Indrukwekkende Malcolm X Met live in HD
Zaterdag 18 november vond in de serie live in HD de transmissie plaats van X: The life and times of Malcolm X uit de Metropolitan Opera. Ik zag deze megaproductie van Robert O`Hara in filmtheater Pathé Schouwburgplein Rotterdam. Hoewel ik er zonder veel verwachtingen naar toe was gegaan, raakte ik meer en meer onder de indruk van dit bijzondere werk naarmate de avond vorderde. Voor diegenen die hebben gewacht op een eventuele ‘encore’: dit is een absolute aanrader.
De strijd om de burgerrechten die in de jaren ’60 in de Verenigde Staten dusdanige vormen aannam dat we er ook in Europa iets van begonnen te merken is indertijd grotendeels aan mij voorbijgegaan tot Martin Luther King in beeld kwam. Dat was een aansprekende figuur uit de vertrouwde christelijke hoek die ook nog eens bijna heilig werd verklaard nadat hij was vermoord. Zijn medestrijder Malcolm X werd vooral gezien als troublemaker en hij was ook nog eens iemand die zich tot de islam had bekeerd, een buitenbeen zogezegd. Toen Cassius Clay zijn naam veranderde in Muhammed Ali na zijn eerdere bekering leek me dat niet meer dan een op zichzelf staand incident. Na het zien van X weet ik dat dit een algemene trend was. De organisatie ‘Nation of Islam’ verenigde ‘blacks’ door de historische binding met Afrika te benadrukken en afstand te nemen van ‘the white mans god’. Ook het aannemen van een naam als X in plaats van de slavennaam die de familie ooit had gekregen moest bijdragen aan een nieuwe identiteit en ‘zwarte saamhorigheid’. Alleen zo zou men eindelijk het blanke juk kunnen afwerpen.
Utopie
Malcolms vader, Reverend Earl Little, riep zijn zwarte gemeenschap op tot een terugkeer naar Afrika. Een utopie zonder enige kans van slagen, nog los van de ervaringen op dit gebied in Liberia die niet erg positief waren. Hij voorzag een toekomst waarin de hele gemeenschap in een groot ‘schip’ naar het moedercontinent zou worden geteleporteerd. Robert O’Hara heeft dat als uitgangspunt genomen voor zijn productie en decorontwerper Clint Ramos heeft dit vormgegeven door een enorm ruimteschip op te voeren dat de gehele voorstelling als een overmaatse donut boven het toneel blijft hangen. Bij aanvang komen er figuranten uit die zijn gekleed alsof ze uit de toekomst afkomstig zijn. Kostuumontwerper Dede Ayite heeft ze ter onderscheid van de historische personages uitzinnig uitgedost, over the top, maar wel heel leuk om te zien.
Bekeerd
Nadat Earl Little is overleden na een tragisch ‘ongeval’, verliest Malcolms moeder haar verstand. De jongen wordt door zijn halfzuster Ella meegenomen naar Boston waar hij al snel in een streetscene terecht komt en in de gevangenis belandt wegens verschillende vergrijpen.
Daarin wordt hij bezocht door zijn broer Reginald die hem vertelt over de ‘Black Muslims’ zoals de ‘Nation of Islam’ toen meestal werd aangeduid. Malcolm wordt uiteindelijk bekeerd door de leider van deze groepering Elijah Muhammad die hem na zijn vrijlating onder zijn hoede neemt. Malcolm wordt al snel de tweede man in de organisatie, wat leidt tot verwijdering met Elijah die zijn eigen positie in gevaar ziet komen.
Als Malcolm zich na de moord op John F. Kennedy laatdunkend over het gebeuren uit laat (’the chickens are coming to roost’; ‘boontje komt om zijn loontje’) krijgt hij van Elijah een spreekverbod opgelegd. Kort daarna komt het tot een breuk.
Na een pelgrimage naar Mekka begint Malcolm zijn eigen beweging en wordt meer en meer gezien als aanstichter van het rassengeweld dat de VS teistert. In 1965 wordt hij doodgeschoten.
