Messa da Requiem in de versie van choreograaf Christian Spuck had zijn première in 2016 in Zürich en is sindsdien de hele wereld overgegaan. In 2023 was de productie te zien in Amsterdam, Berlin, Adelaide, Helsinki, en Toronto. Olga de Kort was een weekje in Zwitserland en brengt verslag uit van een aantal voorstellingen.* Hier haar verslag van Messa da Requiem in Zürich.

Messa da Requiem van Giuseppe Verdi ontstond als reactie op het overlijden van zijn vriend, de Italiaanse schrijver Alessandro Manzoni. Het verdriet van de componist was zo groot dat hij veel meer de nadruk legde op de vergankelijkheid van het wereldse, het afscheid en het lijden van de achterblijvers dan op het smachtend verlangen naar het paradijs.

Donker

De muziek van Verdi’s Requiem is op zich al krachtig en intens, maar het toevoegen van de choreografie in de uitvoering van Opernhaus Zürich zorgt ervoor dat men nauwelijks aan de emotionele impact kan ontsnappen. Waar de componist aangewezen blijft op muzikale uitdrukkingsmiddelen zoals melodie, harmonie, chromatiek en dissonanten, brengt dans zijn eigen krachtige taal mee die nog meer uiting aan bepaalde ideeën geeft. Sterven wordt verbonden met strijd om het loslaten en is een meer pijnlijke- dan verhevene ervaring. Hier is geen plaats voor een meditatieve sfeer die troost en berusting oproept; dit Requiem blijkt veel meer donkere kanten te hebben en veel minder aan het geluk van het hiernamaals te herinneren. Verdriet en rouw worden bovendien veel zichtbaarder gemaakt door in zijn soberheid aangrijpende aankleding van het podium door Christian Schmidt en kostuums van Emma Ryott waardoor iedereen wordt omhuld in wederzijds verdriet. De ‘enscenering’ van het Requiem in de dramaturgie van Michael Küster en Claus Spahn uit verdriet als fysieke realiteit en belichaamt klaagzang, in dit geval letterlijk.

Hoewel ingegeven door de bijbehorende tekst doet de choreografie van Christian Spuck geen pogingen om die tekst letterlijk uit te beelden. De directe relatie met de tekst is steeds in de solo- en koorzang het meest aanwezig. De muziek van Verdi’s Messa da Requiem is volledig gericht op de tekstexpressie en de uitstekende solisten en het Chor der Oper Zürich maken een indrukwekkende muzikale en zingbare vertaling van het Introïtus, Dies Irae, Offertorium, Sanctus, Requiem aeternam, Agnus Dei, Lux Aeterna en Libera me. De sopraan Krassimira Stoyanova, mezzosopraan Agnieszka Rehlis, tenor Stephen Costello en bas Georg Zeppenfeld maken veel indruk met een krachtige toon, de transparantie van de klank en filigranen meerstemmigheid. Elke muzikale lijn is doorleefd en emotioneel gekleurd, elke verzuchting en elke traan zijn voelbaar.

Pijn, strijd, verlossing en dood

De solisten en dansers van Ballett Zürich worden als het ware ‘geroepen’ om gestalte aan herkenbare grondgedachten te geven: pijn, strijd, verlossing en dood. Directe ‘illustratieve’ elementen zijn vrij zeldzaam. Het gaat Christian Spuck niet zozeer om het onderstrepen van bepaalde woorden, wat door Verdi al uitstekend in de melodie wordt verklankt, maar om het geven van meer reliëf aan de gezongen teksten. Dansbewegingen volgen emotionele klemtonen in de muziek waardoor enorme stemmingscontrasten ontstaan die veel groter zijn dan bij een gebruikelijke vocale uitvoering. De melodieën van Verdi zijn bijzonder plastisch, wat de choreograaf de kans geeft om via de danslijn een eigen verhaal op te bouwen, waarin de dood als ontzagwekkende en niet overwonnen macht steeds aanwezig is. Deze eigen, heel intense en fysieke beleving vormt een groot contrast met traditioneel ingehouden en uiterlijk sober manier van het rouwen door solisten en het koor. Er voert zich een onophoudelijke strijd tussen licht en donker, waarbij elk sprankje hoop steeds onderdrukt wordt.

Jheronimus Bosch

Kolossale choreografische constructies herinneren aan fresco’s van Michelangelo en een fantasmagorische wereld van Jheronimus Bosch. De onstuimige uiting van verdriet met opzettelijk rauwe en hoekige bewegingen die als angstkreten aanvoelen, uitstorting van angst in convulsies van Dies Irae en de uitdrukking van diepste verslagenheid, liggen soms aan de grens van wat het oor en oog nog als eenheid kan waarnemen. De choreografie van Messa da Requiem gaat uiteindelijk veel meer dan de muziek de confrontatie aan met de eindigheid van het leven, angst voor de dood en sterfelijkheid. De dans accumuleert veel meer angst en verdriet uit de muziek dan je voor mogelijk houdt. De solisten, het koor en balletdansers maken samen en afzonderlijk van elkaar de volledige en universele reis van verdriet en troost en voegen elk op hun eigen manier de intense bewogenheid aan de tekst. Samen met het orkest van Philharmonia Zürich onder leiding van Marco Armiliato zorgen ze voor een enorme muzikale zeggingskracht en krachtige uitwerking die van deze heel bijzondere Messa da Requiem uitgaat.

Messa da Requiem in Zürich is nog te zien op 22, 24 en 28 maart en op 1 april.

Verder kijken, lezen en luisteren

Trailer van Requiem

Requiem bij De Nationale Opera in 2023 besproken door Franz Straatman

*Olga de Kort beschreef eerder haar bezoek aan Die Lustige Witwe in Zürich.