Sporadisch komt de vijfde opera van Giuseppe Verdi op de affiches voor: ‘Ernani’. Maar zie: het duikt zomaar op in Antwerpen bij Opera Ballet Vlaanderen voor een lange reeks voorstellingen die doorloopt tot in Gent en eindigt op 22 januari. De première was op vrijdag 16 december; ik bezocht de derde voorstelling op 20 december. De productie viel me bar tegen vanwege het regie-concept.

Eerst iets over het werk zelf dat in 1844 in première ging. Het kwam tot stand na de succesvolle ‘Nabucco’ en ‘I Lombardi’ creaties en werd aanvankelijk een veel gespeeld stuk. ‘Ernani’ markeerde de eerste samenwerking met de 33-jarige tekstschrijver Francesco Maria Piave. Hun samengaan bleek een gouden greep: Piave leverde Verdi nog tien libretti, met als beroemdste titels ‘Macbeth’ en ‘La Traviata’.

‘Ernani’ werd door Piave gemodelleerd naar een destijds hevig besproken toneelstuk van de Franse toneelschrijver Victor Hugo uit 1830, getiteld ‘Hernani, ou l’honneur Castillan. Een met felle emoties gevuld liefdesdrama verhaalt van de strijd die drie mannen uit het hoog-adellijke segment van de Spaanse maatschappij rond 1520 voeren om een dame uit een even adellijk geslacht. Ernani is de schuilnaam voor een hertog. Hij is leider van een rebellenleger dat strijdt tegen Carlos, de koning van Spanje. Die heeft ooit de vader van Ernani beroofd van zijn Castilliaanse bezittingen, en dat moet worden gewroken.

Liefdesclaims

Ernani is hevig verliefd op een Aragonese schoonheid, Elvira. Zij wordt echter ook begeerd door de koning. Eerwraak en concurrerende liefdesclaims lopen in het verhaal door elkaar heen. De zaak wordt bovendien gecompliceerd door het feit dat Elvira is uitgehuwelijkt aan een oudere man, Don Ruy Gómez de Silva, kortweg aangeduid als Silva. Elvira wil echter beslist niet met hem trouwen; haar hart ligt bij Ernani.

In zijn opera verdeelde Verdi de mannenrollen over drie stemsoorten: de tenorpartij voor Ernani, de baritonstem voor Carlos en de bas voor Silva. Elvira steekt er in een hoge sopraanpartij bovenuit. Zij is de enige vrouw van betekenis in het drama. Een spannend vocaal decor wordt geleverd door koorpartijen. Minder dan in de voorgaande opera’s ‘Nabucco’ en ‘I Lombardi’ die als kooropera’s worden omschreven, is het aandeel koor toch behoorlijk. Na de ouverture is meteen het koor aan bod in een groots rebellenlied.

Naar Antwerpen

Het is niet duidelijk waarom de aanvankelijke populariteit van ‘Ernani’ zodanig afnam dat het een bijkans vergeten opera van Verdi is. Placido Domingo maakte zijn roldebuut  in 1972 in een concertante uitvoering in de toenmalige Vara Matinee. In Nederland was er  verder in 1989 een eenmalige opvoering in Maastricht (met Adriaan van Limpt in de titelrol en Thea Vermeulen als Elvira) en in 2002 maakte de toen Nationale Reisopera een productie met de Britse tenor John Hudson in de titelrol en met de Amerikaanse sopraan Susan Patterson als Elvira. Ook waren en semi professionele uitvoeringen van Ernani, maar de achtereenvolgende Amsterdamse opera-instellingen lieten ‘Ernani’ links liggen. Op dus naar Antwerpen.

Stilte op het podium en vanuit de orkestbak na opening van het doek. Tegen een achtergrond met projecties van abstracte vormen, betrad een acteur, Johan Leysen, in wit pak het toneel en sprak: ‘Daar is een rots. Daar is een zon. Wind blaast zand op….’en nog veel meer dichterlijke ontboezemingen. Zij werden bedacht door de Belgische schrijver Peter Verhelst op verzoek van de Tsjechische regisseuse Barbora Horáková Joly. Doorheen de voorstelling volgden nog negen gesproken onderbrekingen in Verdi’s muziekdrama, bedoeld om de psychologie van Ernani als hoofdpersonage dieper uit te werken, aldus de programmatoelichting. De acteur begeleidt Ernani door zijn turbulente gedachten en legt zijn drijfveren bloot.

Ernani als ‘loser’

Tja, nou dacht ik dat Verdi zulks ruimschoots doet in zijn muziek. Hij tekent Ernani als een  trotse, vasthoudende rebel die verstrikt raakt in zijn liefde voor Elvira en uit misplaatst eergevoel zelfmoord pleegt. De tenor in deze rol, Vincenzo Costanzo, wordt in de productie echter uitgebeeld als een ‘loser’, als een door de geschiedenis van zijn familie getraumatiseerd personage. Hij zat als een zielig hoopje mens ineengevouwen op het toneel terwijl het rebellenkoor van wijn en strijd zong, meteen een voltreffer van het operakoor.

