Requiem Joey Roukens ontroert en verbaast
De goede traditie van November Music om het festivalprogramma sinds 2017 met een nieuw gecomponeerd ‘Bosch Requiem’ te openen, zorgde in de afgelopen jaren tot veel interessante premières die de teksten van de eeuwenoude Gregoriaanse gezangen met de muziek van hedendaagse Nederlandse componisten hebben verbonden. Dit jaar was het aan Joey Roukens (1982) om zijn Requiem in Amsterdam, Den Bosch en Enschede te presenteren.
Balans
Het Requiem, in zijn oorspronkelijke kerkelijke toepassing als dodenmis of als concertwerk, leent zich moeilijk voor een abstracte compositie, daarvoor zitten de Gregoriaanse teksten te vol met beeldspraak en christelijke symboliek. In zijn Requiem slaagt Roukens erin om de balans en samenhang tussen de intensiteit van de boodschap en zijn muzikale weergave te vinden. Het is een zeer afwisselend werk voor koor en strijkorkest geworden waarbij zowel vocale als instrumentale inbreng en betekenis gelijkwaardig zijn.
In dertien korte delen, heel verschillend van karakter en bezetting, probeert de componist geen optimale muzikale ‘vertaling’ van de tekst te geven, maar de woorden ook zelf als klank te behandelen. De teksten worden als het ware doordrenkt met muziek. Zacht wiegende motieven roepen troost en berusting op, terwijl dissonante wrijvingen aan pijn en afscheid herinneren. Er zijn veel ontroerende momenten, vol bijzondere lichtheid, zachtheid en mooie harmonieën.
Adembenemend mooi
Het lichte en harmonieuze Introitus ‘Requiem aeternam’, het opzwepende en vol krachtige klankexplosies ‘Dies irae’, het verrassend donkere ‘Lacrimosa’ of het polyfone ‘In Paradisum’en het doorzichtig van klank “Qui tollis peccata mundi” uit het “Agnus Dei” – dat zijn stuk voor stuk aangrijpende koorwerken met sterke contrasten in klankkleur en veel tegenstellingen in welluidendheid en dissonanten. De koordelen hebben vaak onverwachte wendingen zoals in het Offertorium, waar lettergrepen van “libera” als tromgeroffel er ineens worden uitgegooid. Het Nederlands Kamerkoor zingt adembenemend mooi en krijgt van de componist ook alle ruimte om de hoogtes en dieptes te verkennen.
Ook Amsterdam Sinfonietta onder leiding van Sofi Jeannin speelt uitstekend, met veel bezieling en tomeloze energie. Instrumentale delen in dit Requiem zijn zelden meditatief en rustgevend, hier komt juist de ontlading met veel chromatiek en dissonante harmonieën, zoals bij het enerverende Praeludium. Doeltreffend is het gebruik van glissandi, golvende klanken van marimba, een breekbaar dunne en verontrustende vioolklank en tromgeroffel.
Gedichten
Bijzonder is de manier waarop Roukens de gedichten van Robert Louis Stevenson, Clare Harner en Mark Twain als drie Interludiums een plaats in het Requiem geeft. Zij benaderen de dood en het sterven anders dan de requiemteksten: de dood is hier een bevrijding van de ‘vanitas mundi’ en het graf “under the wide and starry sky” is de plaats waar men “longed to be”. De beeldtaal is daardoor ook veel romantischer, lichter en zelfs blijmoediger. “Blijmoedig leven” leidt tot “blijmoedig” sterven, en het wensen van een ‘zalige rust’ wordt vervangen door “Good night, dear heart, good night, good night’. Ook hier zijn de poëtische teksten en muziek sterk met elkaar verbonden.
Het Bosch Requiem van Joey Roukens overweldigt, verbaast en ontroert. De stilistische veelzijdigheid van deze componist leidt tot het vaak verrassende gebruik van de melodische en harmonische opbouw en de aandacht voor alle aspecten van het muzikale verloop, van het metrum en ritme, de dynamiek en textuur tot instrumentatie en keuze van stemgroepen voor bepaalde teksten. Al deze elementen vormen in het Requiem een standvastig, sterk en indrukwekkend muzikaal geheel dat zijn betekenis aan de inhoud ontleent en deze op zijn beurt nog verder versterkt.
Verder luisteren en lezen
Het concert is terug te luisteren op NPO Radio4
De auteur
