De voorlaatste opera van de Tsjechische componist Leoš Janáček, Věc Makropulos (De zaak Makropulos), ging in 1926 in première.   Net als veel van zijn andere werk in die periode werd het geïnspireerd door Janáčeks verliefdheid op Kamila Stösslová, een getrouwde vrouw die veel jonger was dan hijzelf. Op zaterdag 23 maart ging de opera in de NTR ZaterdagMatinee in het Concertgebouw in Amsterdam.

De zaak

De opera gaat over een betoverende verleidelijke zangeres die door middel van een levensverlengend drankje al meer dan 300 jaar jong en mooi blijft, onder verschillende gedaantes.  De ‘zaak’ uit de titel van de opera is een langdurige juridische strijd over een grote erfenis, waarvan het bewijs op mysterieuze wijze wordt geleverd door de diva Emilia Marty.   Niemand begrijpt hoe ze weet van de bijna honderd jaar oude, verzegelde documenten waarvan ze beweert dat ze de zaak kunnen oplossen, noch waarom ze zo wanhopig lijkt te zijn om één specifiek document te bemachtigen. Elke man om haar heen valt voor haar charmes, inclusief een man die ze als minnaar had in een vorig personage.  Pas aan het einde van de opera onthult ze haar ware ik als Elina Makropulos, de oorspronkelijke ontvanger van het drankje, waarvan het effect aan het afnemen is.   Ze realiseert zich dat ze de effecten van het elixer en de onsterfelijkheid ervan niet wil verlengen en besluit zich over te geven aan een overtijdse dood door de formule van het drankje aan te bieden aan een jonge aspirant-zangeres, Kristina, die zo kan genieten van de voordelen en een lange, aanbeden carrière.   In plaats van in de voetsporen van haar idool te treden, verbrandt de jonge zangeres het perkament met de formule van het elixer.

Helder en expressief

Karina Canellakis, chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest, leidde de Matinee uitvoering met een heldere en expressieve beat, en volledige controle over het ensemble.  Het majestueuze orkest gaf alle denkbare kleuren weer, van de typische Janáček ritmische drive van de ouverture tot de rijke, opzwepende finale.  Bijzonder waren de prachtige viool- en altvioolsolo’s.

Typisch voor concertante uitvoeringen in de Matinee waren de goed getimede in- en uitgangen van de zangers aan weerszijden van het podium, met talloze acteergebaren, met name een komische pantomime van een telefoongesprek.

Geloofwaardig

Sally Matthews, in een fonkelende jurk met gouden kralen, gecombineerd met haar natuurlijke schoonheid, was volkomen geloofwaardig als de universeel aanbeden diva Emilia Marty/Elina Makropulos, die de harten van het publiek stal, net zoals haar personage honderden harten had gestolen in haar ongelooflijk lange leven.  In een geënsceneerde productie, met het orkest in de bak (in plaats van op het podium), was haar warme sopraan misschien overtuigender geweest.  In deze uitvoering hadden we een grotere stem nodig, of een helderdere, meer doordringende plaatsing, om de tekstrijke rol door het orkest heen te horen snijden.   Het mooie bovenbereik van Matthews redde het in de laatste scène, waar de hoogliggende cantilena van de lyrische uitbarsting van emoties van haar personage Matthews liet schitteren.   

De mannelijke solisten, wier personages stuk voor stuk bezweken voor de charmes van de onsterfelijke diva, zongen gepassioneerd en dramatisch:  Bo Skovhus (Prus), Seth Carico, (Kolenatý – zeer indrukwekkend in zijn moeilijke snelle patter), Magnus Vigilius (Gregor), en Paul Curievici (Vitek), waarbij Vigilius en Curievici de vaak hoge tenortessituur bewonderenswaardig hanteerden.

De Poolse mezzosopraan Natalia Skrycka zong de rol van de jonge zangeres Kristina met veel ring, projectie, dictie en persoonlijkheid.

Nederlanders

Verschillende Nederlandse zangers verschenen in deze voorstelling:  De tenoren Arnold Bezuyen (Hauk-Sendorf) en Linard Vrielink (Janek) vertolkten hun rollen met de nodige ontroering, maar hadden last van dezelfde balansproblemen als Matthews.   De kleinere rollen werden goed vertolkt door Maria Warenberg (Komorná), Tim Kuypers (Stojnik) en Iris van Wijnen (Poklízecka).

De mannen van het Groot Omroepkoor, voorbereid door Martina Batič, zongen de spookachtige, meelevende stemmen (van vroegere minnaars?) vanuit de gangen van het Concertgebouw, nauwelijks hoorbaar, maar met een toepasselijk onstoffelijk geluid.

Het publiek, dat slechts ongeveer 80% van de zaal vulde, applaudisseerde enthousiast.

Verder luisteren, kijken en lezen

De gehel euitvoering van De zaak Makropulos is te terug te luisteren op NPO Radio 4 .

In 2009 schreef Jordi Kooiman over de productie van De zaak Makropulos bij De Nederlandse Opera.

Scene uit De Zaak Makropulos uit San Francisco met Karita Matila als Emilia Marty.