Scarlatti Senior goed in aria’s
Hoog boven het linkerpodium in het Amsterdams Concertgebouw staat in gouden letters de naam Scarlatti. Niet vermeld is een voorletter. Werd bij het aanbrengen ruim honderd jaar geleden Alessandro bedoeld, of zijn zoon Domenico? Laatstgenoemde genoot faam als componist van sonates voor klavecimbel. Gold er destijds ook interesse voor de opera’s die Senior componeerde? In ieder geval klonk er zaterdag 18 november in de NTR Zaterdagmatinee een opera van vader Scarlatti, diens Il Mitridate Eupatore uit 1707.
Alessandro liet een zestigtal dramatische werken en bijna 38 oratoria na toen hij, 65 jaar oud, stierf in 1725. Zijn meeste werken schreef hij voor het hof van de Spaanse onderkoning van Napels en voor het operahuis in die stad. Maar Mitridate maakte hij tijdens een kort verblijf in Venetië, dé operastad voor het gezongen drama. Het geluk dat hij er dacht te vinden, was echter niet met hem, want zijn eersteling voor Venetië kreeg de handen daar niet op elkaar. Het publiek miste de gebruikelijke ontspannende, komische scènes in het bloedserieuze verhaal.
Virtuoze aria’s
Hoe anders in de Amsterdamse matinee waar een gezelschap van zes solisten en het Franse barokorkest Les Accents onder leiding van violist Thibault Noally een eerste uitvoering voor Nederland verzorgden van het gewraakte stuk. De prachtige en virtuoze uitvoeringen van een flinke serie aria’s die Mitridate dooraderen, zullen zeker hebben geleid tot de forse publieke bijval en positieve waardering.
Het verhaal heeft veel weg van een modern familiedrama compleet met moord en wraakacties. Het speelt zich echter af in de klassieke oudheid, in een land dat Pontus heet. De vorst van dat rijk, Mitridate, werd vermoord door zijn echtgenote Stratonica omdat zij een nieuwe liefde had gevonden in Farnace. Hij krijgt er de koningstitel bij. De moord op hun vader verbittert de dochter Laodice net zozeer als de naar wraak snakkende zoon Mitridate. Die heeft zijn toevlucht gezocht in Egypte; na 15 jaar ballingschap keert hij terug in de vermomming van een Egyptische diplomaat. Hij komt een verdrag tot samenwerking aanbieden om één front te vormen tegen het als maar uitbreidende Romeinse rijk.
Afgehakt hoofd
Uiteraard vinden broer en zus elkaar terug en beramen het plan om moeder Stratonica en Farnace als onrechtmatige bezetter van de troon, te vermoorden. In hun opzet bieden zij het zogenaamd in Egypte afgehakte hoofd van Mitridate jr aan om het koningspaar gunstig te stemmen. De truc werkt: de nieuwsgierige Farnace wordt door de als Egyptische ambassadeur vermomde Mitridate doodgestoken. Waarna Farnace wordt onthoofd en diens kop in een urn wordt aangeboden aan koningin Stratonica. Ook zij wordt doorboord, waarna Mitridate onder gejuich van het volk als rechtmatige koning de troon bestijgt, muzikaal uitgedrukt in een jubelend ensemble met trompetten als rugdekking. Overigens: Mitridate werd op zijn beurt vermoord door de Romeinse veldheer Pompeus toen die het koninkrijk Pontus veroverde. Ook over die Pompeo schreef Scarlatti sr al in 1683 een opera, voor een Romeins theater.
Na zijn dood zakte de belangstelling voor Scarlatti’s opera’s weg, totdat vanaf de zestiger jaren van de twintigste eeuw met de groeiende belangstelling voor de baroktijd ook de werken van Scarlatti sr uit de archieven werden opgedoken. In dat voetspoor volgde de Franse violist Thibault Noally op zoek naar opera’s van onder anderen Porpora, Vivaldi, Händel en ook Scarlatti. Hij richtte er zelfs in 2012 zijn eigen orkest voor op, Les Accents. In 2017 gaf het een eerste uitvoering van Mitridate Eupatore.
