Dirigent Francois-Xavier Roth liet een sterke indruk achter toen hij vorig jaar juni bij De Nationale Opera met het Koninklijk Concertgebouworkest de seizoensafsluiting leidde met de opvoering van Die ersten Menschen van Rudi Stephan. Dat was een noodgreep, want eigenlijk had hij de grootschalige ‘La Damnation de Faust’ van Hector Berlioz zullen dirigeren. Het werd daarom een bijzondere ervaring om hem afgelopen zaterdag weer aan treffen, nu wel degelijk met een – nog kolossaler – werk van Berlioz, Les Troyens, als seizoensopening in zijn eigen habitat: de Oper der Stadt Köln.

Bij ‘Die ersten Menschen’ stond Roth visueel in het middelpunt van de productie doordat het orkest vanwege de coronamaatregelen in ruime opstelling op het toneelpodium speelde, achter de enscenering. In Keulen zagen we Roth wederom in het midden doordat regisseur Johannes Erath het epos over Troje en Carthago situeerde in een enorme cirkel op een plateau. In het midden daarvan speelde Roths eigen Keulse ensemble, het Gürzenich Orkest.

Draaiend pad

Rond dat orkestplateau een draaiend looppad waar het drama van de ondergang van Troje zich afspeelde en waar na de pauze het aanvankelijk gelukzalige verblijf van de gevluchte Trojanen in Carthago werd verbeeld. Daaromheen een amfitheater van trappen en podia waar de vele koorscènes voor een geweldig ruimtelijk effect in klank en beeld zorgden.

Dat théâtre-en-rond verwees naar de ronde vorm van de antieke stad Troje, maar deed ook denken aan de cirkelvorm van de oude Griekse open lucht theaters. Het idee in de open lucht te zitten werd in de hand gewerkt door de enorme ruimte waarin podium en publiek zich bevonden. Geen theaterzaal maar een met zwarte doeken afgescheiden deel van een tentoonstellingsgebouw, equivalent aan de Utrechtse Jaarbeurs. Het podiumgebeuren op de vlakke vloer, en het publiek in een tribune-opstelling.

Al zeven jaar huist de Keulse opera in dit complex, Staatenhaus geheten, omdat het eigenlijke operagebouw in een eindeloos durende verbouwing zit. Er klonk dan ook hoongelach op uit het publiek toen de Keulse Oberbürgermeisterin vóór de voorstelling de nieuwe intendant, de Nederlander Hein Mulders, welkom heette en opmerkte dat hij ervoor zou zorgen dat het operabedrijf in 2024 terugkeert in eigen huis. Niemand die dat gelooft!

Bewonderenswaard hoe dirigent en orkest zich klinkend staande hielden in de droge en kale akoestiek. Het orkest is het al zeven jaar gewend. Hun klinkende vorm kunnen de musici oppoetsen in de riante concertzaal van de Kölner Philharmonie, hun thuishaven.

Enerverende trombones

Niet alleen wist Roth, een kenner van Franse muziek, de kleurrijkheid in de instrumentatie van Berlioz in alle pracht te étaleren. Zijn musici gaven er bovendien blijk van hun eigen akoestiek te hebben meegebracht. De even krachtig als subtiel, vrijwel zonder vibrato spelende strijkers, als de groepen van hout- en koperblazers (de in Les Troyens belangrijke trombones met een enerverende samenklank), slagwerkers en de zes harpspeelsters (op een apart balconnetje) zorgden onder leiding van de gedreven directie van Roth voor een strak en overweldigend klankbeeld.

Vlak achter het orkest vormde een monumentale sculptuur een richtpunt voor de kijker: het witte gezicht van een vrouw. Om haar gaat het in Les Troyens, in tweevoud zelfs. Eerst in de twee bedrijven die  La prise de Troie uitbeelden met de zieneres Cassandre als middelpunt.

De frêle ogende sopraan Isabelle Druet drukte de tragedie dat zij niet geloofd wordt in haar voorspelling over de ondergang, met heftige accenten uit, net als haar afwijzing van de liefde die Chorèbe voor haar koestert. Het leek alsof ze zich in open-lucht-akoestiek te veel inspande. Druet klonk gespannen en nogal scherp. Nogal vreemd vond ik haar opkomst. Gekleed in zwart zat zij in een glimmend wit kuipbad dat langzaam op de loopband voorbijschoof.

Sterke Chorèbe

Haar tegenspeler Chorèbe kreeg in de persoon en stem van bariton Insik Choi een volle, innemende expressie. Hun uitgebreide duet werd een expressief gevecht over liefde (Chorèbe) versus standvastigheid (Cassandre), in de orkestlaag onderbouwd met felle uithalen. Francois-Xavier Roth liet geen millimeter van de partituur onbenut. Zelfs een kleine scène als de pantomime met Andromaque werd met precisie ingekleurd door de voortreffelijke eerste klarinettist.

Soms was het dringen op het nogal smalle pad rond het orkest. Een hele stoet Trojanen aangevoerd door koning Priamus, die het weinig indrukwekkende paard (een danser met een glimmend zwart paardenhoofd) binnenhaalden, bleek geen hoogtepunt in de regie.

