en sonore stem uithoorde. Treffend detail: terwijl hij met sarcastische ondertoon zong: ‘Ga Tosca! In jouw hart nestelt zich Scarpia’, plukte hij een blauwe bloem uit het enorme boeket vlak voor hem. Maar de echte coup de théâtre volgde daarna: de zwarte achterwand opende zich om een enorm, kleurrijk drieluik te tonen.

In de gaten de gezichten van de koorleden die met immense kracht het ‘Te Deum’ uitzongen, waarmee het eerste bedrijf eindigt als overwinningszang voor het autoritaire bewind. Ook hier zorgde Lorenzo Viotti voor maximaal effect.

In het tweede bedrijf had Scarpia zijn grijze pak ingewisseld voor een t-shirt en spijkerbroek. Zijn gespierde lijf onthulde het brute karakter. Plaats  van handeling een grijs-witte keuken in strak design over de volle breedte van het toneel.

Zijn slachtoffer: Cavaradossi. Tenor Guerrero gaf fel weerwerk in het gewelddadig verhoor waarin Spoletta (tenor Lucas van Lierop) en Sciaronne (bariton Maksym Nazarenko) als Scarpia’s helpers stevige klappen uitdeelden en ook het vuile werk deden in martelkelder. Zonder succes: Cavaradossi sloeg niet door. Wel Floria Tosca. In een lange, felrode avondjurk verscheen zij, de gevierde operadiva na een concert in een theater naast Scarpia’s hoofdkwartier.  

Uit het messenrek

Geweldig zoals Malin Byström met heftige stem de steeds driftiger zingende Gevorg Hakobyan in een lange en spannend uitgewerkte scène van het lijf hield. Toch verried zij de schuilplaats van Angelotti en ruilde zij haar eerbaarheid in voor een schijnexecutie van haar lief Cavaradossi en een vrijgeleide voor hem en zichzelf.

Bloedstollend was het moment dat zij een mes uit het messenrek greep en Scarpia met diverse steken om het leven bracht toen hij de reispapieren had ondertekend. Deze hele scène werd met grote precisie gedirigeerd door Viotti. Hij toonde zich een meester in de wijze waarop hij in de hele voorstelling bak en Bühne in de hand hield. 

Voor het derde bedrijf was een naargeestige gevangenisruimte gemaakt waar de hevig toegetakelde Cavaradossi zijn laatste uur doorbracht.

Alsof hij hallucineerde, zo onthecht realiseerde Guerrero zijn beroemde spreek-zang mijmering ‘E lucevan le stelle’/ En de sterren schitterden, terwijl soloklarinettist Leon Bosch de innige melodie buitengewoon mooi daaronder plaatste. Fraai contrast met de extase die Tosca teweeg brengt als zij vertelt van haar list en haar moord, en in engelachtige zang getuigt van haar liefde. 

Minpuntje

Om een executieplaats te creëren werd het toneelhoge, stalen décor gedraaid, wat een onhandige manoeuvre opleverde. Op de metalen trappen stelde het executie peloton zich op. De knallen waren enorm. In een lange, angstwekkende stilte stond Tosca als bevroren totdat zij besefte: hij is echt dood. Haar eigen dood, de beroemde sprong, zag er klungelig uit. Het enige minpuntje in een spannende regie. Maar het orkest zette een overtuigend daverende punt achter de bloedstollende theaterervaring. Zelfs de inbreng van het Nieuw Amsterdams Kinderkoor in de kerkscène had spectaculaire trekjes.

Verder lezen, kijken en luisteren

De Nationale Opera maakte een spannende trailer

Joshua Guerrero praatte in Place de l’Opera honderduit over zijn roldebuut als Mario Cavaradossi

Lorenzo Viotti, de nieuwe chef-dirigent van het Nederlands Philharmonisch orkest, is een zeer fitte, sterke dirigent.

Tosca voor beginners