Slechts drie opera’s liet de Franse componist Edouard Lalo na. Alleen met het tweede werkstuk, ‘Le Roi d’Ys’ behaalde hij wereldfaam. Direct na de première in 1888 in Parijs, volgde een uitvoering in Nederland, bij het Théatre Royal Francais in Den Haag. Nog twee keer kwam het verhaal over de tragische ondergang van de stad Ys op Nederlandse planken. De laatste keer in 1918. Daarna verdween het uit zicht en gehoor. Tot 3 februari de NTR ZaterdagMatinee voor een concertante uitvoering zorgde.

Hebben we in de afgelopen 106 jaar iets gemist? Neen en ja. Het gegeven past helemaal in de laat-romantische operacultuur met sprookjes en legendes als inhoud. In het geval van Le Roi d`Ys een volksverhaal uit Bretagne, door Lalo overgenomen op instigatie van zijn Bretonse echtgenote. Het libretto van Edouard Blau omvat drie bedrijven die zich allemaal afspelen in de legendarische stad Ys, gelegen aan de Atlantische Oceaan. Die zee speelt een beslissende rol aan het einde.

De ouverture zou niet misstaan als los concertstuk. Een flinke lengte, waarin allerlei stemmingen aan bod komen die in de opera worden ontwikkeld. Prachtige lyrische lijnen voor houtblazers. Koperblazers gaven met een strakke klank een voorproefje van de spetterende scènes in de loop van het verhaal. Met een uitstekend strijkorkest erbij maakte het Hongaars Nationaal Philharmonisch Orkest een pakkende entree onder leiding van chefdirigent György Vashegyi. De productie is een samenwerking van het Hongaarse orkest met Italiaanse, Franse en Nederlandse deelnemers.

Fête

Dragende lijn in het verhaal is de liefde die twee prinsessen tevens zussen, Rozenn en Margared, koesteren voor dezelfde man, de krijgsheer Mylio. Complicatie: de dames weten dat niet van elkaar. Mylio is tijdens een krijgstocht verdwenen. Geen nood: de stad wordt belegerd door de vorst van het naburige staatje Karnac, maar in ruil voor een huwelijk met Margared tekent de prins een vredesovereenkomst. ‘Fête’/ Feest daverde het uit de puike kelen van het Hongaars Nationale Koor, de eerste uiting in de vele koorstukken in deze opera. Door Lalo en zijn librettist als een grand opéra opgezet met kleurrijke, dramatische scènes.

Een eerste scène richt op de twee prinsessen. Rozenn speurt verdriet in het gelaat van zus Margared. Omspeeld door fluiten en klarinet zong Judith van Wanroij met gevoelige expressie in haar lichte sopraan deze passage. Rozenn tast de sfeer af. ‘Waarom lijden in stilte’, vraagt zij. Margared, door de Franse mezzo Isabelle Druet met een steeds krachtiger, donker geluid vertolkt, gaf ontwijkend als antwoord: ‘Waarom verdriet delen dat je niet kunt helen’. Een fijnzinnig onderdeel in de eerste acte, dit uitgebreide tweegesprek. Margared onthult dat zij Karnac haat; zij voelt zich verkocht omwille van de vrede.

Strijdvaardig

Zo’n mooie, persoonlijke ontmoeting creëerde Lalo ook in het tweede bedrijf. Mylio is als bij wonder teruggekeerd; hij zat in gevangenschap. De koning van Ys zet hem meteen in om alsnog te vechten tegen de Karnacers. Rozenn vreest het ergste. Maar Mylio, een glansrol van de Franse tenor Cyrille Dubois, dankzij diens stralende en liefdevolle expressie, stelt haar gerust. Hij heeft gebeden tot de patroonheilige van Bretagne, Sint Corentinus. Strijdvaardig zong Dubois: ‘Wie kan bidden, kan vechten, en gelovigen zijn sterk’.

Op spannende wijze vlochten Lalo en librettist de gevoelens van Margared door bovenstaande scène. Zij is afgedankt als bruid voor Karnac en ziet met lede ogen de hernieuwde liefde van haar zus voor Mylio, de man die ook zij in het geheim bemint. Zij wil de hoop niet opgeven. In een kwartet van de koning (Franse bas Nicolas Courjal) met Mylio en Rozenn (indien hij Karnac verslaat krijgt hij Rozenn als bruid), voegt Margared zich met wraakgevoelens. Felle accenten in het orkest (koperblazers, pauken) onderstreepten de vloek die de woedende Margared uitsprak: ‘Ik zie jou liever met een zwaard in jouw flank, dan met je geliefde aan jouw zijde.’ Door Isabelle Druet met heftige gebaren onderstreept! Romantisch drama ten top.

