Oratorium C.Ph. E. Bach een verrijking
Het laatste concert van dit seizoen in de Oude Muziek-serie van NTR ZaterdagMatinee was op voorhand het meest verrassende. Op 13 april speelde de Nederlandse Bachvereniging Die Auferstehung und Himmelfahrt Jesu van Carl Philipp Emanuel Bach, het oratorium dat ooit bewonderd werd door Bachs tijdgenoten, maar net niet genoeg drama in zich had om bij de volgende generaties in smaak te vallen.
Ingetogen doch emotioneel verhaal
Voor zijn derde oratorium koos Carl Philipp Emanuel Bach de tekst van Karl Wilhelm Ramler, die eerder ook de aandacht van onder anderen Telemann en Graun trok. Hoewel de première van Die Auferstehung und Himmelfahrt Jesu in april 1774 plaatsvond, bleef de componist de volgende tien jaar alsnog aan zijn compositie doorwerken. Uiteindelijk was hij zo tevreden dat hij het oratorium in de brief aan zijn uitgever Breitkopf één van zijn ‘grootste meesterwerken’ noemde.
Na de publicatie van de definitieve versie in 1787 volgden talloze uitvoeringen, waaronder drie in Wenen, onder leiding van Wolfgang Amadeus Mozart. Tegenwoordig klinkt Bachs ingetogen en positief geladen oratorium zelden, geheel overschaduwd door meer dramatische passieverhalen van zijn vader en diens barok-tijdgenoten. De uitvoering van de Nederlandse Bachvereniging onder leiding van Francesco Corti laat zien wat wij al die tijd misten en waarom Die Auferstehung und Himmelfahrt Jesu een verrijking van het repertoire kan zijn.
De tekst van Ramler is een poëtische beschrijving van de Verrijzenis en Hemelvaart van Christus met de parafrasen en compilaties uit het Oude en Nieuwe testament. Met zijn oratorium brengt Bach het verslag van de gebeurtenissen waarin geen handelingen, maar emoties en gevoelens op de eerste plaats komen. Het is een helder en evenwichtig muzikaal verhaal van grote uitdrukkingskracht en daarmee een mooi voorbeeld van de Empfindsamkeit stijl, met zijn aandacht voor het uitdrukken van persoonlijke gevoelens zonder al te grote theatrale pathos en smart van de barokmuziek.
Uitstekende solisten
In dit oratorium komt het vocaal vuurwerk zelden voor, in plaats daarvan biedt Bach zijn solisten mooie en gevoelige zanglijnen met treffende woordaccenten en voldoende dynamiek voor een expressieve verdieping van de tekst. In de recitatieven zijn melodie en ritme afhankelijk van de tekst en zijn emotionele inhoud. De uitvoerige aria’s zijn lyrisch en verheven van karakter, met weelderige melodieën en ruimte voor interpretatie.
Alle solisten zijn uitstekend gekozen. Ook zonder het opvallend virtuoos vertoon slagen de zangers erin om het publiek deelgenoot te maken van hun verwondering, verbazing, vreugde en dankbaarheid bij de gebeurtenissen die ze bezingen.
De bas Matthias Winckhler heeft de meest uitgebreide recitatieven en aria’s (zoals een indrukwekkende aria Ihr Tore Gottes, öffnet euch!/ Poorten van God, ga open!), die heel goed bij zijn mooie, sterke en niet al te donkere stem passen. Hij is ook vaak de verteller die heel beheerst de samenvatting van de gebeurtenissen geeft, van de komst van de aartsengel Michael die “de zware steen van het graf afrolt” tot het passieverhaal met het verraad van Judas en het neerleggen van Christus in het graf.
De lyrische stem van de tenor David Fischer neemt een vlucht in’ Ich folge Dir, verklärter Held’ (Ik volg u, verheerlijkte held), een ware overwinningsaria, met de jubelende trompetten in het orkest. Sterk en krachtig in de hoogte klinkt de zanger in Mein Herr, mein Gott, Dir ist das Reich (Mijn heer, mijn God! Van u is het koninkrijk), met duidelijk geprononceerde woordaccenten op ‘zu dir steigt mein Gesang empor’ (tot u stijgt mijn gezang op).
En wat een mooie stem heeft de sopraan Anna El-Khashem! Open, fris, warm en zo vol gevoel dat als ze over troost zingt, haar stem alleen al de vertroosting biedt. Haar aria ‘Wie bang hat dich mein Lied beweint’ (Wat heeft mijn lied u angstig beweend) en het prachtige duet met David Fischer ‘Vater deiner schwachen Kinder’ (Vader van uw zwakke kinderen) zijn levendig en tegelijkertijd ingetogen. Jammer dat ze alleen in het eerste deel van het oratorium van de partij is, want je wilt absoluut meer van haar horen.
Sfeertekenend orkest
Het orkest onder leiding van Francesco Corti kan zich goed vinden in zijn voornamelijk ondersteunende rol. De instrumentale delen zijn sfeertekenend, ze volgen de tekst op de voet en voegen nog meer expressie aan de solistische tekstvoordracht. De dirigent zorgt voor een mooie opbouw van spanningsbogen en besteedt grote zorg aan de overgangen tussen de delen. Ook neemt hij minutieus de veelzeggende stiltes in acht die Bach graag in zijn muziek als expressieve accenten gebruikt. De opstelling – met een contrabas aan weerszijden – draagt bij het ontstaan van een goed uitgebalanceerde klankdynamiek, met fraai klinkende blazers en heel duidelijk hoorbare klavecimbels (Siebe Henstra en Franceso Corti).
Jubelende koren
Ook de twaalf koorzangers van de Nederlandse Bachvereniging hebben een duidelijke invloed op de sfeer van het oratorium: ze zingen op de hoogtepunten van het verhaal en zorgen voor een triomfantelijke noot.
Het jubelende koor ‘Triumph! Des herrn Gesalbter sieget!’ (Triomf! De gezalfde van de heer overwint!) wordt een soort refrein, dat tot tweemaal toe terugkomt (wel met de veranderende woorden). In een machtig en verheven koor ‘Tod! Wo ist dein Stachel?’ (Dood, waar is je angel?) worden de koorzangers bijgestaan door krachtige blazers in het orkest. Het slotkoor ‘Gott fahret auf mit Jauchzen’ (God stijgt op met gejuich) klinkt als een waar overwinningslied, met indrukwekkende a capella inzetten en een fuga vol dank en lof op de woorden van ‘Alles wat Odem hat, lobe den Herrn! Halleluja’ (Alles wat ademt heeft, loof de Heer! Halleluja) uit psalm 150.
Uit alles blijkt dat het orkest, het koor en de solisten een uitstekende onderlinge muzikale verstandhouding hebben. De hele uitvoering van Die Auferstehung und Himmelfahrt Jesu is het verhaal van een samenspel en samenwerking, met een evenwichtige verdeling van emoties en dramatiek die musici én het publiek samenbrengt.
Verder luisteren, kijken en lezen
Het concert is terug te luisteren op de NTR ZaterdagMatinee Radio 4 pagina.
en ook twee jaar daarvoor was Martin Toet erg te spreken over David Fischer.
In 2017 was Francesco Corti te gast in het Festival Oude Muziek.
De auteur
