Met Fernand Cortez breekt niet echt een nieuwtijdperk aan
De lang vergeten, of genegeerde, opera van Gasparde Spontini, Fernand Cortez ou La conquête du Mexique, werd in een nieuwe productie van de versie uit 1824, voor het eerst sinds de 19de eeuw, door Oper Dortmund opgevoerd.
Oper Dortmund heeft een reputatie op het gebied van weinig gespeeld Frans werk. Die stamt vooral uit de jaren ’90 toen John Dew er intendant was. Hij programmeerde onder meer Louise, La juive, Les Troyens en Dinorah. Nu pakt intendant Heribert Germeshausen hier de draad weer op met een wel erg onbekend werk: Gaspare Spontini’s Fernand Cortez ou La conquête du Mexique in een geheel nieuwe productie van Eva-Maria Hockmayr.
Kort na de première van La Vestale in 1808 kreeg Spontini, op instigatie van Napoleon Bonaparte en keizerin Joséphine, de opdracht voor een opera over Fernando Cortez, de veroveraar van Mexico. Het werk had première in 1809 maar Spontini bleef er tot 1840 aan werken. In Dortmund werd de derde versie uit 1824 gespeeld, zonder een enkel ballet overigens.
De opera behandelt de korte periode na het initiële succes van Cortez, die samen met zijn krijgers door de Azteken als een soort goddelijke gezant gezien wordt. De Spanjaarden van hun kant vinden die indianen maar een stel wilden, leven nog in het bronzen tijdperk en brengen zeer wrede mensenoffers aan hun goden. Maar inmiddels is de status quo dat men elkaar ziet als normale tegenstanders in een gevecht om macht en territorium.
Cortez heeft hulp gekregen van een naburig volk dat door de Azteken werd onderdrukt en Montezuma, de leider van de Azteken, moet nu alles op alles zetten om hem terug de zee in te drijven. Het aspect van verbroedering krijgt een gezicht in de persoon van Amazily die door Cortez van de dood is gered toen zij op het punt stond in de Aztekentempel geofferd te worden. Feitelijk is zij het belangrijkste personage in deze versie. Amazily is gebaseerd op Malinche, de Indiaans-Mexicaanse vrouw, die haar lot aan Cortez had verbonden en snel Spaans had weten te leren, waardoor ze hem als tolk kon bijstaan en bemiddelen tussen de strijdende partijen. Ze kregen ook een zoon samen en haar bemoeienissen zijn vermoedelijk van doorslaggevend belang geweest voor het succes van de Spanjaarden.
Haar broer Télasco vertegenwoordigt de kant van de Azteken. Verder maken we kennis met Montezuma en de Hogepriester. Cortez’ broer Alvar wordt in de tempel gevangen gehouden en de Hogepriester is slechts bereid hem vrij te laten als de afvallige Amazily wordt uitgeleverd en alsnog geofferd. Cortez gijzelt op zijn beurt Télasco en zet de aanval in op de stad Mexico. Om zijn vastberadenheid te tonen en zijn soldaten, die liever de strijd opgeven en met het buitgemaakte goud terug naar Spanje gaan, voor het blok te zetten, heeft hij kort daarvoor al zijn schepen in vlammen laten opgaan; de dood of de gladiolen.
Het eindigt met de overwinning van Cortez die met een breed gebaar iedereen tot bondgenoot probeert te maken. Een nieuw tijdperk breekt aan met een nieuwe godsdienst die geen mensenoffers eist.
Gespeeld werd op een grotendeels leeg toneel met een paar basale rekwisieten. Verder is er een open kiosk die omhoog kan worden gehesen, symbool voort Cortez’ machtscentrum. Een groot wit kruis wordt te pas en te onpas gebruikt om de superioriteit van het christendom te benadrukken. De Spanjaarden gaan het merendeel van de tijd in hun ondergoed, de Mexicanen zijn wat toegetakeld met verf en veren. In de scène waarin Télasco de Spaanse soldaten van hun missie probeert af te houden, wordt er een grote groep fraai uitgedoste Mexicaanse vrouwen op hen afgestuurd. Voor Cortez een reden om zijn schepen in brand te steken. Amazaly is sober gekleed in een lang blauw gewaad.
Verwarring
Wat nogal veel verwarring gaf was het optreden van het koor. Nu eens waren het Spanjaarden, dan weer Mexicanen, uiteindelijk vooral een groep die commentaar gaf als een Grieks koor. Doordat men zonder wisseling van kostuum van rol kon veranderen was de betekenis van het overigens zo nadrukkelijk met veel volume zingende koor moeilijk te duiden.