Orgel erbij!

‘Victoire’/Victorie was de eerste juichkreet uit het koor na de pauze waarin het vervolg van het tweede bedrijf zich ontrolde. Want Mylio heeft inderdaad Karnac verslagen. Margared verenigt zich met hem om wraak te nemen. De Franse bariton Christian Helmer zette een stoere stem op om diens boosaardig karakter in te kleuren. Zij willen de waterkering openen zodat de oceaan de stad Ys kan overspoelen. Margared daagt de heilige Corentinus uit dit snode plan te dwarsbomen. Met hoge en felle uithalen demonstreerde Isabelle Druet hoe diep de haat in Margared zat. De scène met Corentinus (die uit zijn graf oprijst) leverde een mooie verrassing op: het monumentale orgel van het Concertgebouw begeleidde het wonder, samen met schallend koper, een hemels zingend engelenkoor en de Hongaarse bariton Zsombor Cserményi als de heilige. Orgel en koor zorgden in het vervolg voor nog meer religieuze opwinding (onder meer in een ‘Te Deum laudamus’). Lalo maakte destijds gebruik van orgels die in operahuizen ingebouwd waren opzij van het toneel.

Maar de mooiste scènes waren toebedeeld aan Mylio en zijn bruid. Met zoete stem zong Cyrille Dubois als Mylio zijn bruid toe met het enige echte lied in deze doorgecomponeerde opera. Waarna Judith van Wanroij wonderschoon reageerde, en zij samen versmolten in een prachtig duet. Lang konden zij niet genieten van hun liefde. Karnac wordt betrapt bij het openzetten van de sluizen, en Mylio stormt er op af en doodt zijn vijand. Margared stort zich in de zee: ‘Dood aan de misdadigster’ zong het koor vol hartstocht. Natuurlijk eindigde het drama met een lofzang op Corentinus die de zee liet terugstromen.

Nee en ja

Met ‘Gloire à Dieu’ zetten koor, orkest en orgel een daverende punt achter Le Roi d’Ys. Lalo was sterk onder de indruk van Wagner. Maar hij voelde zich te klein bij hem vergeleken. ‘Uit zelfkennis schreef ik juist een eenvoudige opera, om niet in epigonisme of pastiche te vervallen. Ik noemde het stuk bewust een opera. Voor Le Roi d’Ys’ontwierp ik heel bewust bescheiden vormen waarmee ik de dramatische handeling vlot zou kunnen laten verlopen.’ aldus de componist.

Terugkerend naar de bovengestelde vraag of we in de afgelopen 106 jaar iets hebben gemist: neen, vanwege het bombastische verhaal en de overdadige muzikale invulling van de massa-scènes. Weliswaar met veel expressie gezongen door het koor en gespeeld door het orkest, en goed in balans gehouden door dirigent György Vashegyi. Ja, want we hebben wèl fraaie, intieme momenten gemist zoals de psychologisch knappe tweespraak tussen de zussen in het eerste bedrijf, en ook de uitgebreide liefdesscène in het derde bedrijf. Met een glansrol voor Judith van Wanroy. De matinee maakte dat gemis goed.

Verder luisteren, kijken en lezen

Le Roi d’Ys is in zijn geheel terug te luisteren op NPO Klassiek.

Hongaarse video van de productie van Le Roi d’Ys .

Tenor Cyrille Dubois kreeg op 29 januari de Oper! Award voor het beste solo album, voor So Romantique. 

In 2020 sprak François van den Anker met Judith van Wanroij.

De NTR ZaterdagMatinee biedt op 10 februari een verrassing: het orgel speelt een hoofdrol. In het derde orgelconcert (première voor Nederland) van de Franse componist Thierry Escaich, die tevens solist is. Aansluitend de grote mis in f van Anton Bruckner. Solisten bij hetRadio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor onder leiding van Sascha Goetzel zijn Sarah Brady, sopraan, Astrid Nordstad, alt, Matthew Swensen, tenor en Matthias Winckhler, bas. Klaas-Jan de Groot is de koordirigent.