In 2018 maakt Calixto Bieito voor de opera van Zürich zijn productie van Claudio Monteverdi’s opera L’incoronazione di Poppea. Vijf jaar later werd de productie in Barcelona gepresenteerd in het Gran Teatr del Liceu. In de rol van Nutrice de Nederlandse tenor Marcel Beekman.

Voorbereid op verrassingen die je bij een productie van Bieito kunt verwachten, begon de avond in het Liceu toch met een echte verrassing voor er een noot geklonken had. Mijn plaats was op rij zeven, maar in dit geval was het rij zeven op het toneel. Vóór ons was een ovaal speelvlak van plexiglas rond het orkest (Le concert des nations) gelegd waarop een groot deel van de handeling zich zou gaan afspelen. De rijen op het toneel werden gescheiden door een trap van hetzelfde materiaal en aan de zijkanten van het toneel hingen aan beide kanten zeven projectieschermen in verschillende maten. Achter ons, het gehele achterdoek vullend, was een enorm scherm waar waarschijnlijk live en opgenomen beelden te zien waren. Ik heb me niet omgedraaid tijdens de voorstelling om de kijken wat erop te zien was, omdat ik volledig in de ban van deze intense opera was.

Proloog

De proloog, met goede vertolkers van de drie goden, was in eerste instantie onschuldig en elegant, met speelse jonge Goden, die moesten uitmaken wie de meeste invloed op de mens heeft. De Liefde (Jake Arditi) zal in de opera bewijzen dat haar kracht het wint van De Deugd (Irene Mas) en het Fortuin (Rita Morais). Daarbij veranderde de sfeer en maakten we kennis met een een van de dominante thema’s van de voorstelling: grof geweld!

In de opera zelf maken we kennis met Ottone, die na een reis thuiskomt en verlangt naar zijn geliefde Poppea. Tot zijn schrik ziet hij soldaten van Nerone en blijkt Poppea de nieuwe minnares van de keizer te zijn. In een lang en ingewikkeld verhaal werkt Ottone samen met de verstoten keizerin Ottavia en de door hemzelf afgewezen geliefde Drusilla, om Poppea om te brengen. Het compleet mislukt en Ottone, Drusilla en Ottavia worden verbannen en Poppea wordt keizerin. De wijsgeer Seneca, die Nerone waarschuwt voor zijn gedrag, moet dat met een afgedwongen zelfmoord bekopen. De Liefde mag dan overwinnen, het is een grote prijs die voor die liefde betaald moet worden.

De productie van Calixto Bieito dankte veel van het succes aan de geweldige video-installaties en het prachtige decor van Rebecca Ringst. Door de opstelling van het ovale speelvlak, de videoschermen, de trappen over de hele lengte van het toneel en de plaatsing van een deel van het publiek op het toneel, ontstaat er een directe verbinding tussen het publiek en de handeling. Je kunt er eenvoudig weg niet om heen. Overal zie je hoe de tragedie zich voltrekt, inclusief de enorme hoeveelheden bloed die moeten vloeien om de wil van de Keizer (en dus ook de wil van De Liefde) door te drukken.

Bieito heeft ook gezorgd voor een ijzersterke en gedetailleerde personenregie die muzikaal goed ondersteund werd.

De productie was orkestraal en vocaal in de subtiele en stijlvolle handen van Jordi Savall, maar het ontbrak helaas wel aan pit en tempo. Savall koos voor tempi die wat voorwaartse spanning misten.

Mooi was het wel en de zangers kregen alle ruimte om vol expressie en schoonheid hun partijen te vertolken. Voorop, enigszins verrassend ook na enkele minder indrukwekkende recente rollen, Magdalena Kožená als de in onmin geraakte Keizerin Ottavia, de uit de gratie gevallen echtgenote van Keizer Nerone. Haar stem was egaal, met prachtig gebruik van vibrato en non-vibrato frases, extreem veel dynamische nuances, maar vooral in elk woord, elke zin oprechte expressie. Of het nu haar woede was om haar lot, haar verdriet, of haar angst, alles was overtuigend en ontroerde. Als de keizerin aan het eind van de opera verbannen wordt en afscheid neemt van ’haar Rome’ voelde je haar diepe verdriet en dat ging door merg en been.

Haar rivale, de nieuwe liefde van Nerone en titelheldin Poppea, werd voortreffelijk gezongen en gespeeld door Julie Fuchs. Haar stem is ideaal voor de rol: rijk, slank, sensueel en stralend en haar vocale kwaliteiten werden ondersteund door even goed acteerwerk. Van haar Poppea ga je echter niet houden, zeker in deze productie niet, want deze Poppea is een ambitieuze, berekenden verwende vrouw die haar zinnen op de kroon heeft gezet. Veel drijfveren, anders dan pure (machts)lust lijkt ze niet te hebben.

Nerone zelf is een ingewikkeld geval. Hij wil van zijn vrouw af om met Poppea te trouwen. Lust is wat hem daartoe bewogen heeft, de dwingende kracht van de schoonheid van de nieuwe, jongere mooie courtisane heeft hem betoverd lijkt het wel.  Daarnaast is macht zijn drijfveer. Dat laat hij in alles blijken. Hij kan alles afdwingen, van de zelfgekozen dood van Seneca tot de verbanning van zijn eigen vrouw. David Henson was een mooie Nerone, hoewel ik zijn countertenor stem in de laagte wel erg gemoffeld vond. Hoe hoger de rol, hoe helderder de stem wordt en dan zingt hij de sterren van de hemel. Autoriteit, een grote mate van sadisme en lust straalde hij overtuigend uit en hoewel hij triomfeert en krijgt wat hij wil, wint hij geen harten. Waarschijnlijk ook niet van Poppea, die haar eigen spel perfect gespeeld heeft.

