Pas bij het slotapplaus kregen we haar te zien: de Chinese prinses Turandot die de hoofdrol zingt in de opera die Giacomo Puccini componeerde. Zij werd in de nieuwe productie die De Nationale Opera op vrijdag 2 december in première bracht, gezongen door de Amerikaanse sopraan Tamara Wilson. Lachend kwam zij op, gekleed in een wijdvallende zwarte avondjapon. Zij hoefde alleen te zingen, op een plek hoog boven het podium, onzichtbaar voor het publiek. Het artistiek duo van deze productie, dirigent Lorenzo Viotti en regisseur Barrie Kosky, had er voor gekozen Turandot onzichtbaar te houden. Die ingreep baseren zij op een zinsnede uit het eerste bedrijf: ‘Turandot bestaat niet’.

Een tweede, veel verdergaande ingreep was van principiële aard. Puccini liet bij zijn plotselinge dood in 1924 (hij kreeg een hartaanval na een experimentele bestraling tegen zijn keelkanker) de partituur onvoltooid achter. Op voorstel van Arturo Toscanini, artistiek leider en chefdirigent van La Scala waar Turandot in premiere zou gaan, werd een bevriend componist, Franco Alfano ingeschakeld.  Die zou op basis van nagelaten schetsen de tweede helft in het derde bedrijf moeten voltooien.

In die beslissende scène lukt het prins Calaf om door te dringen tot het hart van Turandot. Dat is ijskoud wat betreft de liefde voor mannen. Zij blokkeert de toegang tot haar hart door prinsen die met haar willen trouwen drie raadsels voor te leggen. Geven zij niet de juiste antwoorden, dan worden zij onthoofd. Bij 26 prinsen is dat al gebeurd, zo berekenen drie overheidsdienaren, het fameuze trio Ping, Pang en Pong. Dat schrikt Calaf niet af, in tegendeel. Hij geeft zich met hart en ziel over aan zijn droom juist deze vrouw tot de zijne te maken.

Kritiek van Toscanini

Alfano zorgde met zijn voltooiing voor een spannend duel tussen Turandot die zich fel verzet en Calaf die daardoor nog vuriger wordt. De uiteindelijke overwinning van Calaf rondde Alfano af met een triomfale slotscène gedragen door grootse koorzang en daverend orkestspel. Meteen was er kritiek van Toscanini die de wereldpremière in 1926 zou dirigeren. Alfano was volgens hem ver buiten de opdracht gegaan door te weinig gebruik te maken van Puccini’s schetsen en teveel eigen muziek te hebben geschreven. De wraak van Toscanini was verrassend: hij staakte de wereldpremière op het punt waar Puccini was gebleven, namelijk bij de dood van een tweede belangrijke vrouw in deze opera: Liù.

Zij is de verzorgster van Timur, de oude vader van Calaf. Ooit heeft Calaf naar Liu geglimlacht en sindsdien is zij helemaal hoteldebotel van de prins. In de ontmoeting met hem op het voorplein van Turandots paleis in Peking, poogt zij om Calaf te overtuigen van diens onzinnige liefde voor Turandot. Dat lukt haar niet. Uiteindelijk offert zij zich voor hem op door te weigeren om op bevel van Turandot zijn naam te noemen. Liù bezwijkt onder de martelingen van het wrede bewind. In deze productie schiet zij zich dood.

Net als Toscanini kozen Viotti en Kosky er voor dáár hun productie voor DNO te laten eindigen. Zij negeren de sinds 1926 wereldwijde praktijk om de opera met Alfano’s voltooiing uit te voeren. Zij wilden evenmin de voltooiing overnemen die Luciano Berio maakte voor DNO, en die in 2001 onder leiding van Riccardo Chailly in wereldpremière werd gebracht. Die productie (regie Nicolaus Lehnhoff) werd in 2010 hernomen. Berio ontwierp een veel soberder slotscène, wèl gebruikmakend van Puccini’s schetsen, en zonder triomfaal slot waardoor het verhaal als een nachtkaars uitgaat.