In het voetspoor van het Griekse drama legde Berlioz een hoofdrol klaar voor het koor. De feestzang waarmee het werk opent, front zaal gezongen, was nog maar het begin van grandioze optredens door het jong ogende operakoor dat ook perfect samen zong in wijde opstellingen achter het draaiplateau. Spannende momenten beleefde het publiek als koorgroepen rondom waren opgesteld. In zulke gevallen, ook bij de uiteen geplaatste koperensembles, bleek de locatie mogelijkheden te bieden die de regie vernuftig uitbuitte.

Zonnig Carthago

Ook aan het begin van het drie bedrijven tellende ‘Les Troyens à Carthage’ zette het koor met feestzang in, nu niet gekleed in zwarte kostuums, maar in zomerse jurkjes, broeken, jasjes, want Carthago is een zonnig en welvarend oord, geleid door de tweede centrale vrouw in het epos van Berlioz: koningin Didon. Zo zwaar en dramatisch de muzikale sfeer in de eerste twee bedrijven klonk, zo licht en sensueel schildert Berlioz het goede leven. Dirigent Roth zorgde met kleine gebaren voor zinderend spel.

Helaas is niet alles koek en ei, want Didon wordt bedreigd door een Nubische koning die haar wil dwingen zijn echtgenote te worden.  Gelukkig meldt zich een klein Trojaans leger dat wegens een schipbreuk op de Carthaagse kust is aangespoeld. Leider Enée biedt gelijk zijn diensten aan en zie: triomf! Regisseur Erath pakte de liefde die Enée en Didon voor elkaar voelen, meteen stevig aan door hen gelijk in een knuffelscène te loodsen. Dat zij dol op elkaar zijn, werd overvloedig uitgebeeld in scènes op een chaise longue en in het witte bad, begeleid door de geweldige klanken van onder meer de beroemde chasse royale.

Enea zingt Enée

De mezzo Veronica Simeoni ontpopte zich in stem en gebaar als een vurige, en nogal wispelturige Didon. Ook zij kwam in het witte bad op, leek half dronken vanwege het volksfeest, en werd door zus Anna (alt Adriana Bastidas-Gamboa) in bedwang gehouden. Maar door Enée komt zij tot rust. De rol van de Trojaanse prins vond in de grote, stralende tenor van Enea Scala (in feite speelde hij met die voornaam zichzelf) een hartstochtelijke kleuring. Ontroerend mooi was zijn duet met Didon in de nachtelijke scène ‘Nuit d’ivresse et d’extase infinie’ met een sublieme begeleiding vanaf het orkestplateau dat ook draaibaar bleek.

Ook hier slaat het noodloot toe. Tergend klinkt de oproep ‘Italie’ van de in Troje omgekomen familieleden en vrienden. Enée moet gehoorzamen om in Italië een nieuw Troje te stichten: Rome. Het leidt tot de vervloeking die Didon uitzingt: ‘Va donc, ga dan! Ik vervloek jou en jouw goden’. In de aria ‘Adieu, fière cité’ waarin zij met een overdosis pillen, gezeten in dat witte bad, afscheid neemt van het leven, bereikte Veroni Simeoni het hoogtepunt in de uitputtende rol van Didon.

Intense Anna

Een mooie rol dacht Berlioz toe aan Anna, de zus van Didon. In de regie is zij meer dan een gedienstige.  Zij beschermt Didon, moedigt haar aan een nieuwe liefde toe te laten (Didon is weduwe) en zij staat haar bij in de harde waarheid dat Enée vertrekt. Met haar mooie, slanke mezzo gaf Adriana Bastidas-Gamboa een intens karakter aan Anna.

In de uitgebreide vocale bezetting van goden, geesten en soldaten die de twee-in-één opera’s vergen, vielen op de bas Nicolas Cavallier als Anna’s geliefde Narbal, de tenor Dmitry Ivanchey als Iopas, in zijn met harp begeleide lied ‘O blonde Cérès’, en de tenor SeungJick Kim in het lied van Hylas: ‘Vallon sonore’.  Het hele ensemble liet een overweldigende indruk achter, vooral door de fantastische muzikale leiding van Francois-Xavier Roth. Hopelijk komt hij met ‘La Damnation de Faust’ alsnog in Amsterdam bij De Nationale Opera.

De vijf uur durende voorstelling, inclusief twee pauzes, is tot en met 15 oktober nog zeven keer te beleven. 

Verder lezen, luisteren en kijken

Franz Straatman sprak eerder dit jaar met Hein Mulders over zijn nieuwe aanstelling als intendant in Keulen en over Les Troyens.

Enea Scala zong met ´gloedvolle hartstocht´ in 2019 in La Juive 

en na een wat moeizaam begin´de sterren van de hemel´in Les Hugenots eerder dit jaar in Brussel.

In 2016 zong Veronica Simeoni een Berlioz recital met zowel de aria van Cassandre als die van Didon.