Acteur Leysen schopte hem uit zijn lethargie, waarna de scène volgde waarin Ernani zijn liefde voor Elvira bezong. Jammer genoeg bleek Costanzo’s tenor nog niet op temperatuur; zijn intonatie hing onder de orkestklank. Hij herstelde zich gaandeweg, maar echt ontspannen vond ik de klank van zijn stem niet.

Compacte expressie

Het symfonisch orkest van Opera Ballet Vlaanderen mocht zich pas manifesteren nadat acteur Leysen uitgepraat was over rotsen en zand. Verdi schreef een spannende ouverture met contrastrijke donkere en lyrisch lichte elementen. Dirigente Julia Jones zorgde meteen voor een afgeronde ensembleklank, compact en vol in de expressie. Die kwaliteit behield de begeleiding in de koorscènes, aria’s, duetten en ensembles in deze prachtige opera.

Maar wat een ellende dat de voortgang steeds weer onderbroken werd door allerlei onbegrijpelijk geklets. Ik snap het dédain niet waarmee een regieteam zo’n kunstwerk aanpakt. Wanneer je de inhoud van zo’n romantische opera bullshit vindt, blijf er dan af. Verzin een nieuwe opera.

Als toeschouwer/hoorder raakte ik de oriëntatie kwijt ten aanzien van de voortgang van het verhaal. Het is weliswaar een rare sprong dat het derde bedrijf zich afspeelt in Aken, waar Carlos (onze Karel de Vijfde) wordt uitgeroepen tot keizer van het Heilig Roomse Duitse Rijk. Maar als je de couleur locale weghaalt, ontbreekt de zin van de indringende aria van Carlos waarin hij zijn leven overweegt. Het was jammer dat bariton Ernesto Petti niet bij stem was en zijn rol alleen mimend kon acteren, vanuit het zijtoneel van expressieve klank voorzien door bariton Giuseppe Altomare.

Kemphanen

Het heeft weinig zin om aan te geven wat er zoal ingekort was. De nieuwsgierige naar ‘Ernani’ kan in ieder geval uitzien naar een helder zingende en met gemak naar de hoogste noten reikende Leah Gordon; zij dubbelt de rol met Sandra Janusaité. Gordon pakte het oor meteen met haar entree-aria ‘Ernani red mij’. Zij verzet zich tegen de ‘oude man’ zoals zij Silva omschrijft. Verdi gaf aan die bas-rol een mooie tekening. Enerzijds wil Silva een zachtaardige bruidegom zijn. In zijn aria ‘O ongelukkige man’ klinkt zijn aard indrukwekkend door. Andreas Bauer Kanabas gaf veel kleur aan dit bijzondere nummer. Maar Silva wordt fel als de concurrenten zich opdringen. Prachtig zoals de kemphanen zich verweerden in het kwartet van de drie mannen en de sopraan met op de achtergrond het koor.

Behalve verknipt was de presentatie ook uitgekleed. Ernani rende gekleed in een hemdje en grijze broek rond, Carlos en Silva zagen er uit als grijze muizen. Spectaculair was de eerste opkomst van Elvira vanuit de toneeltoren, hangend in een touwenweefsel. Neergelaten in de leeuwenkuil. De vrij kale invulling met losse zetstukken, projecties en fel licht verspreidende neon-installaties boden weinig kijkplezier.

Hier de trailer met de opkomst van Elvira.

Andere uiterste

Het toeval wil dat de Opera van Rome in een streaming een muzikaal en visueel stevige productie van ‘Ernani’ daterend van jongstleden juni aanbiedt. Te bekijken en beluisteren tot 29 januari. Een tot in détail uitgewerkte kostuum-productie in een massief, barokachtig decor. Het acteren is navenant statig. Het andere uiterste van wat Antwerpen aanbiedt. Mooi om naar te kijken, maar ook archaïsch in de regie van Hugo de Ana. Maar je krijgt wel het hele verhaal zoals Verdi en Piave dat uitdachten, en vertolkt door een sublieme solistengroep.

Alleen al om de wijze waarop Ludovic Tézier de rol van Carlos met perfecte expressie acteert en zingt, is deze streaming de moeite van het bekijken waard. Als stem is sopraan Angela Meade een gedroomde Elvira.  Van haar personage op de bühne als de  jonge begeerde bruid, was ik niet zo overtuigd.  Titelrolzanger Francesco Meli geeft met een royaal tenorgeluid kleur en kracht aan de getormenteerde Ernani. Ook de partij van Silva komt sterk over in de verklanking door Evgeny Stavinsky. Marco Armiliato leidt het vooral fors zingende koor en het sfeervol spelende orkest (fraaie inleiding derde bedrijf) van de Romeinse opera met gedreven hand.

Verder lezen, luisteren en kijken

Bekijk hier de hele uitvoering van Ernani in Rome.

In 2012 beschreef Jordi Kooiman een traditionele productie van Ernani in de Metropolitan Opera, ook met Angela Meade.

Peter Franken beschreef eerder dit jaar de (Dvd) productie van La Wally van Barbora Horáková Joly

Bekijk hier een introductie video van Ernani van Opera Ballet Vlaanderen

Tenor Vinzenco Costanze zingt ‘E lucevan le stelle’ uit Tosca.