Jeths, Italië, Rossini en de dood’ is de titel van de NTR ZaterdagMatinee van 27 april 2024, Koningsdag. Voor de pauze de wereldpremière van het nieuwste werk van Willem Jeths met de titel; Viaggio italiano. Deze reis naar Italië wordt uitgevoerd door het Groot Omroepkoor onder leiding van de chef dirigent Benjamin Goodson, met solisten uit het koor, piano en hobo.

Na de pauze is er het prachtige koorwerk Petite messe solennelle van Gioacchino Rossini, ook uitgevoerd door het voltallige Groot Omroepkoor, aangevuld met vier solisten; Rosa Feola (sopraan), Rachael Wilson (mezzo), Josh Lovell (tenor) en Emanuele Cordaro (bas).

De leden van het Groot Omroepkoor hadden op hun zwarte kostuums en jurken ter gelegenheid van Koningsdag een oranje lintje, veelal in de vorm van een krul, opgespeld.

Drie keer Willem

Deze wereldpremière van het stuk van Willem Jeths, is toevallig op Koningsdag, dus op de verjaardag van een andere Willem, Willem Alexander, die in Emmen zijn verjaardagrondje deed. Het is opvallend dat het Concertgebouw bij lange na niet vol zat. Normaal gesproken is de NTR Matinee goed bezocht. Waarschijnlijk waren vast bezoekers ontmoedigend om zich op Koningsdag een weg te banen door de festiviteiten, het omgaan met niet rijdende en drukke trams en treinen. Beloning voor hen die er wel waren was een oase van rust en sereniteit. Bijzonder hoe de enorme hoeveelheden geluid van Amsterdam in de grote zaal niet hoorbaar is en er daar met andere bezoekers samen een hele andere sfeer kan worden beleefd.

Willem Jeths schreef vorig jaar Viaggio italiano, een compositieopdracht van de Vrienden van de NTR ZaterdagMatinee. Dit deed hij aan de hand van teksten die werden geselecteerd door Kees Vlaardingenbroek, voormalig artistiek leider van de Matinee. De hoofdpersoon van de Italiaanse reis is de derde Willem deze middag, namelijk Willem Carel Dierkens. Hij leefde in de zeventiende eeuw, toen dit soort reizen, ook wel ‘Grand Tour’ genaamd,  gebruikelijk waren in de betere kringen. Het was dan een soort van kunsteducatie en vakantie ineen. De 25-jarige zoon uit een Haags patriciërs milieu beleefde de grote Italiaanse reis samen met zijn vriend.

Ode aan Italië en een groot koor

Jeths’ stuk begint de ode aan Italië in het Engels; ‘There is certainly no place in the world, where a man may travel with greater pleasure and adventure, than in Italy.’ Lieflijk schetsen hobo en piano een intro waarna het koor inzet, heel intiem en zacht, de sfeer is gezet, je waant je in een heel hemels oord. Voor mij is dat dan niet zozeer Italië, eerder het Concertgebouw in Amsterdam, waar ik optimaal gelukkig ben.

Maar zoals altijd moet er ook een dissonant komen en blijkt Italië ook een land te zijn waar vervelende dingen gebeuren. De tekst uit 1767 van Samuel Sharp noemt ongerieflijkheden als smerige bedden, nare koks en irritante postiljons. We schrikken op door dissonant mannenkoor maar dit wordt snel verzacht door het vrouwenkoor dat de harmonie terug brengt.

Jeths stelde het koor centraal in zijn compositie. Hij benadrukt de mogelijkheden met dit koor maximaal, gebruikt vrouwen -en mannenkoor, in verschillende samenstellingen en ook zangers uit het koor als solisten: Yun Park sopraan, Maria Koshiishi alt, Franske van der Wiel alt, Leon van Liere tenor, Albert van Ommen tenor, Tiemo Wang bas & Ludovic Provost bas (spreektekst versterkt)

Er volgt een voor de hand liggende een ode aan de eeuwige vrouw of aan het vrouwelijke in Italië, ook het land van de erotiek. De overgang naar het zingen in het Italiaans in dit deel is prettig en vanzelfsprekend. De tekst van Paolo Rolli is een zeer bekende canzonette uit 1727.

Willem Carel Dierkens, ging vol verwachtingen, maar ook hoop op genezing van zijn Tuberculose naar Italië. Dat liep in zijn geval niet goed af; hij stief in Padua. Zijn vriend plaatste een prachtige tekst op zijn grafsteen die hier als gezongen ode dient in het voorlaatste deel. Het laatste deel eindigt met ‘alle roem is vergankelijk, zelfs die van Italië.’