Jazz centraal in de opera
De opera wordt gepresenteerd als een drieakter, maar bestaat feitelijk uit vijftien losse scènes. De muziek van Anthony Davis is een afspiegeling van de ontstaansperiode door de prominente plek die een groot jazz combo in de partituur heeft gekregen. Je hoort onversneden jazzmuziek uit de jaren ’40, ’50 en ’60. Het moet een genot geweest zijn om iemand als radiopresentator Michiel de Ruyter het lopend commentaar bij de opera te laten geven. Je hoort flarden Duke Ellington, Coleman Hawkings, Thelonious Monk, Miles Davis en op het laatst een vermoeden van Ornette Coleman. En daar tussendoor fietst Bob Brookmeyer met zijn ventieltrombone.
Het jazzcombo is ook fysiek het middelpunt. Het neemt een centrale plaats in de orkestbak in met het symfonieorkest er omheen. Die rangorde blijft de gehele avond dezelfde, de symfonisch klanken, veel nerveuze violen, omlijsten de jazzopera. Het resultaat is verbluffend: geweldige ‘periodemuziek’.
Libretto
Het libretto van Anthony’s nicht Thulani Davis is minder sterk dan de muziek. Zij vervalt erg gemakkelijk in letterlijke herhalingen, meer in stijl met minimal music dan een werk met een echte verhaallijn. De componist versterkt dit effect overigens door de zanglijnen een sterk declamatorisch karakter te geven, soms wordt het eentonig, maar de jazz redt. Andere hulp komt uit de hoek van de vele extra’s, koorleden en dansers. Die dansers zijn vrijwel in elke scène actief en houden de aandacht vast, fraaie moderne choreografie en aantrekkelijk uitgevoerd. Het koor van de Met gaf een fantastische invulling aan de rol van toeschouwers en medeleden van de ‘Nation of Islam’.
Non-white cast
Afgezien van een paar obligate blanken in de rol van politieagent en social worker, voert de Met een complete ‘non white ‘cast ten tonele: solisten, koor, dansers en figuranten. Dat komt de authenticiteit van het verhaal zeer ten goede.
De rol van Malcolms moeder en later die van zijn echtgenote kwam voor rekening van sopraan Leah Hawkins, keurig gedaan. Meer aandacht ging uit naar Ella, Malcolms oudere halfzus die ten tonele werd gevoerd door de excellerende mezzo Raehann Bryce-Davis. Bariton Michael Sumuel was een degelijke Reginald.
Behalve de titelrol kent het stuk nog een tweede hoofdrol, die van Elijah Muhammed. Tenor Victor Ryan Robertson wist veel indruk te maken met zijn algehele présance en de zekerheid waarmee hij de lange zanglijnen met extreem hoge ligging ten beste wist te geven. Voordien was hij ook al te horen en zien als de hustler Street die Malcolm op het ‘slechte pad’ brengt.
De loodzware titelrol werd zeer overtuigend vertolkt door bariton Wil Liverman, een groot compliment waard. Hoewel er zeer veel van hem werd gevergd liet hij ook tegen het einde niet waarneembaar af, geweldige prestatie.
Dirigent Kazem Abdullah gaf leiding aan dit bijzondere orkest waarbij ik wel de indruk kreeg dat het jazzcombo zijn eigen muzikale leiding had meegebracht.
Slecht bezocht
De voorstelling in Rotterdam was slecht bezocht en bij een onbekend werk als dit komt dat niet geheel onverwacht. Bij Dead man walking was het niet beter gesteld.
De volgende aflevering in de reeks live in HD op 9 december (en ‘encore ‘op 14 januari 2024) is de opera Florencia en el Amazonas van Daniel Catán, een werk uit 1996. Het verhaal is geïnspireerd door het magisch realisme van Gabriel García Márquez en de hoofdrol wordt vertolkt door sopraan Ailyn Pérez. Niet te missen zou ik zeggen. Hopelijk blijkt dat uit een grote opkomst.
Verder lezen, luisteren en kijken
Video trailer X: The Life and Times of Malcolm X
Jazzy scene uit X: The Life and Times of Malcolm
Raehann Bryce-Davis. maakte eerder veel indruk op Franz Straatman als Eboli bij Opera Vlaanderen
en als de heks Ježibaba in Rusalka bij De Nationale Opera
De auteur
