Hartverwarmende ijsklanken The Snow Queen
Elk goed sprookje is eigenlijk voor volwassenen, wat ook geldt voor sprookjesopera’s. Een synopsis van The Snow Queen, mogelijk gepend door componist (en mede-librettist) Hans Abrahamsen zelf, klinkt eerder als een ernstig relatiedrama. Toch inspireerden de concrete aspecten van sneeuw en ijs in de originele vertelling van Hans Christian Andersen diens Deense landgenoot bij zijn eerste opera, in een oeuvre dat steeds opnieuw verklankingen biedt van barre noordelijke weersverschijnselen.
Abrahamsen vormde de rode draad van het voorbije NTR Zaterdagmatinee-seizoen. Zowel in diens creatieve proces als in de concertserie baanden orkestwerk Schnee en liedcyclus Let me tell you de weg voor The Snow Queen, dat 4 juni een warm onthaalde Nederlandse première kreeg in een vol Concertgebouw. De liedcyclus en de opera omvatten vrijwel zijn hele vocale oeuvre, sterk verbonden met Barbara Hannigan. Zij bood de lang voor zang terugdeinzende componist waardevolle inzichten.
Al kon de Canadese stersopraan in Amsterdam niet verschijnen, een waardig plaatsvervangster toonde zich Mari Eriksmoen, als de kind-heldin Gerda opkomend in dromerige roze jurk.
Maar eerst trok dirigent Kent Nagano zonder dralen het publiek van de zomerse drukte buiten een fragiele winterwereld in. Moeizaam ontstegen xylofoontikjes en ijle strijkers het geroezemoes, om toch snel alle aandacht op te eisen. Stilte voor de sneeuwstorm, zou blijken, maar wat een lef om zo minimalistisch te openen.
Inhoud
Het verhaal: de hechte band tussen buurkinderen Gerda en Kay breekt als splinters van een duivelse spiegel Kay in oog en hart raken. Onbarmhartig en cynisch gemaakt verleidt de Sneeuwkoningin hem naar haar kille rijk. Na een zoektocht vol ontberingen bereikt Gerda dankzij haar doorzettingskracht en pure inborst eindelijk Kay. Met hun tranen wassen ze de splinters weg en vinden de oplossing van het raadsel dat de Snow Queen stelde: het woord Eeuwigheid. Gelouterd keren ze in hun dorp terug.
Naïviteit beoogde Abrahamsen met Gerda’s verhaal over de spiegel, die orkestraal echter zo complex is dat een assistent-dirigent kwam opdraven. Met enige moeite projecteerde de Noorse Eriksmoen haar lage noten, een taak waarin de mezzo Rachael Wilson uitblonk. Zij zong de rol van Kay al in de Engelstalige première (München, 2019) en overtuigde totaal met haar ervaring en allure. Niet alleen in Kay’s akeligheid, ook in diens geestdrift want in dit werk blijkt niets zwart-wit te liggen.
Andersen had een christelijke boodschap maar hier staat Kays toestand voor depressie. Een kritische geest, die bijvoorbeeld de perfectie van sneeuwkristallen waardeert, is echter waardevol en de Snow Queen dus zeker geen cliché-schurk. Ook bij Andersen is ze meerduidig en het sprookje bevat zelfs al een hint voor een man als vertolker. ‘We’re well on our way’ zong basbariton Seth Carico waarop het Radio Filharmonisch Orkest in een magische slederit vol slagwerk-effecten de Grote Zaal liet daveren.
In akte twee belandt Gerda bij een naar gezelschap hunkerende heks, zoals alt Helena Rasker (eerder Grandmother) deze Old Lady raak typeerde.
De bloemen in haar tuin zongen eerst zo doelloos dat ik even ongeduldig werd als Gerda, een knap staaltje tijdmanipulatie door Abrahamsen. Hun lied Ding Dong, gul vertolkt door twaalf sopranen uit het Groot Omroepkoor, was van een schaamteloze maar onweerstaanbare lyrische gloed, zoals vermoedelijk geen andere hedendaagse componist aandurft.
Een humoristische toon sloegen de Woudkraai (levendige tenor Paul Curievici) en Kasteelkraai (milde countertenor Owen Willetts) aan, gesteund met inventieve orkestaccenten. Zij leiden Gerda naar een hof dat Abrahamsen met zoete maar navrante pracht schetste, omdat alle goedheid die ze treft haar toewijding riskeert. Tenor Lucas van Lierop zong de Prins lyrisch-sympathiek maar Rainelle Krause, een prima coloratuursopraan, bereikte als Prinses alleen met de topnoten ongeschonden het balkon.
Landschapschilder
De orkestpartij is dan ook vaak even overweldigend als geraffineerd, waarbij in mijn oren de vocale expressie soms schamel afsteekt. In een interview vergeleek Abrahamsen zich treffend met een landschapschilder die tot slot nog figuren moet toevoegen. Op de orkestraal geschetste roofoverval in de slotakte, door Nagano opwindend vormgegeven, volgde een haast amuzikaal monotone partij van het Rendier, al zorgde een hoornsolo en de milde toon van Seth Carico toch voor enige emotie.
De Finse Vrouw was Helena Raskers derde rol, reden voor een derde jurk in gepast ijsblauw. Ze pakte haar bescheiden vocale kansen maar melodierijkdom keerde glorieus terug in Gerda’s treurzang, prachtig begeleid door althobo. In de mix van kracht en kwetsbaarheid, een frase waarmee Barbara Hannigan Abrahamsens muziek typeert, kon Mari Eriksmoen niet geheel wedijveren met haar grote voorgangster. Maar haar meisjesachtige en onopgesmukte timbre had een geheel eigen betovering.
Jammer dat oogcontact met Rachael Wilson ontbrak in het ‘Eternity’-duet dat de emotionele rijping van de kinderen verbeeldt. Als uiteindelijk goedgezinde Snow Queen maakte Seth Carico luchthartig zijn exit om als klokmannetje terug te keren, met zijn gestage ‘tik…tik’ als het ware geneutraliseerd. Tijd staat centraal in Abrahamsens muziek en in deze majestueuze zomerapotheose zette hij een moment van schoonheid stil, en vierde tegelijk de eeuwig vernieuwende stuwkracht van de natuur.
Zomer en winter
Toch associeer ik de glinsterende glasklanken eerder met winter, en de haast wiskundige aanpak van de componist met de berekende wereld van de Sneeuwkoningin, waartegen H.C Andersens sprookje zich keert.
Hopelijk volgt nog zo’n raadselachtige maar fascinerende opera van de bijna 70-jarige die zaterdag luid bejubeld maar fysiek moeizaam het podium beklom. Dat hij desondanks met de cast de beruchte trap nam, bewijst dat Hannigans kenschets van zijn noten ook Hans Abrahamsen zelf treft.
Verder lezen, luisteren en kijken
Het concert met Let me tell you is voor de televisie (en Youtube) vastgelegd.
De volledige opera, opegenomen op 4 juni is terug te beluisteren op NTR Radio 4
De auteur
