Kosky’s Gouden Haan uit Lyon op dvd
De Gouden Haan (Zolotoj Petushok) is Nikolaj Rimski-Korsakovs laatste opera die stamt uit 1906, kort na de zeer onthutsende nederlaag van het Russische imperium tegen ‘upstart’ Japan. De opera is nadrukkelijk bedoeld om Tsaar Nicholas te kijk te zetten als een intellectueel lichtgewicht en volstrekt incompetente autocraat. Het libretto van Vladimir Belski heeft een verhaal van Pushkin uit 1834 als uitgangspunt genomen, het bespotten van een heerser is van alle tijden. De première vond plaats in 1909, na de dood van de componist. Van een voorstelling uit 2021 in Lyon ( een co-productie van de Opéra de Lyon, De Komische Oper en het Festival van Aix-en-Provence) is een opname gemaakt die op dvd is verschenen. Het is een productie van Barrie Kosky.
Inhoud
Het verhaal gaat over Tsaar Dodon en zijn beide zonen. Ze maken zich zorgen over de oprukkende vijand en raadplegen een astroloog. Deze biedt Dodon een gouden haan aan die tijdig kraait als de vijand eraan komt, een soort lange afstand waarschuwingssysteem. Er moet wel iets tegenover staan natuurlijk: de astroloog mag later een wens doen. Na enige aandrang vertrekken Dodons zonen naar het front. De haan stelt dat men rustig kan gaan slapen. Maar niet lang daarna kraait de haan, gevaar dreigt alsnog en nu gaat ook Dodon naar het front, zij het in ontoereikende uitrusting.
Aan het front treft Dodon zijn twee overleden zonen en een aantrekkelijke vrouw, de Tsaritsa van Shemakha, die zonder leger, maar met behulp van haar schoonheid, het land van de Tsaar wil veroveren. Ze weet Dodon gemakkelijk te verleiden. Feitelijk raakt hij zozeer in haar ban dat hij alles wel voor haar wil doen. Zo wordt ook duidelijk hoe die twee broers aan hun einde zijn gekomen: ruzie om een vrouw, niks gesneuveld. Teruggekeerd in de hoofdstad wordt hun bruiloft gevierd, maar dan verschijnt de astroloog die zijn beloning komt opeisen. Hij wil die mooie bruid. Dodon laat als reactie op die onbeschaamdheid de astroloog doden en wordt vervolgens zelf door de haan gedood.
In feite gaat het verhaal over de gouden haan, de Tsaritsa van Shemakha en de astroloog. Zij maken duidelijk hoe dom en ijdel de Tsaar is en stellen zijn onbekwaamheid als opperbevelhebber aan de kaak, door hem te tonen als iemand die vertrouwt op een astroloog met een sprekend dier.
Briljante enscenering
Kosky heeft er een briljante enscenering van gemaakt met een aantal voor hem kenmerkende verwijzingen naar Berlijns cabaret tijdens het interbellum. zoals een koortje van bojaren getooid met paardenhoofden, jarretels en zwarte kousen.
Dodon loopt in (lang) ondergoed, alleen een kroontje maakt hem herkenbaar als koning. Hij hangt wat rond in een landschap met lage struiken en een enkele dorre boom. Eigenlijk wil hij alleen maar slapen en als zijn zoons hem tegenstrijdige onzinnige adviezen komen geven inzake de dreigende oorlog met een buurland, accepteert hij ze allebei, om er maar van af te zijn.
Als de waarzegger een beloning in het vooruitzicht gesteld wil zien, eist hij dat deze volgens de wet moet worden vastgelegd. Dodon reageert verbaasd; de wet, dat is iets waar hij nog nooit van heeft gehoord. Zijn luimen en grillen zijn bepalend voor alles wat gebeurt in zijn rijk, voor zoiets kleinburgerlijks als wetten is geen plaats. Kortom, we zijn in Rusland.
Dmitri Ulyanov blinkt uit in de rol van Dodon, zijn zang uitstekend verzorgd en prettig onbeholpen acterend. Rimski Korsakov zou tevreden zijn geweest: deze tsaar Nicholaas is precies de idioot die hem voor ogen stond. De enige met wie hij in zijn omgeving aardig overweg kan is de huishoudster Amelfa, prima gespeeld door Margarita Nekrasova.
