Over het hele podium verspreid als in een orkestopstelling zat het door Martina Batič ingestudeerde Groot Omroepkoor zaterdag 25 februari klaar voor een uniek koorconcert met twee redelijk nieuwe stukken, het beknopte ‘3 Haiku’ van de Nederlandse componist Toek Numan en het breed uitgesponnen ‘The sacred veil’ van de Amerikaan Eric Whitacre. Onder leiding van Whitacre ontpopte het koor zich als een groots klanklichaam door de ruimtelijke opstelling.

De korte, driedelige compositie van Numan leek bedoeld als een opstapje voor de oren, maar het werd een niet te vergeten miniatuur van vernuftig gedoseerde ritmen en rijke kleureffecten ten dienste van drie Japanse haiku-gedichten uit de zeventiende eeuw. Numan was gevallen voor de natuurimpressies van de dichter Matsuo Basho, die Numan associeert met beelden van vrede. De opdracht tot het componeren had ‘vrede’ als achtergrond, namelijk de herdenking in 2013 van de Vrede van Utrecht 1713. Een gebeurtenis die ook een groots koorwerk opleverde, namelijk het ‘Utrecht Te Deum’ van Händel.

Trillende lucht

Daarbij vergeleken is Numan’s vertoning van drie simpele haiku-teksten een stipje in de muziekgeschiedenis, maar wel een prachtig stipje dat bij het terugluisteren van de radio-opname nog meer indruk wekte. De in Engelse taal overgezette gedichten van steeds drie regels en zeventien lettergrepen (een vorm door Basho ontwikkeld) beschrijven momenten uit de lente, uit de periode dat rijst wordt geplant, en het effect van regen op de stroom van een rivier. De hete trillende lucht boven koude ondergrond werd met hoge sopraangeluiden tot klinken gebracht. Fraai door de koorzang heen stroomden de klanken van een marimba, als een pseudo-Japanse onderlaag. In het ensemble groeide de dansende ontwikkeling van de natuur.

Rustig was de ritmiek om het planten van rijst te verbeelden, met lage koorklanken ingezet en afgerond met een pentatonisch motief om de liederen die bij het werk werden gezongen in te kleuren. Marimba (Esther Doornink) en harp (Ellen Versney) leidden vervolgens met druppelend spel de levendig gezongen uitbeelding van de regen in. De expressieve klanken riepen bij mij beelden op van Japanse prenten.

Soort requiem

Eigenlijk een wreed idee om op zo’n beknopt werk een zo uitgesponnen koorstuk, een oratorium in feite, te laten volgen. Eric Whitacre rondde in 2018 een plan af om een soort requiem te componeren als ‘in memoriam’ voor de echtgenote van een van zijn beste vrienden, tevens een naaste medewerker, Tony Silvestri. Hij, maar ook zijn vrouw Julia, en Whitacre zelf droegen teksten aan die een leven tussen geboorte en sterven beschrijven. Bij beide momenten opent dan wel sluit een ‘sacred veil’, in het Nederlands te omschrijven als een ‘sacrale voile’.

In twaalf scènes, waarvan twee instrumentaal zijn ingevuld, worden ingrijpende gebeurtenissen weergegeven, zoals verrassing van de liefde tussen Tony en Julie, maar ook de pijnlijke ontdekking dat kanker het levensgeluk verstoort. Het midden van het oratorium geeft daar een mijns inziens te uitvoerig verslag van, met flinke passages uit medische rapporten en de beschrijving van de gevolgen van toegediende medicijnen (onder andere haaruitval).

Whitacre ontwikkelde voor alle gebeurtenissen en bijbehorende emoties een doorgaans intieme expressie, gevat in mooie melodieën voor de tekstuele zanglijnen, gedragen door prikkelend gekleurde onderstromen in de ensembles. Whitacre zoals we hem kennen van talloze werken die heel populair zijn in de korenwereld. Zeer zingbare muziek, onderdeel van een internationale stroom aan verwante koorcomposities zoals van de Amerikaan Morten Lauridsen, de Noor Ola Gjeilo en de Letse componist Uģis Prauliņš

Weinig contrast

Interessante stukken zolang ze in omvang beperkt blijven. Maar in de grotere vorm van dit oratorium bevindt zich te weinig ritmisch contrast en ontwikkeling van klankkleuren. Deze treurzang is intiem, troostrijk en harmonieus van toon, maar een zekere verveling bij het beluisteren ligt op de loer. Het mooiste onderdeel is beslist deel 1, ‘The veil opens’, thematisch ingeleid op piano en cello, overgenomen en ontwikkeld in het koorensemble. De tekst van Tony Silvestri is treffend: ‘Whenever there is birth or death, the sacred veil between the words grows thin and opens slightly up just long enough for Love to slip, silent, either in or out.’

De piano, met Nicolas van Poucke als bespeler, en de cello (Quirine Viersen) spinnen op verfijnde wijze draden tussen de twaalf delen. Fraai was de verbinding rond het eenregelige derde deel ‘Home’ (You feel like home’). Een koorwerk dat mij deed denken aan Whitacre’s ‘Sleep’, even intiem zoet. Het sterk repetitieve zesde deel ‘I am afraid’ met zijn medische rapporten ontwikkelde zich clichématig heftig. Karakter klonk er door in het voor mannenkoor getoonzette negende deel ‘One last breath’, op een tekst van Whitacre zelf.

De prima zang van het Groot Omroepkoor is terug te luisteren op Uitzending gemist. Jammer dat in de radio-opname de piano-partij overheersend is vastgelegd. Vooral in het vierde deel ‘Magnetic poetry’, wordt de koorzang daardoor verdrongen. De ‘3 Haiku’ zouden door amateurkoren beslist op het repertoire moeten worden genomen; het werk werd voor een studentenkoor geschreven. ‘The sacred veil’ lijkt mij alleen voor zeer ontwikkelde koren haalbaar, mits beschikkend over soepele hoge sopranen.

Verder lezen, luisteren en kijken

De opname van het gehele concert is te beluisteren op NPO Radio4.

Voces8 zingt het genoemde ‘ Sleep” van Eric Withacre.

De Utrechtse Studenten Cantorij zingt Toek Numans 3 Haiku

Toek Numan schreef een kinderopera voor Holland Opera.