Met de thema’s zoals revival, restoration, rethink, renaissance, replay en rejoice maakt Festival Oude Muziek Utrecht dit jaar de weg vrij voor de meest verrassende verbindingen tussen stijlepochen en muziektradities uit diverse eeuwen. Deze thema’s zijn de Franse dirigent Simon-Pierre Bestion op het lijf geschreven. Twee jaar geleden maakte hij veel indruk met de uitvoering van Historia der Auferstehung van Heinrich Schütz in Utrecht. Dit jaar is Bestion the artist in residence van het Festival en presenteert samen met zijn ensemble La Tempête drie programma’s waaronder het openingsconcert dat met recht de toon van deze festivaleditie zette.

Fictieve dodenmis

De opmerkelijke titel van dit openingsconcert ´Bomba Flamenca: Repeteren voor Karel V´ kan wat voor verwarring zorgen, want uiteindelijk komt er geen keizer Karel V in voor en de ‘Vlaamse knal’ hebben we aan de componisten uit Vlaanderen en hun invloed op tijdgenoten te danken. Het verhaal achter de titel maakt duidelijk om wat voor een repetitie het hier gaat. In 1558 wilde keizer Karel V namelijk de muziek voor zijn eigen begrafenis alvast doornemen. Hij overleed twee weken later, en de repetitie veranderde in een echte uitvaart. Naar het voorbeeld van Karel V stelde Simon-Pierre Bastion een fictieve dodenmis samen. Het woord ‘reconstructie’ komt als eerste in gedachten maar dat is het niet. De onderdelen van deze mis gaan terug naar verschillende tradities, stijlen en genres die allemaal bestonden en naast elkaar werden beoefend tussen de twaalfde en de zestiende eeuw.

De standaardonderdelen van het Requiem komen uit diverse missen, bijvoorbeeld het Introïtus uit het Requiem van Pierre de Manchicourt en Sanctus, Benedictus en Agnus Dei – uit het Requiem van Pedro de Escobar. Naast de Gregoriaanse gezangen uit de twaalfde-eeuwse Codex Calixtinus van de Kathedraal van Santiago de Compostella klinken de eenstemmige liederen uit de dertiende-eeuwse Castiliaanse Cantigas di Santa Maria en de zestiende-eeuwse Officium defunctorum van Cristóbal de Morales. Deze liturgische en geestelijke gezangen worden omlijst door de wereldlijke composities van Clément Janequin (La Guerre, over de veldtochten van Karel V), Luys de Narváez (Mille regres, een van de Karels favoriete melodieën) en Mateo Flecha ‘el Viejo’ (El Fuego). Daarnaast klinken er nog traditionele Arabo-Andalusische en Sefardische gezangen.

Hoewel Maria-liederen een belangrijk onderdeel van “Bomba Flamenca” vormen en het concert met Magnificat primi toni van Antonio di Cabezón wordt afgesloten, legt La Tempête de klemtoon op  thema’s als dood, vuur en zuiverend water. Ze vormen een bindende factor tussen de verschillende composities in uiteenlopende stijlen, waardoor er heel snel het idee van een eenheid ontstaat.

Plechtig spektakel

Ondanks de weinig vrolijke aangelegenheid, maakt La Tempête er een feestelijk spektakel van. De theatrale opbouw zorgt voor de plechtige doch geanimeerde voorstelling met een zeer afwisselend gebruik van solostukken, vocale enscembles en instrumentale muziek. Wij kunnen gerust over een volwaardige enscenering praten want alles in dit programma heeft zijn doel, reden en gevolgen. Bestion werkt niet alleen met klank maar ook met licht en zeer precies getimede en uitgewerkte bewegingen van zijn zangers en musici. Het licht van leeslampjes groeit uiteindelijk uit tot het licht en schaduwspel van grote lampen, die overal geplaatst kunnen worden. De zangers verplaatsen zich door de zaal en kunnen ineens naast het publiek in de gangen en galerijen opduiken. De blazers wisselen steeds van plaats en verrassen de luisteraars met de klanken die overal vandaan lijken te komen. Het gebruik van de ruimte en de akoestiek door La Tempête is in een woord indrukwekkend. De dynamiek van het gezang en de instrumentale muziek verandert voortdurend, de klanken worden krachtiger, feller, zoeter, frisser, opener, voller, transparanter, rijker, droger, dunner, ronder, brosser of donkerder.

De tijd vliegt om

“Bomba Flamenca” duurt 85 min zonder pauze, maar het geheel is zo afwisselend dat de tijd lijkt te vliegen. Dankzij de ingenieus in elkaar vervlochten solo- en ensemblestukken, instrumentale muziek, polyfonie en het Gregoriaans naast elkaar en de bewegings- en lichteffecten wordt het concert nooit eentonig. De stijlverschillen tussen de stukken vallen nauwelijks op, ze worden als een steeds nieuw, verrijkend element opgenomen. De uitstekende zangers van La Tempête brengen het ritme en de intonatie van de tekst buitengewoon nauwkeurig naar voren waardoor de uitdrukking van deze vaak dramatische teksten steeds meer intensiteit krijgt. Het samenzang en samenspel met instrumentalisten levert nog meer contrast in klankkleuren en maakt het programma zeer kleurrijk en afwisselend.

Het bijwonen van zo’n visueel klankspektakel levert een veel grotere luisterervaring op dan een enkel cd met de muziekopname. Liturgie, hofmuziek en folklore, de middeleeuwse en renaissance polyfonie, eenstemmige en meerstemmige gezangen, de wederzijdse invloeden tussen de christelijke, joodse en islamitische culturen– alles passeert hier de revue, met een verrassend en kleurrijk geheel als resultaat. Het doel van Bestion om een zo compleet mogelijk beeld van de rijke Iberische muziekcultuur te geven is daarmee ook meer dan geslaagd.

Verder lezen, luisteren en kijken

La bomba Flamenca video impressie

Meerdere recensies van het FOMU 2023

La Tempête voerde ook de Maria Vespers van Monteverdi uit.

Olga de Kort was ook bij The Crocodile Bar van Ārt House 17

Franz Straatman zag The Fairy Queen tijdens het FOMU

Martin Toet beschrijft Monterverdi´s Poppea in het FOMU