Jeths schreef een prachtig stemmig stuk, hele fijne koormuziek die beelden en stemmingen oproepen. Wat mij betreft hadden er nog meer extremen in tempi en expressie gemogen. Er was een forse afstand tussen de koorleden en het betrof een geheel nieuw werk, maar desondanks waren de inzetten van een grote schoonheid en de solo zangers, zonder uitzondering, van hoge kwaliteit. Wel jammer dat je de hele tijd tegen die enorme lessenaars met bladmuziek aankijkt wat het heel statisch maakt. De hobo- en pianobegeleiding waren heel fijn en gaven het koor steun en tegenspel. HoboïstHans Wolters had in dit stuk ook bijna de rol van een solostem. Als verteller speelde hij de verschillende delen aan elkaar of leek er soms met hobo commentaar op te geven.

Bij het stuk van Jeths zit Thomas Beijer op een Steinway vleugel. Na de pauze, in de Petite Messe solennelle van Rossinin maakt de Steinway plaats voor 2 Franse vleugels en een harmonium. Thomas Beijer neemt dan plaats achter de Erard uit 1863 die het grootste gedeelte van de stukken speelt. Dat doet hij met veel toewijding, zijn spel is helder en ondersteunend. De andere pianist is Nicolas van Poucke, hij bespeelt een Pleyel uit 1874. Beide instrumenten zijn historische instrumenten die beter mengen met het voorgeschreven harmonium dan de Steinway omdat ze transparanter en lichter klinken. Als je harmonium zegt zeg je Dirk Luijmes en inderdaad hij was er!

Hoezo klein?

Petite Messe solennelle is een ongeveer 80 minuten durend werk voor klein vierstemmig koor van 12 leden, inclusief de vier solisten, twee piano’s en een harmonium. Rossini schreef het in 1863.

De uitvoering in de ZaterdagMatinee op Koningsdag onder Benjamin Goodson is zonder meer groots en meeslepend; het gaat om een homogene, eerder gedegen dan bevlogen interpretatie. Meerdere malen zweept Goodman in het Credo het koor op tot pittige en puntige momenten om dan bijvoorbeeld in ‘Crucifixus etaiam pro nobis’, het  spreekwoordelijke stokje aan sopraan over te geven, wat tot een goed moment leidt om een traantje weg te pinken.

De zangers

Rosa Feola was een gedroomde keuze voor de sopraanpartij Haar grote expressiviteit in combinatie met haar heldere, maar ook warme stem sprankelen en brengen leven in de brouwerij. Het opera element was niet alleen in haar partij, maar ook in haar persoon duidelijk en overtuigend. Haar legato in het Credo en de overgang naar het borstregister gaven rillingen. Vervolgens zong ze zacht en zuigend om met een forsere dynamiek dan weer optimaal de confrontatie met het harmonium op te zoeken; heel erg fraai! Ze is in mei 2024 in Luik te zien in Bellini in juli als Liù, in  december in Rigoletto (Gilda) in Parijs, dat ik zeker ga onthouden.

De Amerikaanse mezzosopraan Rachael Wilson klonk aanvankelijk wat fors. Zeker in het trio overheerste ze, maar gaandeweg het concert kleurde ze meer in en paste zich qua volume beter aan bij zaal en de andere zangers. Jammer was ook dat ze op de voorste rijen, niet zichtbaar was. Ze verdween achter de enorme lessenaar. Haar Agnus Dei was sterk en roerde beslist.

Josh Lovell is een Canadese tenor met een prachtige makkelijke hoogte en een hele herkenbare stem. Sinds het winnen van Belvedere en in 2018 de hoofdprijs op het Internationaal Vocalisten Concours in Den Bosch, is hij  gegroeid in expressiviteit. Zijn Gloria is prachtig juichend! Of het nu over een hemelse of andere koning gaat, je gelooft hem op zijn woord, zonder overdreven geëxalteerdheid. Domine Deus werd heel expressief gezongen en op dat moment is het forse tegenspel, de confrontatie met de Erard vleugel, werkelijk een subliem moment.

Emanuele Cordaro, een bas afkomstig uit Sicilie. De kleur van de stem is erg mooi, maar soms valt hij bijna weg. Dat kan een keer gebeuren, maar gaandeweg lijkt volume en kleur bij de lage noten van deze bas te ontbreken. Gezien de rollen op zijn repertoire zou je dit niet verwachten. Na de voorstelling zei hij dat hij zich niet lekker voelde en stem of keel problemen had. Dat was dus duidelijk te horen en jammer.

Het Groot Omroepkoor was over de gehele linie rijk en prachtig. Zestig zangers in deze mis in het Concertgebouw is misschien wat veel.

Verder luisteren, luisteren en lezen

De gehele uitzending van de NTR ZaterdagMatinee is terug te luisteren op NPO Radio 4.

Hier een uitvoering van de Petite messe solennelle met 24 zangers van het Groot Omroepkoor.

De premiere van de opera Ritratto van Willem Jeths op 13 maart 2020 kon niet door kon gaan omdat Nederland in lockdown ging. Hier een video fragment van de creatie van Ritratto.

In februari 2024 was er nog een tournee door het Nederlands Kamerkoor met Amsterdam Sinfonietta, zij deden een opvoering met 24 zangers, zie ook de beschrijving van het werk door Martin Toet.