Een gebroken snaar bij aanvang van het concert in Het Concertgebouw – nota bene bij je solodebuut – is het laatste wat je als musicus wilt meemaken. Het publiek van de Kleine Zaal leefde dan ook mee met de harpiste Emma Huijsser van La Sfera Armoniosa, maar kon tegelijkertijd van ‘een geluk bij een ongeluk’ spreken. Terwijl de snaar opnieuw werd aangespannen, vertelden Claron McFadden en Mike Fentross namelijk over het programma en zijn historische context. De aangepaste volgorde en een andere presentatievorm zorgden ervoor dat de concertbezoekers veel achtergrondinformatie uit eerste hand kregen over componisten en bespeelde instrumenten.

Sterke vrouwen

Het bleek dat de musici een iets andere titel voor dit concert in gedachten hadden dan de eerder aangekondigde Muziek door en voor vrouwen rond 1600.  Het meer genuanceerde Sterke vrouwen in de 17^de eeuw paste ook veel beter bij de gekozen composities en het verhaal van sopraan Claron McFadden over de sterke, eigenzinnige en onafhankelijke Barbara Strozzi en Francesca Caccini. Het thema van sterke vrouwen vond verder zijn vervolg in de gedichten van Veronica Franco  die McFadden met de begeleiding van theorbe of viola da gamba voordroeg. Deze invloedrijke Italiaanse dichteres en courtisane was een van de eersten – en weinigen – in haar tijd die over de rechten van vrouwen schreef.

Hoewel het programma zich voornamelijk op de muziek van Strozzi en Caccini richtte, werd een uitzondering voor Luzzasco Luzzaschi gemaakt, geen vrouw maar wel de componist van een groot aantal vocale werken voor het ensemble van professionele zangeressen (Tre donne) aan het hof van Ferrara in 1580-1597. Zijn madrigaal Ch’ip non t’amo cor mio demonstreerde de hoge vocale eisen aan welke de zangeressen moesten voldoen. Uit het repertoire van deze dames kwam ook de toegift, Luzzaschi’s madrigal Non sa che sia dolore. Hier werd McFadden bijgestaan door de twee jonge sopranen, Gaia Szames en Līga Zīriņa, die tot verrassing van het publiek vanuit de zaal opkwamen. Als ‘Tre donne’ gaven de zangeressen een índrukwekkend klinkend voorbeeld van een concerto delle donne en de muziek die deze dames ooit zo beroemd maakte.

Strozzi en Caccini

Barbara Strozzi en Francesca Caccini behoren tot de meest succesvolle muzikale vrouwen van hun tijd. Beiden waren professioneel zangeres én gerenommeerd componist. Nog tijdens haar leven publiceerde Barbara Strozzi acht bundels met madrigalen, arietta’s, aria’s en cantates voor één tot vijf stemmen. Vele van haar vocale composities zijn korte liederen voor sopraan en basso continuo met lyrische teksten over de liefde en haar perikelen, zoals de cantates Che si puo fare, L’Eraclito amoroso en een gevoelig lamento Lagrime mie.

Francesca Caccini zong, speelde klavecimbel, gitaar, harp en schreef poëzie. Ook staat ze bekend als de eerste vrouw die een opera gecomponeerd heeft. Tussen haar composities zijn er maar liefst vijf opera’s, kamermuziek en talloze sonnetten, madrigalen, mottetten, hymnes, canzonetta’s op teksten waarin de vrouw en haar gevoelens vaak centraal staan. De canzonetta’s La pastorella mia, Non sò se quel sorriso mi schernische, Se muove a giurar fede en het motet Regina caeli werden in 1618 gepubliceerd in Caccini’s Il Primo Libro delle Musiche, één van de grootse en de meest gevarieerde liederenbundels uit die tijd.

Met dit concert lieten Claron McFadden en de musici van La Sfera Armoniosa horen hoe divers en klankrijk de muziek van deze getalenteerde vrouwen is. Uitbundig vocaal vertoon en extreme ritmische contrasten spelen in hun composities een veel mindere rol dan in de latere flitsende barokaria’s. De muziek ontleent zijn expressieve kwaliteit eerder aan de toonkwaliteit, delicate modulaties en woordenschildering. Claron McFadden had genoeg aan kleine en elegante versieringen en lichte dynamische accenten om deze bedroefde, smachtende, blije en melancholieke cantates en madrigalen ook zonder al te grote dramatische gestes en extreme dynamische contrasten te laten sprankelen. Haar stem klonk heel natuurlijk en fijnzinnig, gekleurd door emoties en gevoelens van de liederen. De muzikale uitbeelding van de melancholieke, opgewekte en dramatische teksten werd benadrukt door een mooie dialoog tussen stem en instrumentale begeleiding. De totale klank was helder en harmonieus, met subtiele contrasten in klankkleuren.

Subtiel en harmonieus

Datzelfde geldt voor de instrumentale muziek. Met de solostukken voor theorbe, harp en viola da gamba lieten de musici van La Sfera Armoniosa het rijke palet aan klankleuren horen die deze instrumenten kunnen bieden. Naast de stemmingsvolle Toccata arpeggiata en Canzona prima van de in Venezië geboren Johannes Hieronymus Kapsberger speelde Mike Fentross ook een duet Usurpator tiranno van Giovanni-Felice Sances met Paulina van Laarhoven. In deze oorspronkelijk vocale compositie verving de warme klank van de viola da gamba de menselijke stem. Bij haar zonder meer spannende Concertgebouw solodebuut speelde harpiste Emma Huijsser (die overigens haar harp in dit programma regelmatig met de blokfluit afwisselde) de verfijnde Toccata quarta van Ascanio Mayone.

De combinatie van liederen, instrumentale composities en gedichten vond in dit intrigerend concert een perfecte samenklank. Met zijn afwisselend, harmonieus en mooi op elkaar afgestemd programma gaven de musici de ‘sterke vrouwen’ een stem en de aandacht die ze zeker verdienen.

Verder lezen, luisteren en kijken

Ook in 2012 maakte Claron McFadden een programma over sterke vrouwen.

Claron Mc Fadden en Mike Fentross in 2019