De clou eruit

Wie geen herinnering meer heeft aan die voltooiing, kan via You Tube een zeer recente productie oproepen door het Grand Théâtre de Genève, uit juni 2022. De dirigent Antonino Fogliani en zijn regisseur Daniel Kramer, kozen wèl voor een complete weergave van het liefdesdrama tussen Turandot en Calaf in de Berio versie. Terecht. Puccini werkte met zijn librettisten Giuseppe Adami en Renato Simoni niet voor niets in een grootse vertelling naar dat hoogtepunt toe. Door de clou van het verhaal te schrappen, ontkrachten Viotti en Kosky het werk van Puccini. Eerlijk gezegd: een laffe keuze. DNO laat in deze nieuwe productie het liefdesraadsel van Turandot onopgelost.

Desalniettemin biedt de voorstelling een geweldige muzikale en theatrale belevenis. Die begon in het pikkedonker; zelfs de orkestbak ging op zwart. Diepe stilte. Een langzaam opkomend schemerig licht begeleidde een fluisterstem: ‘Vreemdeling, luister’, gevolgd door een waarschuwing dat de dood rondwaart in dit rijk van duisternis. Een verwijzing naar een latere vermaning van het trio Ping, Pang en Pong: ‘Duisterder dan een nacht zonder licht, dan een zwarte schoorsteen zijn de raadselen van Turandot’. Ook het tweede en derde bedrijf werden zo mysterieus ingeleid.

Met een proclamatie van de mandarijn dat weer een kandidaat (de prins van Perzië) onthoofd zal worden, begint de vertelling op basis van een sprookjesachtig toneelstuk van de Italiaanse schrijver Carlo Gozzi. Het rijk van Turandot is een onderdrukkende, wrede samenleving, blijkbaar gesanctioneerd door een oeroude keizer. Een kleine rol, waarbij tenor Marcel Reijans ook niet op het toneel verscheen maar vanachter de koormassa zijn solo’s zong.

Trillende armen

In de eerste scène liggen de leden van het DNO-koor in rijen plat op de grond, op de ritmiek van het begeleidende orkest trillend met hoog gestrekte armen als een getormenteerd volk. Dan springt iedereen op en rennen de massa’s in subliem georganiseerde chaos over het nog half duistere brede toneel. Bijkans schreeuwend zingen de koristen over de dood en de beul die het vonnis gaat voltrekken, aangevuurd door felle ritmen en heftige harmonische slingeringen uit het orkest, meesterlijk gedirigeerd door Lorenzo Viotti.

De beulsknechten zien er uit als criminelen gekleed in zwarte hemden en spijkerbroeken. Het trio Ping, Pang en Pong heeft niets van de komische Chinezen in traditioneel aangeklede producties. Zij ogen en acteren als maffiose gebroeders die zich lijken te plezieren om de domheid van al die prinsen. De regie liet hen en ook het toekijkend volk lustig spelen met doodshoofden die als kogels door de lucht vlogen.

Puccini schreef geweldige dialogen en trio’s voor deze figuren die in alle drie bedrijven domineren. Bariton Germán Olvera (Ping), tenor Ya-Chung Huang (Pang) en tenor Lucas van Lierop (Pong) zingen en spelen met daverende energie. Zij roepen uit: ‘Turandot bestaat niet’ in een uiterste poging Calaf op andere gedachten te brengen. Dat Turandot wel degelijk bestaat, blijkt onder meer uit hun cynische uitspraken over ‘de prinses, als je haar uitkleedt, is het ook maar vlees, één gezicht, twee armen en twee benen, ja het zijn wel mooie, keizerlijke benen’.

Menselijke tegenpool

In het gewemel van volksscènes op het plein in de keizerlijke Verboden Stad, duikt prins Calaf (tenor Najmiddin Mavlyanov, krachtig, stralend in expressie) zomaar op, zonder inhoudelijke voorbereiding. Wat hem daar heen dreef, blijft dramaturgisch gissen. Net zoals de opkomst van en ontmoeting met zijn vader Timur (bas Liang Li, volle, soepele stem en de enige echte Chinees in deze productie) en verzorgster Liù (sopraan Kristina Mkhitaryan) raadselachtig overkomt. Liù werd verzonnen door de librettisten op verzoek van Puccini. Hij wilde naast de ijzige Turandot een menselijke, weliswaar lieftallige maar ook karaktervolle tegenpool. Als toeschouwer val je gelijk voor haar vanwege de prachtige melodische lijnen waarmee Puccini haar karakteriseerde in haar smeekbede ‘Signore, ascolta!’in het eerste bedrijf.

