Matinee met voorproef van kroningsmuziek
Onbedoeld gaf de NTR Zaterdagmatinee een voorproefje van de muziek die ons te wachten staat rond en tijdens de kroning van Charles III, begin mei volgend jaar. Want na de pauze van het concert op 19 november klonken twee werken van George Frederic Handel die hij in 1727 als kersverse burger van het Britse rijk, componeerde voor de kroning van George de Tweede. De beroemd geworden ‘Zadok the Priest’ en ‘The king shall rejoice’, twee van de vier zogeheten ‘coronation anthems ‘ die Handel voor die gelegenheid schreef.
Een derde, ook befaamd geworden compositie stond eveneens op het programma van Les Arts Florissants: een ‘Te Deum’. De toen nog Duitse Händel maakte het in 1714 ter ere van de Duitse prinses die naar Engeland kwam om te trouwen met de prins van Wales, de latere koning George II. Het ‘Te Deum’ kreeg later in de titel de naam ‘Queen Caroline’ toegevoegd.
Verstilde momenten
William Christie dirigeerde alle drie koninklijke stukken met beeldende directiegebaren naar zijn in feite bescheiden club voortreffelijke strijkers en blazers, met glansrollen voor de twee dwarsfluiten, drie trompetten en twee hoorns. Want volgens de annalen telde tijdens de kroning in 1727 het orkest 160 instrumentalisten. En Christie’s koor haalde nog geen kwart van de massa van dik honderd zangers in de Westminster Abbey. Maar de vocalisten van Les Arts Florissants schoten een fors volume de ruimte in van het Amsterdams Concertgebouw met teksten als ‘God save the King’ (onderdeel van Zadok the Priest) en ‘Day by day we magnify Thee’ uit het Te Deum. Er zaten overigens ook verstilde momenten in deze lofzang. Zoals in de prachtige passage ‘When thou tookest upon Thee to deliver man’, over de menswording van Jezus, voor dwarsfluit solo (Serge Saitta) en alt (countertenor Hugh Cutting).
Onbedoeld was dit voorproefje, want het programma van de matinee stond al vast vóór dat er überhaupt sprake was van het overlijden van Elizabeth II. Haar kroning in juni 1953 was een feest van muziek met in de hoofdrol de vier anthems van Handel. Met name de tekst over Zadok de priester en Nathan de profeet die Salomon zalfden tot koning van Israel, vormt vast onderdeel in het repertoire van kroningsceremonies sinds de eerste keer in 973 toen koning Edgar de zalving ontving.
Wie voor Charles Drie?
Tot en met Elizabeth klonk die tekst bij de wijding van iedere nieuwe Engelse monarch. Een meerstemmige zetting ervan maakte Thomas Tomkins in 1626 bij de kroning van Charles I (de man die in 1649 op last van Cromwell werd onthoofd). Bij de kroning van Charles II in 1661 was Henry Lawes de toondichter van ‘Zadok the Priest’. En wie gaat het worden bij de kroning van Charles III? Uiteraard Handel want diens ‘Zadok’ wordt gekoesterd sinds 1727. Maar wordt het bij Charles III net zo’n muziekfeest als bij zijn moeder in 1953 toen liefst vier belangrijke Britse componisten nieuwe werken bij de kroningsceremonie schreven. De nieuwe monarch wil een soberder plechtigheid. Toch blijft het spannend: welke nu levende belangrijke Britse componist gaat muziek voor Charles III schrijven?
Telemanns zwanenzang
‘Uitbundige barok van twee jeugdvrienden’. Zo betitelde de matinee het concert waarin vóór de pauze de aandacht werd gevraagd voor het oratorium dat Händels bevriende collega en voornaamgenoot Georg Philipp Telemann in 1760 componeerde: ‘Die Auferstehung und Himmelfahrt Jesu’. Een groot werk op nieuwe tekst van de Duitse theoloog, filosoof en schrijver Karl Wilhelm Ramler met wie Telemann eerder samenwerkte in de oratoria ‘Der Tod Jesu’ en ‘Die Hirten bey de Krippe’. De veel jongere Ramler (35) meldde dat hij ‘voor Pasen iets ging voltooien waaraan een oude musicus zich kan doodzingen. De heer Telemann, een grijsaard van 78 jaar, wil zijn zwanenzang zingen, en daarvoor zal ik hem de woorden voorzeggen’, zo citeert de programmatoelichting.
De oude grijsaard blijkt in dit werk nog zo fit en creatief als een hoentje. Met kleurrijke instrumentatie, gloedvolle aria’s, duetten en pittige koren schildert hij de verrijzenis uit het graf tot en met de glorieuze hemelvaart. Spannend was het begin met een donkere instrumentale inleiding gevolgd door het koor ‘Gott! Du willst seine Seele nicht in der Hölle lassen’. Om na een uur in het slotkoor uit te monden in een feestelijk ‘Lobet ihn, alle seine Engel’. Daartussen passeren alle momenten uit het Paas-evangelie de revue. In het eerste deel wordt uitvoerig verhaald dat de vrouwen vol angst naar het graf gaan. Ramler en Telemann zorgden met dialogen tussen hen en Jezus voor levendige beschrijvingen, afgewisseld met meditatieve momenten.
Enscenering waard
In het opera-achtige tweede deel van dit oratorium volgen we de ontmoeting van de Emmaüs-gangers met Jezus, met de apostelen die zich hebben verschanst in hun behuizing, met Thomas die niks gelooft van een opstanding, maar wel door de knieën gaat in de gloedvolle aria ‘Mein Herr, mein Gott’ als Jezus weer verschijnt. De apotheose wordt gevormd door de zending die Jezus zingt: ‘Geht hin, und lehrt bis an der Erden Ende, was ihr von mir gehört, das ewige Gebot der Liebe!’ Telemann bedacht er boeiende, tekst uitbeeldende expressies bij, stoelend op zijn enorme kwaliteit als operacomponist. Dit oratorium is een enscenering waard.
Solisten
Een zestal solisten stond garant voor een even dramatische als lyrische vertolking. De sopranen Emmanuelle de Negri als Maria en Gwendoline Blondeel als haar begeleidster naar het graf kleurden de angst en schrik met gevoel voor de dramatiek van de scènes. Een sterke presentatie verzorgde de boven genoemde counter Hugh Cutting.
Tenor Moritz Kallenberg vulde de rol van de ongelovige Thomas met emotie in zijn samenspraak met Jezus (de bas Padraic Rowan) gevolgd door de aria ‘Mein Herr, mein Gott’. De stevige bas Matthieu Walendzik zong zowel als solist als in het koor. Telemann en Händel: terecht bruisende barok.
Verder luisteren, lezen en kijken
Het hele concert is nog te beluisteren op NPORadio.
De auteur