Ottone, de tragische antiheld in deze opera, werd mooi gezongen en gespeeld door Xavier Sabata. Hij heeft een forse countertenor stem en een even forse toneelpersoonlijkheid. Hij heeft eigenlijk de hele voorstelling iets tragisch-komisch, waarbij zijn verkleedpartij in de jurk en mantel van zijn eigen geliefde inclusief blonde pruik, eigen baard en gouden hoge hakken, is meer dan komisch.

Zijn poging om ondanks de groteske uitdossing onzichtbaar te zijn is aandoenlijk slecht, maar versterkt daarmee zijn eigen gewetenswroeging als hij zijn ex-geliefde probeert te vermoorden.

Seneca, de wijsgeer die Nerone en Poppea probeert te overtuigen van hun immorele gedrag,  werd vertolkt door Nahuel di Pierro, een jonge bas. Hij heeft een mooie stem, die de lagere passages goed aankan, maar die bovenal de morele autoriteit van zijn karakter prachtig vormgaf, in spel en stijlvolle zang. Hij heeft een grote muzikaliteit en weet zijn prachtige instrument in te zetten voor wat hij te vertellen heeft. Voor mij een van de hoogtepunten in de voorstelling was zijn confrontatie met de boodschapper van Nerone die hem zijn doodvonnis brengt. Nahuel di Pierro is berustend, ontroerend en indrukwekkend en als hij zijn onder zware druk zelfgekozen dood uitvoert, was het afschrikwekkend om hem op het toneel en op de vele videoschermen te aanschouwen. Voor mij had wel iets minder bloederig gemogen, maar de impact was enorm.

Drusilla was een voor een voor mij zeer aangename eerste kennismaking met een sopraan die heel erg veel te bieden heeft. Deanna Breiwick is een Amerikaanse zangeres met een prachtige lyrische sopraan en een groot (komisch) acteertalent. Haar Marilyn Monroe-achtige verschijning en haar gulle zang maakten van haar kleine rol een hoogtepunt. Zij is de enige in de hele opera die puur en eerlijk handelt en bereid is zichzelf op te offeren voor haar liefde. Dat zij in deze vertelling er bekaaid af komt en als ‘beloning’ voor haar opofferingsgezindheid en trouw mede banneling met Ottono wordt, geeft wel aan hoe Monteverdi en zijn librettist Giovanni Francesco Busenello dachten over de keuzes van de Goden. Hun kritiek op het Christendom hadden zij niet onder stoelen of banken gestoken en in L’Incoraziona di Poppea winnen een gewelddadige tiran en manipulatieve courtisane het van de oprechte personages.  Bieito versterkt deze visie met schokkende mishandelingen van bloedige terreur net als sexualiteit als machtsmiddel.

De jonge Spaanse Natalia Labourdette maakte net als Deanne Breiwick, een zeer goede indruk in een kleine rol. Als een soort drukdoenerige ‘personal assistent’, inclusief mobiele telefoon en zakelijke outfit, haalde ze theatraal alles uit de rol van Valetta. Haar stem is helder, loepzuiver en flexibel en wist de perfecte balans tussen acteren en zingen te vinden.

Opvallend en indrukwekkend was de Arnalta, door de Britse tenor Mark Milhofer. Hij maakte van zijn rol als mannelijke min van Poppea een ‘campe’ intrigant, die met een penetrante stem komisch en vilein tegelijk kon zijn.

Datzelfde gold voor de interpretatie van Marcel Beekman als de Nutrice (Voedster). Hij is eerder de confidant, een gender fluide bondgenoot van Octavia dan een voedster. Hij doet denken aan een soort paparazzo, inclusief op zijn zachts gezegd indrukwekkende zonnebrillen en uitbundige kostuums, die in zijn vocaal gereduceerde rol, toch een dreigende aanwezig had. Hij begluurt op onverwachte momenten de spelers in het drama met stil spel. In de korte scene waarin hij zich wel kon laten horen, wist hij met een zeer heldere dictie en een grote betrokkenheid bij de tekst alles uit de rol te halen wat er nog is overgebleven. Het is jammer dat men na 2018, toen de zanger van deze rol niet geheel kon voldoen aan de eisen van de muziek van Monteverdi, niet besloten had de gecoupeerde stukken weer te herstellen, want Marcel verdiende als Nutrice een meer substantieel vocaal aandeel.

Triomf

Er waren geen zwakke plekken in de grote cast en op paar kleine punten van kritiek na, zoals de trage tempi van Savall, de bizarre geluidsversterking op het toneel die niet goed functioneerde en de soms wel erg gewelddadige en bloederige scenes, was de avond in het Liceu een triomf. Een complete opera in de beste zin van het woord. Muziektheater uit de 17^de eeuw, hedendaags gebracht met totaal respect voor het meesterwerk van Monteverdi, een reis naar Barcelona waard!

L’incornazione di Poppea is nog te zien op 14,17,19 en 21 juli in het Grand Teatre del Liceu in Barcelona.

Een uitgebreid interview met Marcel Beekman volgt later deze week.

Verder lezen, luisteren en kijken

Video introductie in het Catalaans.

François van den Anker sprak met Marcel Beekman bij diens debuut in Wozzeck.

In 2012 schreef Jordi Kooiman een kritisch stuk over Calixto Bieto.