Lennaert van Anken toog deze zomer naar Salzburg voor het zomerfestival aldaar en doet in de komende dagen verslag van zes opera’s en één concert. Tussen Káťa Kabanova, Puccini’s Il Trittico en Aida zat een operaconcert onder leiding van Daniel Barenboim.

In het midden tussen de vier operavoorstellingen in, woonde ik het tweede concert bij dat de Wiener Philharmoniker gaf onder de leiding van Daniel Barenboim, die dit jaar in november 80 jaar hoopt te worden. Begin dit jaar is hij uit de running geweest en had hij tot tweemaal toe in het ziekenhuis geleden, voor een rugoperatie en vervolgens een heftige vaatziekte. Ondanks deze ingrijpende inbreuken op de gezondheid van de dirigent, stond hij in juni alweer op het podium. Zichzelf geen rust gunnend, had hij in augustus een uiterst drukke maand met een tour met het West-Eastern Divan Orchestra (9 concerten) om vervolgens in Salzburg aan de slag te gaan.

Gezondheid

Geruchten deden de ronde dat het repetitieproces alles behalve vlekkeloos verliep voor de concerten in Salzburg, hetgeen vervolgens bevestigd werd met de recensies die voorbij kwamen op het eerste concert van 20 augustus. Barenboim zou een te zwakke gezondheid hebben en daardoor de touwtjes onvoldoende in handen te hebben gehad, waardoor het een slecht concert was. Later vernam ik dat de generale repetitie afgelast was en dat dit concert dus feitelijk de generale was. Het concert dat ik bijwoonde, 22 augustus, was dus in feite de première, maar meteen ook de dernière.

Wagner- Saint-Saëns

Op de lessenaar een bijzondere combinatie: de twee akte uit Samson et Dalila van de Franse Camille Saint-Saëns gecombineerd met de tweede akte Parsifal van Richard Wagner na de pauze. Deze aktes uit bieder opera’s hebben dezelfde stemtypes in de hoofdrollen nodig (plus bij de Parsifal wat bloemenmeisjes) en de werken zagen beide binnen 5 jaar van elkaar het levenslicht.  Dat was de link, maar men kan er meerdere links in zien. In beide opera’s staat bijvoorbeeld een vrouw centraal die de tenor dient te verleiden voor een hoger religieus doel. En beide dames worden daarin bijgestaan door een bariton.

Een andere link is ook Daniel Barenboim zelf. Hij wordt al sinds jaar en dag gezien als één van de grootste Wagner dirigenten van zijn tijd, hetgeen blijkt uit de talrijke producties die hij gedirigeerd heeft van die componist gedurende zijn loopbaan. Saint-Saëns is echter ook een componist waar hij altijd mee geassocieerd werd, met name door de referentie opname van diens orgel symfonie op Deutsche Grammophone. Samson et Dalila heeft hij in de jaren ’70 opgenomen, maar eveneens regelmatig in de laatste jaren gedirigeerd in Berlijn. Genoeg ingrediënten voor een spannende avond dus.

Broos

Het bleek ook een zeer memorabele avond. Vanwege de geruchten vroeg een groot deel van de zaal zich af of Barenboim wel zou verschijnen, maar hoewel broos – hij leek zelfs gekrompen door zijn rugoperatie – kwam hij wat voorzichtig op het podium, ging zitten en dirigeerde alsof het zijn laatste concert was. In zowel  Samson als Parsifal waren de gekozen tempi extreem langzaam te noemen. De akte van Samson duurde bijna een uur (de meeste opnames, inclusief die van Barenboim zelf, hebben 45 tot 50 minuten nodig) en de Parsifal-akte duurde maar liefst 82 minuten (of, zoals mij later meldde, zelfs 88 minuten waren). Ik ken niet alle opnames die er zijn in de wereld, maar ik ben er nog geen één tegen gekomen die verder kwam dan 73 minuten, dit om een idee te geven.

Tenor

Die langzame tempi werkten bij vlagen magisch en indrukwekkend, vooral bij Parsifal, maar wekten ook wat wrevel op bij het orkest: de orkestmeester probeerde soms zelfs het tempo op te jagen, maar daar slaagde hij niet in door de nog steeds strakke hand van Barenboim. De tenor, Brandon Jovanovich (bij DNO een indrukwekkende Canio in ‘Pagliacci ‘vlak voor de Covid), had er met name in zijn vertolking van Samson erg veel moeite mee. Zijn stem bleek ook niet bijzonder geschikt voor deze rol en met die trage tempi, slaagde hij  er niet in de klus deze rol te klaren. In Parsifal was hij echter veel meer in zijn element en stond hij dusdanig boven de muziek dat hij geen last had van een ander tempo dan hij gewend was. Ik had het na zijn Samson niet verwacht, maar zijn Parsifal stond als een huis.

Vis in het water

Michael Volle (recentelijk bij het Rotterdams Philharmonisch een indrukwekkende Wotan en Barak) zong als een vis in het water. De rol van Grand-Prêtre had hij reeds in de recente productie met Barenboim gezongen en de rol van Klingsor is voor hem ook als thuiskomen. Opvallend was zijn excellente uitspraak in zijn Franse aandeel, maar ook vocaal was zijn aandeel in de eerste opera indrukwekkend te noemen. Volle leek het minste last te ondervinden van de langzame tempi en bleek ook bij het applaus het meeste begaan met de maestro.

Staande ovatie

De ster van de avond was onbetwist Elīna Garanča . Deze Letse mezzo-sopraan draaide nog een beetje warm in Samson et Dalila met een prachtig wollig gezongen ‘Mon cœur s’ouvre à ta voix’ – één van de grootste hits uit de opera geschiedenis – die helaas met minder eland werd afgesloten door Jovanovich in zijn afsluitende “je t’aime”. Maar haar Kundry in de Parsifal akte zette een nieuwe standaard voor deze rol. Ronduit magistraal gezongen: prachtige laagte en ijzingwekkend krachtig en helder in de hoogte. Haar aandeel leidde terecht tot een staande ovatie.

En Barenboim? Hij kreeg ontegenzeggelijk een verdiend ovationeel applaus. Ik heb gefascineerd zitten luisteren naar de prachtige klanken die hij wist te realiseren, mede door de gedurfde unieke tempi. Je voelde de spanning met de orkestleden en op sommige momenten met de solisten die wat sneller wilden, maar als een maestro het dan toch voor elkaar krijgt om de spanning op te bouwen met deze tempi, wordt het adembenemend mooi en memorabel. Moe gestreden nam Barenboim zijn applaus in ontvangst van het festivalpubliek. Wellicht zijn laatste aldaar.

Verder lezen, luisteren en kijken.

Elīna Garanča zingt ‘Mon cœur s’ouvre à ta voix ‘ in deMetroploitan Opera met Roberto Alagna in 2018

Die Walküre ‘Leb wohl, du kühnes, herrliches Kind! ‘ cd-opname met Michael Volle uit 2017

Brandon Jovanovich zingt ‘Vesti la Giubba’ uit Pagliacci bij De Nationale Opera in 2019

Franz Straatman zag de in zijn woorden ‘superbe’ productie  van Pagliacci met Brandon Jovanovich in 2019