Aan het einde van haar ‘perfomance-opera’ met de titel ‘7 Deaths of Maria Callas’, schreed Marina Abramovic het voortoneel van Koninklijk Theater Carré op en stelde zich midden voor het neergelaten doek op. Gekleed in een lang, gouden glinsterend gewaad zag zij er uit als een diva, als de diva die zij bewondert, Maria Callas. Met haar zwarte haardos en geprononceerde gelaatstrekken leek zij een beetje op de legendarische sopraan.

Haar opkomst werd ingeleid met de orkestrale opmaat voor een van de beroemdste nummers uit het repertoire van La Divina, de aria ‘Casta Diva’. Achter Abramovic verscheen groot in beeld het zingende gezicht van Callas en hoorden we haar die aria vertolken, live begeleid door het Ludwig Orkest in de orkestbak. Gelukkig mimede Abramovic de tekst niet mee; zij acteerde met gelaatsuitdrukkingen en maakte enkele theatrale gebaren met armen en handen.

Mij bekroop een ongemakkelijk gevoel bij deze slotscène. Hier overschatte de beroemde performance kunstenares zich zelf door zich zo te vereenzelvigen met Callas. In de ruim zeven kwartier daaraan voorafgaand had zij een prachtige show laten opvoeren waarin zij zelf Maria Callas speelde in haar laatste uren. In de slotscène had zij de focus helemaal moeten leggen op de zingende Callas zonder zichzelf er tussen te plaatsen.

Luide jubel

Desalniettemin barstte het tot in de nok gevulde Theater Carré uit in luide jubel voor het fenomeen Abramovic. Al zo’n vijftig jaar maakt zij furore met theatrale acties rond haar persoon. Ze stond of zat uren, zelfs dagen stil in musea, liet zich naakt bewonderen, kortom zij zorgde voor ophef in een gebied tussen beeldende kunst, theater en rariteitenkabinet. Zij bouwde er internationaal een enorm publiek voor op, wat in de afgelopen weken te merken was in Carré.

Daar trok zij dagen lang volle zalen met een soort one-woman-show ‘No intermission’. Midden in de lege piste van Carré stond zij in zwart gewaad, microfoon losjes in de hand, het publiek een gevarieerde les te geven inzake lichaamstaal en het beheersen van gevoelens. Ik volgde gefascineerd hoe het duizend koppig publiek haar concentratie oefeningen opvolgde. Knipperen met je ogen, je buurman of –vrouw een aantal minuten lang in de ogen kijken, of bewegingen met handen en armen maken.

Het spectaculairste onderdeel was de opdracht om massaal geluid te maken op een aantal klinkers die op een groot scherm werden geprojecteerd. Verbazingwekkend hoe een vol Carré zich overgaf aan klank maken. Carré zong dankzij Abramovic. Het werd een indrukwekkend geluidsdecor dat zich ontwikkelde vanuit de oplopende rijen in het theater. Hier zou je een opera mee kunnen maken, met het publiek als koor.

Hotdogs

Een uur lang hield Abramovic de aandacht gespannen en bespeelde zij met gemak de emoties van haar publiek. Daarna kon iedereen in allerlei ruimtes naar individuele performance artiesten gaan kijken. Vroeger trof je zulke rariteitenkabinetten aan op kermissen en jaarmarkten. Overigens was het vooral druk in de foyer waar in een flinke kraam  hotdogs werden vervaardigd en verkocht, voor 8 euro het stuk. Er stond een lange rij voor deze niet-performance.

De seance over Maria Callas, waarvan op vrijdag 4 november de eerste van drie opvoeringen in première ging, toonde in ruim zeven kwartier zonder pauze scènes rond het sterven van La Divina in 1977. Om een operasfeer te creëren had de Servische componist Marko Nikodijevic een slap klinkende ouverture geschreven, tijdens welke in het duistere toneel aan de rechterzijde een gezicht oplichtte. Geleidelijk werden de contouren van een enorm bed zichtbaar. Daarin lag Abramovic Callas te wezen. Zij sprak via de geluidsinstallatie allerlei teksten over het leven, waarvan mij niet duidelijk was of het teksten van Callas waren of verzonnen door Abramovic en haar medewerker Petter Skariana.

Slang om de hals

Op het achterdoek beelden van wolkenpartijen en lichtflitsen, waarbij electronische muziek (ook van Nikodijevic) de zaal in werd gespoten. Zij werden afgewisseld met filmbeelden waarin Marina Abramovic met acteur Willem Dafoe surrealistische momenten speelden gerelateerd aan aria’s die Callas ooit zong. Zo werd Abramovic omhangen met een enorme slang om haar hals en gezicht. Was dit een verwijzing naar haar wurgende relaties met verkeerde mannen?

Tijdens de filmbeelden volgde een sequens van zeven sopranen die aria’s zongen uit opera’s waar Callas beroemd mee werd. Het waren overigens niet allemaal sterf-scènes, ook al suggereerde de titel ‘7 Deaths of Maria Callas’dat. Abramovic zag en hoorde van uit haar bed hoe zes puike sopranen en een prima mezzo een soort gezongen ‘dit is uw leven’ opvoerden. Knap om zo’n stoet zangeressen met beginnende en gevorderde internationale carrières bij een te halen voor deze show. Veel nieuwe namen voor mij, met als uitzondering Olga Kulchynska die kort geleden een prachtige rol zong bij DNO als de ganzenhoedster in ‘Königskinder’ van Humperdinck. In Carré maakte zij indruk met de beroemde aria ‘Un bel dì vedremo’ uit ‘Madama Butterfly’.

Met groot applaus werd het optreden beloond van de Armeense sopraan Nina Minasyan met de aria uit de scena ed aria ‘Il dolce suono’ uit Lucia di Lammermoor. Met bravoure realiseerde zij de waanzins-coloraturen. Die zaten geheid want niet lang geleden zong zij de hele rol in Zürich.

Als laatste mocht de Amerikaanse sopraan Emily Pogorelc ‘Casta Diva’ laten horen. Het Ludwig Orkest (een Nederlands ad hoc ensemble) begeleidde de spectacle coupé met geur en kleur onder energieke leiding van de Israëlisch-Amerikaanse Yoel Gamzou, tot voor kort chef bij de opera van Bremen.

Parijse slaapkamer

Eigenlijk had het eerbetoon aan Callas hierna moeten eindigen. Maar neen, het doek ging dicht, en na orkestraal intermezzo werd een enorme slaapkamer/salon zichtbaar in wat de Parijse residentie van Callas moest voorstellen. In het wederom grote bed lag zij (Abramovic dus) te sterven. Er werd een scène  opgevoerd die deed denken aan de laatste acte uit ‘La Traviata’. Hier voelde ik enig ongemak in mij opkomen. Wat larmoyant! Uiteindelijk strompelde Abramovic de kamer uit, waarna de zeven sopranen verkleed als dienstmeisjes de kamer gingen schoonmaken; alle meubels werden met rouwdoeken bedekt. Wat een onzin. Die vervolgens bekroond werd met het boven beschreven Abramovic/Callas slot. Geen boeh of bah gehoord. Abramovic weet hoe zij een publiek moet inpakken.

Verder kijken, lezen en luisteren

Hier is de video trailer van 7 Deaths of Maria Callas

Een uitgebreidere video van de wereld premiere in München.

Een video over No Intermission.

In 2018 ontwierp Marina Abramovic de decors voor een productie van Pelléas et Mélisande bij de Opera Vlaanderen.