Hoe het mogelijk is weet ik niet, maar in al de jaren dat de Carmen-productie van Calixto Bieito opgevoerd wordt sinds de première in 1999, was het afgelopen zondag voor mij de eerste keer dat ik deze zag. In het Gran Teatre del Liceu in Barcelona beleefde ik een spannende, erotische, stijlvolle Carmen waarin echter Micaëla de ster van de avond was. Jeanine De Bique bezorgde mij een meer dan aangename verassing. Ik kende haar van het IVC in 2010 en  van talrijke barok uitvoeringen, maar haar vocale en theatrale vertolking van Micaëla was het hoogtepunt van de avond.

Cast en mis-cast

De avond begon met de aankondiging dat de titelrol gezongen zou worden door Rinat Shaham, die de zieke Varduhi Abrahamyan op stel en sprong verving. Met relatief weinig voorbereidingstijd was Rinat Shaham met al haar ervaring een heel goede en geloofwaardige, spannende Carmen. Sexy, sterk en een Carmen die niet terugdeinst voor het noodlot. Op een paar kleine intonatie dingen in de Habanera na, was ook haar vocale presentatie overtuigend.

Haar Don José, Leonardo Capalbo, moest ook op gang komen en in het eerste duet met Micaëla was zijn stem wat stug en gespannen. Later in de opera werd het beter en in zijn aria ‘La fleur que tu m’avais jetée’ liet Capalbo horen dat hij ook over een heel mooi piano beschikt.

Jeanine De Bique moest in de eerste scène met Don José haar plek vinden want ook zij bleek weinig repetitietijd gehad te hebben. Haar Micaëla was overduidelijk verliefd op Don Jose en hun duet had een flinke dosis erotiek, waarbij De Bique echter nooit vulgair werd, maar echt probeerde Don José meer dan alleen de kus van zijn moeder over te brengen.

De Bique liet horen dat haar stem veel meer in huis heeft dan de kwaliteiten die wij van haar kennen in het barok-repertoire. In de paar scènes die Micaëla heeft, overtuigde ze met een ruime, gulle middenstem en een stralende hoogte. Als actrice is ze heel goed in staat zowel de gevoelens voor Don José als haar angst en twijfels te tonen, zonder daarbij als een naïef jong meisje over te komen. Ze is juist een vrouw die heel goed weet wat ze wil. Haar grote scene ´Je dis que rien ne m’épouvante ´was het hoogtepunt van de avond en de ovatie na afloop stond in scherp en schraal contrast met de ontvangst die de Escamillio van Eric Greene kreeg.

Na de grote toreador-aria ‘Votre toast’ bleef het angstvallig stil en bij het slotapplaus kreeg de bariton een beleefdheidsapplausje met enkele onderdrukte ´boes.´ Helaas was Greene echt ongeschikt voor de rol, zowel vocaal als theatraal. De stem heeft geen enkele focus, de zanger geen enkele persoonlijkheid. Pijnlijker kon het bijna niet. De eerste verschijning van de gevierde stierenvechter in een grijs pak, paste helaas bij de vertolking van Greene, die van de stoere macho een kantoormedewerker maakte zonder enig charisma. Het gevecht met Don José in de derde akte was bijna lachwekkend. Een echte miscast helaas.

Intelligent

En dat in een productie die echt alles te bieden heeft. Bieito heeft enkele geweldige ingevingen gehad toe hij deze Carmen zovele jaren geleden voor het eerst vormgaf. Het prachtig belichte toneelbeeld (van Alfons Flores) is indrukwekkend in zijn leegte. De telefooncel, de auto’s en de andere hedendaagse toevoegingen, lijken in 2024 een cliché, maar in 1999, toen de productie voor het eerst getoond werd, moeten deze een grote impact gehad hebben. Voor mij was deze productie zeer geslaagd: intelligent, gedetailleerd en vol passie en erotiek.