Nog intenser beleef je haar drama in de beide aria’s in het derde bedrijf, met als hoogtepunt de tweede, ‘Si, principessa’, waarin zij zich richt tot Turandot ‘u die één en al ijs bent’. Tevens haar sterfscène – en van Puccini. Kristina Mkhitaryan zong met grote, heldere stem en volle emotie haar rol. Zij evolueerde tot de ster van de avond, wat duidelijk bleek uit het laaiend applaus dat zij oogstte.

Nessun dorma

De opera Turandot dankt het kassucces zeker aan de beroemdste – door vele tenoren uitbundig gezongen – aria  van Calaf ‘Nessun dorma’. De prins heeft op zijn beurt een raadsel opgegeven aan Turandot: hoe heet ik. Zij gebiedt dat niemand in Peking zal mogen slapen omdat voor het ochtendkrieken dat geheim moet zijn opgelost. Najmiddin Mavlyanov bevestigde zijn schitterende kwaliteit met de ingetogen voordracht van ‘Nessun dorma’ uitlopend in een mooie climax van het afsluitende ‘All’alba vincerò!’  Stijlvol begeleid door het Nederlands Philharmonisch Orkest, met beeldende armgebaren gecoacht door chefdirigent Viotti. Die zijn woeste haardos heeft ingeruild voor een herenkapsel en zich nu tooit met een soort Puccini-snor. Het orkest construeert onder zijn leiding een magistrale klank met Pucciniaanse kleuren. Viotti kon ook rekenen op een fantastisch reagerend Operakoor, een klankeenheid samengesmeed door de koorleider Edward Ananian-Cooper.

Mavlyanov had zich al krachtig verweerd in de dialogen die Calaf voert met Turandot als zij  de raadsels opgeeft. In die scène daalde er een enorm doodshoofd uit de toneelkap. Calaf klom er bovenop om zijn reacties omhoog te richten waarvandaan de stem van Tamara Wilson klonk. Het leek er even op dat zij in het doodshoofd zat, maar achteraf werd mij verteld dat zij ergens in de toneeltoren stond. Zij klonk geweldig.

Boe-roepers

Wat ongelooflijk jammer dat haar de indrukwekkende partijen van de finale werden ontnomen, zoals ‘Del primo pianto, si…/ Van deze eerste tranen, ja’. Daar kwamen we in feite ook voor, om een grootse zangeres in een emotioneel geladen rol te beleven. Ik kon meevoelen met een flink aantal boe-roepers bij het eindapplaus toen regisseur Kosky en zijn team opkwam. Neemt niet weg dat hij de inhoud indrukwekkend verbeeldt, met bijdragen van de ontwerper Michael Levine (zilveren decorwanden, spiegelende plafonds en een verrassende uitbeelding van de tienduizend jaar oude keizer) en spannende belichtingen van Alessandro Carletti.

Met de dood van Liù keerde de duistere openingsscène terug, weer begeleid door het gefluisterde ‘Vreemdeling, luister’. Met de zacht wegstervende klanken uit het orkest er bij, wekte dat bij mij ontroering op. Inderdaad: Liù was ‘poesia’ zoals het koor zong.

Verder lezen, luisteren en kijken

Tamara Wilson praat over Turandot

En om toch Tamara Wilson te horen EN te zien hier ´Ín questa reggia´ uit Houston.

Hier de trailer van Turandot van De Nationale Opera

De gehele opera Turandot met het slot van Luciano Berio in de bovengenoemde productie uit Genève.

en hier de hele opera met het hele originele slot door Franco Alfano in een productie uit Cagliari.

en hier het slot uit Bologna in de´gebruikelijke´ Alfano versie .

Franz Straatman maakte in 2019 kennis met Lorenzo Viotti

De informatie over kaarten en de alternerende casts vindt u hier.