Verbazingwekkend! Het Koninklijk Theater Carré zat zondagmiddag 13 november tot in de nok vol voor een zeer klassiek koorprogramma dat het Nederlands Kamerkoor aanbiedt onder de titel ‘Van Gogh in Me’. Je zou denken dat het om een performance ging met Marina Abramovic in de hoofdrol, maar die was er niet bij. En toch zat de circuszaal vol.

Zou de titel de trekpleister zijn, bovendien in de voorinformatie aangevuld met verwijzing naar de Weense schilder Gustav Klimt? Vincent van Gogh was een van Klimts inspiratiebronnen in het ontwikkelen van zijn kleurrijke schilderstaal. In een prachtige tentoonstelling wordt diens werk momenteel getoond in het Amsterdamse Van Gogh-museum onder de titel ‘Golden boy’. Aan de relatie met het werk van Van Gogh – zij waren wel tijdgenoten, maar ontmoetten elkaar nooit – wordt in de expositie aandacht besteed.  ‘Van Gogh in Me’ is dus een handige titel om een concert te promoten met vocale werken gecomponeerd in het tijdsbestek waarin Van Gogh en Klimt leefden.

Immersief!

Dat het niet zomaar een koorconcert is dat tot en met 3 december door Nederland op tournee gaat, blijkt uit de ondertitel: ‘an immersive audiovisual journey through the times of Van Gogh and Klimt’. Met deze mondvol Engels speelt het Kamerkoor slim in op de trend om zaken op te kloppen met kwalificaties in een vreemde taal. In dit geval gaat het erom dat de luisteraar wordt ondergedompeld in een geënsceneerd concert waarbij het koor onder een toneelbreed projectiescherm staat. Daar op wordt in een constante stroom bewerkte beelden getoond van schilderijen uit het kleurrijke oeuvre van beide schilders. Zowel de oren als de ogen worden aangesproken in de beleving van de muziek.

Vorige maand presenteerde het Concertgebouworkest iets dergelijks met de wereldpremière van het orkestwerk ‘Phantasma’ door de Oostenrijkse componist Bernd Deutsch. Een werk gebaseerd op een monumentale Beethoven-schildering van Klimt, waarvan onderdelen werden geprojecteerd op een scherm achter het orkest. Bij het Nederlands Kamerkoor was de presentatie theatraler opgezet doordat het koor op het podium van Carré geraffineerd belicht werd, terwijl de zaallichten uit waren als in een theater/operavoorstelling.

Projecties

Alle focus was gericht op de geraffineerde projecties waarin fragmenten van schilderijen in kleurige lijnen en vormen werden uiteengerafeld en weer samenvloeiden. Bijzondere effecten uitgedacht en gerealiseerd door het Italiaanse collectief ‘fuse*’ dat zich richt op audiovisuele kunst. Hier en daar kon je schilderijen herkennen, zoals de bloesems en zonnebloemen van Van Gogh, en de met goud bedekte portretten die Klimt maakte van rijke Weense dames.

Ondertussen zong het koor in diverse formaties onder leiding van zijn chefdirigent Peter Dijkstra een selectie van originele koorwerken van Camille Saint-Saëns, Claude Debussy, Richard Strauss en Arnold Schönberg. Maar ook bewerkingen zoals de spectaculaire omzetting van het complete Adagietto uit Gustav Mahlers Vijfde symfonie, getiteld ‘Im Abendrot’. Een knappe klus die de Duitse componist en (koor)dirigent Clytus Gottwald klaarde. Hij plooide het gedicht ‘Abendrot’ van Joseph von Eichendorff onder Mahlers noten.

Gustav en Gustav

Een van zijn hoogtepunten in de enorme lijst aan bewerkingen van instrumentale muziek en van eenstemmige vocale werken met begeleiding die hij omzette naar a capella koor. Zoals ook het lied ‘Ich bin der Welt abhanden gekommen’  uit Mahlers serie Rückert Lieder dat door het Kamerkoor prachtig werd uitgewerkt. De voordracht van het romantisch-melancholieke ‘Abendrot’ werd door het muisstil luisterend publiek met applaus beloond. Het was interessant om de muziek van de ene Gustav gecombineerd te beleven met de beelden van de andere Gustav. Beiden, Mahler en Klimt, kenden elkaar binnen de kunstenaarskringen van Wenen.

In de opzet van het project ‘Van Gogh in Me’, bedacht door Tido Visser, de artistiek directeur van het Nederlands Kamerkoor, was alleen plaats voor de serieuze kant van koormuziek om de culturele sfeer te tekenen in het Weense en Parijse leven van rond 1900. Maar Wenen was in het fin-de-siècle ook de stad van een levendig bloeiende operette-cultuur. De gouden schilderijen van Klimt en diens elegante vrouwenportretten passen helemaal bij de glitter van Johann Strauss en Franz Léhar, om twee van de meest prominente componisten te noemen. Een toevoeging uit dat repertoire zou het programma minder zwaar en spannender hebben gemaakt.

Geen boventiteling

Een tekortkoming in de presentatie was het ontbreken van boventiteling. In de enorme ruimte van Carré ging de verstaanbaarheid verloren, zeker op de hoger gelegen ringen van het oplopende auditorium. Het waren de wonderschone samenklanken en prachtig uitgewerkte melodische lijnen die de aandacht gaande hielden. Hier kan het predikaat ‘topzang’ op worden geplakt. Maar ik miste direct contact met de inhoudelijke kant van de koorliederen. Verrassend was het hoe goed de koorklank overkwam in de toch niet als concertruimte gebouwde circuszaal. In de tournee door Nederland met nog negen optredens tot en met 3 december, klinkt het programma in concertzalen. Eén keer, in de Nieuwe Kerk te Den Haag op 30 november, zonder projecties.

Verder kijken. luisteren en lezen

Hier twee videos over dit project van het Nederlands Kamerkoor. De eerste is een uitgebreide introductie van het project en de tweede is de uitvoering van ‘Single‘, de bewerking voor het Kamerkoor van William Knight naar een idee van Tido Visser, van Erik Satie’s Gymnopédie nr.1.

Net als Franz Straatman had Olga de Kort eerder deze maand niets dan lovende woorden voor de zang van het Nederlands Kamerkoor in het Requiem van Joey Roukens.

De wereldpremière van ‘Van Gogh in me‘ vond plaats in Wenen tijdens het koninklijk staatsbezoek in juni van dit jaar.