Uit de stukken voor muziektheater die Michel van der Aa in de afgelopen jaren maakte, zoals Sunken Garden en Upload, weten we dat hij een grote liefde koestert voor het gebruik van film. In zijn nieuwste productie, The Book of Water, gaat hij nog een stap verder: het is een film met muziek er bij. Vrijdag 10 november vond de première plaats in het Amsterdamse Muziekgebouw.

Van der Aa ging uit van een novelle van de Zwitserse schrijver Max Frisch ‘Der Mensch erscheint im Holozän (1979). Een man genaamd Geiser woont in de bergen. Door een aardverschuiving wordt hij afgesloten van de buitenwereld. Van der Aa verplaatste de situatie naar het (Nederlandse) vlakke land. Geiser zit opgesloten in zijn boerderijtje vanwege aanhoudende regen die hem afsluit van de buitenwereld. Bovendien raakt hij ook geestelijk afgesloten ten gevolge van toenemende dementie. Van der Aa, die zowel tekent voor de muziek als het libretto en de regie, toont hem als een nors kijkende, zwijgzame oude man die wat rond scharrelt in zijn huisje, en af en toe iets doet in zijn tuin. De rol wordt gespeeld door de oude Engelse acteur Timothy West.

Deze mijnheer Geisel is alleen in de film aanwezig. Vóór het toneelbrede scherm staat zijn zoon, gespeeld door Samuel West, in werkelijkheid ook zoon van Timothy West. De jonge Geisel vertelt in het Engels als een explicateur ten tijde van de stomme film wat er in de geest van zijn vader omgaat, hoe hij het leven onder controle kan houden door overal briefjes op te hangen over wat te doen, en knipsels waarmee hij zijn kennis op peil tracht te houden. In feite een treurige weergave van de geestelijke verpaupering van de ouder wordende mens. De jonge Geiser staat er bij en kan er niets aan doen. Hij leeft zich zo in, dat hij zich met zijn vader vereenzelvigt en zich zo gaat gedragen; vader en zoon worden als het ware één.

Naargeestig

Het regent voortdurend in de film, wat de sfeer nog naargeestiger maakt. Met het tonen van de overvloedige neerslag wil Van der Aa ook het probleem van klimaatverandering aanstippen. ‘De parallel tussen het afbrokkelende geheugen van Geiser en het eroderende en door regen geteisterde landschap vind ik heel aangrijpend’, zegt hij in een interview afgedrukt in het programmaboekje. Kortom, Van der Aa sombert in een kunstige vormgeving over dementie en klimaat.

Bij de stomme film wordt, net als dat in de eerste jaren van de film het geval was, muziek gespeeld. Speciaal voor een strijkkwartet bestaande uit leden van Amsterdam Sinfonietta, schreef hij een zeer nerveus klinkende partituur. Het is typische Aadhd – muziek zoals de componist ook maakte in zijn vioolconcert voor Janine Jansen uit 2014. Ik hoorde in dit kwartet de gestoorde hersenbanen van mijnheer Geisel.

Jacobien Rozemond viool, Diet Tilanus viool, Lilli Maijala altviool en Örs Köszeghy cello, vulden de partituur met hartstochtelijke expresse. Een vijfde speler, Fergus McAlpine als play-out operator, bewerkte de klanken elektronisch, en vergrootte in volume de effecten.

Er zitten twee lichtpuntjes in The Book of Water. De oude Geisel heeft ook een dochter die zingend troost probeert te brengen in vaders leven. In mooie lyrische lijnen gevat, zingt zij twee aria’s, waarvan de tekst echter niet in het programmaboek is opgenomen. De eerste aria wordt buiten beeld en van te voren vastgelegd, gezongen door Mary Bevan. De tweede aria zingt zij in het filmbeeld als zij bij haar vader op bezoek komt. Dat wekte vrijwel aan het einde van het circa vijf kwartier durende Book of Water, bij mij de ontroering die ik eigenlijk niet eerder voelde. Het uitleggerig, klinisch acteren op het voortoneel van Samuel West verhinderde bij mij gevoelens van empathie.

Amsterdam Sinfonietta en de Stichting double A maken met The Book of Water een tournee: maandag 14 november in De Doelen Rotterdam, 16 november Tivoli/Vredenburg Utrecht, 17 november Muziekcentrum Enschede en 18 november Stadsgehoorzaal Leiden.

Verder lezen, lijken en luisteren

Hier is de teaser video van The Book of Water.

Franz Straatman omschreef de filmopera Upload van Michel van der Aa als een meesterwerk.