In vijf bedrijven ontrolt het verhaal zich. In de eerste acte valt de aandacht vooral op dochter Laodice. In twee grote aria’s drukte sopraan Julia Lezhneva als Laodice zowel verdriet als woede uit over het aangedane onrecht. Er volgden nog meer mooie nummers voor haar, met als toppunt de treuraria wanneer Laodice meent dat haar broer is gedood en zijn hoofd in een urn wordt opgedragen door in feite als Egyptenaar vermomde levende broer. Lezhneva zong met intense expressie dit prachtnummer.
Teveel tekst
Ook al waren er passages geschrapt, de ontwikkeling van het drama verliep toch tamelijk traag. De snel opeenvolgende regels van de boventiteling gaven aan dat er heel wat tekst verwerkt moest worden. Vanaf de derde acte trok het drama aan dankzij het toenemend aantal aria’s waarin allerlei gevoelens op kleurrijke wijze worden ingevuld. Zo voorzag Scarlatti de vertwijfelde zoon Mitridate van de aangrijpende aria ‘Ik vraag de troon aan de hemel’. Die rol werd gezongen door de Franse countertenor Paul-Antoine Bénos Djian. In zijn adagio-aria ‘Welgezinde goden’ klonk zijn volle, krachtige altstem nog mooier. De counter van Bénos en de sopraan van Lezhneva gingen subliem samen in het duet als broer en zus elkaar herkennen.
De tegenspelers koning Farnace en koningin Stratonica werden met felle nummers scherp gekarakteriseerd. ‘Alles wat het koninkrijk ten goede komt, is geoorloofd’ zong bariton Victor Sicard met ruige stem deze met woeste coloraturen gevulde aria.
Het is de enige lage mannenstem in een hoog liggende bezetting. Een uitblinker daarin was de mezzo Vivica Genaux die Stratonica met gedrevenheid uitbeeldde in haar wrede gedachten. Alt Anthea Pichanick zorgde in de rol van Mitridates echtgenote voor de dood van Stratonica.
Mooiste aria
Een vreemde rol heeft Nicomède als de echtgenoot van Laodice. Hij is weliswaar van adel, maar hij heeft in zijn leven gekozen voor het boerenbestaan. Zij veracht hem, wat Nicomède niet weerhoudt van zijn onvoorwaardelijke steun. Scarlatti schreef voor hem de mooiste aria, waarin hij zingt dat hij bereid is om te sterven bij de uitvoering van de plannen van Loadice en Mitridate. Mezzo Sophie Rennert zong dit met hartstocht doorspekte stuk voorbeeldig. Zij werd perfect gesecondeerd door hoboist Thimotée Oudinot wiens instrument met schalmei-achtige kleuring voor een spannend duet zorgde.
De uitvoering van Il Mitridate Eupatore was zonder een greintje gevoel voor scènische presentatie. Er was nauwelijks sprake van enige interactie in houding of gebaar. Sopraan Lehzneva spande de kroon door met haar i-pad vlak voor haar gezicht te staan zingen zonder enig contact met andere solisten. Die liepen al van het podium af naar hun zitplaats voordat het orkest een aria had afgerond.
Niet alleen demonstreerde Scarlatti sr. over een krachtig gevoel voor welluidende melodieën en dramatische kleuren te beschikken, hij combineerde de menselijke stem ook menigmaal met een instrumentale tegenstem. De genoemde hobo zorgde bij nog twee aria’s voor mooie contrasten. Ook zette Scarlatti de viool in, waardoor Thibault Noally zich kon onderscheiden met een virtuoze partij. Ook cello en trompet brachten kleur aan in de verder geheel voor strijkorkest getoonzette begeleidingen. De strijkers van Les Accents, voortgedreven door de straffe tempi van Noally, zorgden met hun vooral virtuoze partijen voor spannende momenten.
Verder lezen. luisteren en kijken
De uitvoering in de NTR Zaterdagmatinee kan beluisterd worden op Radio 4 Klassiek.
Julia Lezhneva schitterde eerder dit jaar in NTR Zaterdag Matinee in een opera van Porpora
De auteur