De invulling van de ouverture met een dronken Lillas Pastia (acteur Abdel Aziz El Mountassir) is leuk en het intermezzo met een werkelijk prachtige solo door een naakte danser is meesterlijk. Een danser die als stierenvechter een prachtig beeld schept, dat ontroert, maar ook echt voor een spannend erotisch tussenspel zorgt.

Als de macho soldaten het imense reclamebord van de Osborne sherry-stier (dat iedereen die wel eens in Spanje is geweest gezien heeft langs de snelwegen) met een enorme klap op het toneel laten vallen, wordt de verstilling van de dans bruut doorbroken. De slotscène, in een arena die slechts wordt aangeduid met een touw op de grond, is net zo ruw en erotisch. Carmen en Don José zijn alleen in de enorme ruimte en de dood van Carmen is bijna te realistisch. De manier waarop Don José haar keel doorsnijdt en hoe hij daarna haar lichaam wegsleept, is de manier waarop de stier in de arena wordt afgevoerd. Het maakt van deze Carmen een bloedstollend verhaal en dringt werkelijk door tot de kern van de opera. De vlaggenstok speelt een belangrijke rol en accentueert het oog voor detail dat de jonge Bieito zeker had en soms nog steeds toont.

Genieten

Op zondag 7 januari was ik in het Liceu met een vriend die nog nooit naar een opera was geweest. Het was bijzonder om zijn reacties te zien en te horen. Hoe hij natuurlijk de melodie van de Toreador-aria herkende en mee ging tikken op de maat, tot grote ergernis van de heren voor ons. Hoe hij verrast werd door de kastagnetten in de dans van Carmen, hoe hij meteen zei dat Micaëla de beste was en hoe hij van de eerste tot de laatste noot genoot.

Soms denk ik weleens dat het onbevangen genieten moeilijker wordt naar mate je meer gezien en gehoord hebt, maar als je naast iemand zit die zo opgaat in de opera, geniet je mee. Daarbij waren er verassend goede bijrollen; de Mercedes van Laura Vila en de Frasquita van Jasmine Habersham waren uitstekend en de kleinere mannenpartijen waren adequaat tot goed bezet.

Er was een jong meisje dat in haar eentje op het grote lege toneel een prachtige, maar ook onaangenaam aanvoelende flamenco danste. Zij wordt mogelijk een nieuwe Carmen en zoals we zien, wordt ze door de vrouwen in de groep tegen haar zin al voorbereid op een leven van misdaad en lust.

Voorbeeldig

Het koor van het Liceu, ingestudeerd door Pablo Assante, verdient een extra pluim, evenals het kinderkoor. Alle zangers deden meer dan zingen en acteerden voorbeeldig. De soldaten, aangevuld met stoere dansers, de meisjes van de sigarettenfabriek, extra smokkelaars en zigeuners en later allen samen als toeschouwers van het stierengevecht, in elke scene waren ze geconcentreerd en bevlogen.

In het orkest moesten de hoorns warmlopen, iets wat wel vaker voorkomt in het Liceu, waar de solisten wel meervoudig gecast worden, maar de orkestleden avond aan avond moeten spelen en daardoor zeker bij de koperblazers, vermoeidheidsverschijnselen in de embouchure kunnen op treden. De strijkers en de slagwerkers maakten er een echte warmbloedige en Catalaanse Carmen van, onder leiding van Josep Pons.

Mocht u in de buurt zijn van Barcelona, dan is deze inmiddels haast legendarische en historische Carmen zeker een bezoek waard.

Er zijn nog zeven voorstelling, met wisselende casts.

* Helaas waren er van de cast van 7 januari geen persfoto’s beschikbaar. Afgebeelde foto’s zijn van de generale repetitie met Clémentine Margaine als Carmen, Michael Spyres als Don José en Adriana Gonzales als Micaëla.

Verder kijken, lezen en luisteren

Video introductie van deze Carmen 

In 2011 schreef Jordi Kooiman dit over Carmen van Bieito.

Jeanine De Bique komt in maart naar Nederland voor concerten met het Nederlands Philharmonisch Orkest en voor een recital met pianist Aaron Wajnberg in het Concertgebouw. Meer informatie in onze agenda.