De NTR ZaterdagMatinee van 6 mei 2023 bracht de Nederlandse première van een opera van de in Nederland zelden gespeelde Napolitaanse componist Nicola Porpora. De meeste opera kenners zullen de naam van deze componist wel kennen, maar dat hij een zeer cruciale rol heeft gespeeld in de algehele geschiedenis van de opera is mogelijk niet bij iedereen bekend. Porpora stond niet alleen aan de wieg van de carrière van de beroemde castraat Farinelli, maar ook aan die van de librettist Pietro Metastasio en de componist Joseph Haydn. Als invloedrijke leermeester en componist schreef hij ook een 45-tal opera’s.

In de serie van de NTR ZaterdagMatinee in het Koninklijk Concertgebouw te Amsterdam klonk afgelopen zaterdag voor een volle zaal de opera Polifemo in een toerende productie door het barokgezelschap Armonia Atenea, aangevoerd door de vaste dirigent George Petrou. Met een bijna identieke bezetting bracht dit gezelschap tijdens het eerste Corona-jaar voor dertig man publiek ook reeds Porpora’s Carlo il Cavo (recentelijk ook op cd uitgekomen op het label Parnassus met hetzelfde ensemble). De Polifemo schreef Porpora voor het King’s Theatre in Londen als speelbal van een hevige concurrentiestrijd tussen de verschillende Londense theaters, met Händel als de belangrijkste opponent. De met de Napolitaan meegereisde Farinelli zong de rol van Aci tijdens de eerste uitvoering in 1735, terwijl de in Londen vermaarde, maar wat oudere, castraat Senesino de rol van Ulisse (Odysseus) voor zijn rekening nam.

Bijna 300 jaar later klonk dit werk dan voor het eerst in Nederland. Een welkome gebeurtenis die we te danken hebben aan de enorme gedrevenheid van voormalige artistiek leider van de NTR  ZaterdagMatinee, Kees Vlaardingerbroek. Als groot barokliefhebber haalde Vlaardingerbroek talloze onbekende en nooit gespeelde opera’s uit deze illustere periode in de operageschiedenis naar Nederland, met succes. Dat het publiek hier zich jaren aan kon laven, mogen wij enorm dankbaar voor zijn, want de vraag is hoe lang dit soort producties nog plaats zullen vinden zonder zijn toewijdende inzet.

Librettist Paolo Rolli had drie verhaallijnen uit de literatuur van de Klassieke oudheid samen laten versmelten in een nieuw geheel. In een notendop handelt de opera over twee liefdesparen, Aci(s) met de Godin Galathea enerzijds en Ulisse met de Godin Calipso anderzijds. Als gevolg van zijn onbeantwoorde liefde voor Galatea doodt de cycloop Polifemo uit woede de sterveling Aci(s), die daaropvolgend in een rivier verandert en daarmee voor eeuwig aan de zijde van Galatea kan leven. Ondertussen strijdt Ulisse tegen de cycloop, waarbij hij deze met zijn speer het ene oog weet te treffen en hem daarmee verblindt.

Het verhaal speelde echter een ondergeschikte rol, want wat er afgelopen zaterdag in het Concertgebouw plaatsvond was muzikaal weer van ouderwetse klasse. Dirigent George Petrou legde een spetterend fundament waarop de zangers konden excelleren.

Drie sterren

Het hoogtepunt van de opera zijn twee aria’s van Aci, vlak nadat deze tot rivier is geworden. De eerste, de melancholische aria ‘Alto Giove’, was een speerpunt in de film Farinelli en is daarmee ook het bekendste stuk uit de verder onbekende opera. Hierop volgt een indrukwekkende bravoure-aria ‘Senti il fato’. De in de NTR matinee regelmatig terugkerende countertenor Franco Fagioli imponeerde in deze twee huzarenstukken die Farinelli te berde moest brengen. Mooi ingetogen in de eerste en vol bravoure in de tweede. Fagioli heeft de beschikking over een zeer krachtige stem, die mij van alle countertenoren het meeste doet denken aan de enige castraat die ooit iets op de plaat heeft gezet, de Italiaan Alessandro Moreschi.

Fagioli beschikt niet alleen over een fantastische coloratuur techniek, maar heeft een krachtige stem in alle registers – in zijn slotaria schakelde hij voortdurend tussen zijn tenorale, soms zelfs baritonale, register en zijn mezzo- tot sopraanregister. In de slotaria van de eerste helft (in de tweede akte) sloot hij zelfs af met een hoge D (uitgaande van een lagere ligging van het orkest dan 440hz, anders was het een Cis). Ronduit enerverend.

Maar Farinelli moest het podium delen met de beroemde Senesino en zo ook deelde Fagioli het podium met zijn collega Max Emanuel Cencic, die er inmiddels zichtbaar wat ouder uitziet. Deze countertenor zingt wat minder expressief dan de temperamentvolle Fagioli, maar Cencic heeft door een eveneens uitstekende techniek nog steeds een stem die klinkt als een klok. Door zijn mannelijke uiterlijk een zeer geloofwaardige Ulisse.

Als derde ster straalde de inmiddels 33-jarige Julia Lezhneva, die op haar 20^ste doorbrak op het klassieke podium. In de afgelopen 13 jaar heeft deze Russische sopraan zich meer ontwikkeld als concertzangeres dan operazangeres. De opera’s die zij doet, doet ze het liefst concertant. Wat dat betreft was ze hier als een vis in het water. Maar tegenover de twee imponerende heren moest ze het wat mij betreft afleggen. Ze was zo nu en dan wat rommelig in de coloraturen en in de hoogste regionen van haar stem, klinkt het aan de straffe kant. Haar twee mannelijke tegenspelers hebben hoorbaar vaker in operaproducties gezongen waardoor zij door die ervaring ook meer expressie kunnen leggen in het zingen.

Overige rollen

De drie overige rollen die beduidend kleiner waren werden gezongen door kloeke zangers die ik alle drie niet eerder had gehoord. Streten Manojlovic die de titelrol van de cycloop voor zijn rekening nam, had een mooie bariton, maar zong wat te wollig voor mij. De sopraan Rinnat Moriah (in de rol van Nerea) had een mooie kleine sopraanstem met een wat krappe hoogte. De Calipso van Sonja Runje had de meeste potentie van de drie kleinere rollen.

Het geheel werd, zoals reeds gemeld, ondersteund door een fantastisch spelend barokorkest dat met vuur en passie de partituur van Porpora bracht, onder de leiding van de Griek George Petrou. Wat we met deze middag hebben kunnen leren is dat Porpora niet onder doet voor zijn beroemdere tijdgenoot waarmee hij destijds moest wedijveren in het strijdende London.

Slotapplaus

Het enige minpuntje van de middag was wat mij betreft het applaus. Ik vond het ongepast dat de dirigent wel uitgebreid de moeite nam om verschillende instrumentalisten uit het orkest in het zonnetje te zetten door ze individueel op te laten staan, terwijl de solisten het juist niet gegund was om los van elkaar op te komen om een persoonlijke waardering van het publiek in ontvangst te nemen.

Verder luisteren, lezen en kijken

De uitzending van deze NTR Zaterdag Matinee is hier volledig terug te horen.

Rudolf Hunnik was in november 2022 lyrisch over Juli Lezhneva .

Voor wie Polifemo niet alleen wil horen maar ook zien is er een complete registratie van de uitvoering in het Bayreuth Barok Festival on 2021.