In de ban
Aangekomen aan het front raakt Dodon in de ban van de Tsaritsa van Shemakha die hem achteloos meedeelt dat ze er onder haar kleren ook heel leuk uitziet. Dat werkt natuurlijk. Ze is gekleed in een doorzichtige witte jurk met eronder een witte bodystocking die weinig aan de verbeelding overlaat. Ook zonder haar mond open te doen heeft ze al gewonnen. Nina Minasyan zingt haar slepende lange monoloog op onberispelijke wijze, ook aardig om de tekst te volgen en naar haar te kijken. Ze zit mooi in die rol en geeft een prachtige vertolking. Hoogtepunt is de chromatisch getoonzette ‘Hymne aan de Zon’ en ze sluit na ongeveer 40 minuten solozang af met een stralende hoge E.
Als ze Dodon opjut om voor haar te dansen krijgt hij gezelschap van vier halfnaakte slaven in glitterende minirok. Hun dansje (ook weer typisch Kosky) maakt de lompe sprongetjes van Dodon nog treuriger dan ze al zijn. De vernedering is compleet, maar zelf heeft hij dat niet in de gaten. De Tsaritsa wil immers met hem trouwen?
Zodra het gerucht gaat dat Dodon met een nieuwe bruid in aantocht is, vertelt Amelfa het verzamelde volk dat hij vier koningen heeft verslagen: schoppen, harten, klaveren en ruiten. En dat hij zijn twee zoons heeft geëxecuteerd wegens verraad. Het volk moet ook rekening houden met zijn straffe hand. Voor de verzamelde menigte is dat gewoon meer van hetzelfde en ze blijven enthousiast in hun verwelkoming.
Dodons nieuwe koningin ziet echter de waarzegger in de menigte en vraagt wantrouwend wie dat is. Hij moet weg. Door toedoen van de waarzegger en zijn onbeschaamde eis, valt vervolgens al gauw het doek voor Dodon en zijn we terug bij het begin. De koning is gestraft voor het niet nakomen van zijn belofte aan de waarzegger. Maar gestraft door wie? En kan zo iets ook gebeuren in het echte leven, het straffen van een onbetrouwbare vorst? Wordt hier gezinspeeld op een revolutie en komen we dan met een type als Amelfa niet van de regen in de drup? Het blijven vragen waarop de componist het antwoord niet meer heeft mogen meemaken.
Dorre boom
De gouden haan wordt ten tonele gevoerd als een vrijwel naakte man die naast die dorre boom staat. Vanachter de coulissen wordt de rol helder en duidelijk gezongen door Maria Nazarova. Veel stelt het niet voor; iedere keer vrijwel hetzelfde zinnetje. Het dier staat vooral symbool voor de stupiditeit van de heerser en daarover kunnen we immers kort zijn?
De waarzegger is getooid met een lange witte baard om hem op de componist te laten lijken, wat ook diens oorspronkelijke suggestie was, naar verluidt. Tenor Andrey Popov zingt met een snerpende hoge stem en tovert er ook al een hoge E uit. De suggestie wordt gewekt dat hij een eunuch is die zijn persoonlijke historie wil terugdraaien en het alsnog eens wil proberen met een huwelijk.
De kostumering van de hoofdpersonen is verder rechttoe rechtaan. De twee zoons van Dodon zijn keurig in een grijs pak gestoken, een groot contrast met hun vader. Huishoudster Amelfa is normaal gekleed als een gezette oudere Russische vrouw uit het boekje.
Het orkest van de Opéra de Lyon staat onder leiding van Daniele Rustioni. Hij laat de opvallend lyrische muziek goed tot zijn recht komen.
De Franse film-en televisie regisseur François Roussillon zorgde voor de verfilming van deze operaproductie, die nu dus op Dvd/Blu ray verschenen is bij Naxos.
Verder lezen, luisteren en kijken
Hier een lang fragment uit de voorstelling met Nina Minasyan en Dmitiry Ulyanov
Peter Franken zag Dmitry Ulyanov in Salzburg in 2017 de show stelen in Lady Macbeth van Mtsenks.
De auteur