Amazily krijgt in deze productie op een gegeven ogenblik een double. Naar het zich laat aanzien vertolkt die wat er fysiek met het personage gebeurt, een beeld van de goede afloop. De zangeres wordt echter verscheurd door tegenstrijdige gevoelens, is haar identiteit kwijt. Ze schrijft in grote letters een reeks typeringen van zichzelf op een doek die steeds beginnen met ‘je suis’. Dan passeren onder meer de kwalificaties verrader, minnares, bemiddelaar, christen, afvallige de revue. Als tegen het einde de hogepriester blijft aandringen op haar dood knoopt ze haar jurk los en grijpt naar haar linkerborst, alsof ze zelf haar hart uitrukt. Een bebloede hand bevestigt dit. Ze blijft natuurlijk leven maar is nog slechts een schim van zichzelf, uitgebeeld door die zwijgende double.
Wat er nu precies gebeurt tussen die Mexicanen en Spanjaarden blijft ongewis al kennen we natuurlijk de afloop van het verhaal. In de eerste versie was dit wel wat beter afgerond al kleefden daar de nodige problemen aan. Een enkel klein ballet had overigens niet misstaan. Als de toneelvloer omhoogkomt verschijnt er een groep mooi geklede vrouwen die onmiddellijk werk van die soldaten beginnen te maken. Daarbij wordt gezongen maar niet gedanst waardoor de erotiek achterwege blijft.
Veel meer dan deze derde versie is er inhoudelijk niet van te maken, het blijft een gecomprimeerde weergave van een gewelddadige episode die wordt voorgesteld als een strijd voor de goede christelijke zaak.
Muzikale associaties
Bij vlagen doet de zang van Cortez me in de verte denken aan Enée in Les Troyens, ook een avonturier op jacht naar roem. Wellicht heeft Spontini zijn latere collega Berlioz weten te inspireren. Anderzijds klinkt ergens in de zang van Amazaly, met enige fantasie, Glucks aria ‘Malheureuse Iphigénie’ door. Maar merkwaardig genoeg roept het werk niet of nauwelijks het klankbeeld van La Vestale bij me op.
De sopraan Melody Louledjian was een prachtige Amazily. Ze had veel te zingen en wist de lange lijnen in haar partij met grote beheersing en zeer welluidend over het voetlicht te brengen. Maar de dramatiek die je verwacht met een ‘Tu che invoco’ uit La vestale in het achterhoofd, blijft lang uit. Pas in haar grote aria ‘Dieu terrible. Prêtre jaloux’ als ze besluit zich voor Cortez’ broer op te offeren, klinkt de ernst van de situatie in de zang door.
De tenor Mirko Roschkowski wist een heel behoorlijke Cortez neer te zetten, ingetogen lyrisch gezongen. De twee broers Alvar en Télasco werden eveneens vertolkt door tenoren, respectievelijk Sungho Kim en James Lee. Hun partijen zijn nogal repetitief zowel muzikaal als qua tekst, niettemin wisten beide heren er toch veel aandacht mee te genereren.
De bariton Mandla Mndebele maakte als Montezuma een verloren indruk, overigens geheel conform de verhaallijn. Hij zit tussen twee vuren en zijn Hogepriester, de met een stentorstem zingende bas Yevhen Rakhmanin, was niet genegen ook maar een duimbreed voor hem te wijken. De als priester uitgedoste adjudant Morales deed aan de Spaanse kant iets dergelijks met Cortez, krachtig gezongen door de bas Morgan Moody. Beide bassen gaven hun zang nadrukkelijk een angstaanjagend tintje.
Een warrig verhaal als libretto voor een opera met vloeiende goed in het gehoor liggende muziek die duidelijk ook associaties oproept met het klankbeeld van Chérubini’s Medée. Maar het bij vlagen brallerige koor geeft dan weer een ander beeld. Al met al interessant om eens mee kennis te maken maar zeker geen echte aanwinst voor het repertoire. Wat dat aangaat kan men beter eens La Vestale programmeren.
Christophe JK Müller had de muzikale leiding.
Verder kijken, lezen en luisteren
Een klein bewijsje of eerste kennismaking met Fernand Cortez
Dit zat er tijdens Fernand Cortez in het achterhoofd van Peter Franken
Jordi Kooiman berichtte in 2016 over drie gevonden opera’s van Spontini
De auteur
