De Butterfly productie die Anthony Minghella in 2006 maakte voor de Met wordt sindsdien regelmatig hernomen en was al eerder eens te zien in de serie live in HD. Ditmaal was de aanleiding voor zo’n wereldwijde transmissie het langverwachte huisdebuut van Asmik Grigorian. Oorspronkelijk zou dit al een aantal jaren eerder plaatsvinden, in de Salome productie van Claus Guth, maar Covid gooide roet in het eten. Niet getreurd, Madama Butterfly is een van Grigorians lijfstukken en de rol van Cio Cio San heeft ze al in vele grote theaters gezongen. In zo’n reeks mocht de Met natuurlijk niet ontbreken.

Home coming

Meer persoonlijk was het voor haar een soort ‘home coming’. Asmiks ouders*, tenor Gegam Grigorian en sopraan Irena Milkevičiūtė hadden Butterfly in de Met gezongen toen Irena van haar zwanger was. De voorstelling die afgelopen zaterdag werd uitgezonden was een ware triomf voor Grigorian terwijl jeune premier Jonathan Tetelman voor de tweede keer in een maand tijd zijn visitekaartje live in HD afgaf, na zijn eerdere optreden in La rondine. Zoals gebruikelijk zag ik de voorstelling in Pathé Filmtheater Schouwburgplein te Rotterdam.

Luitenant ter zee B.F. Pinkerton vertegenwoordigt de Amerikaanse imperialist die zijn eigen cultuur hoog verheven acht boven die van het achtergebleven Japan. Velen zijn Pinkerton al voorgegaan, hij volgt een gebaand pad. Met welwillende medewerking van een huwelijksmakelaar, de consul en een geisha die kansen ziet hogerop te komen. Maar in dit geval loopt alles niet volgens het scenario. De zeer jonge bruid is niet berekenend, maar gelooft in haar huwelijk. Zij trouwt op z’n Amerikaans, hij op z’n Japans.

Dat is hier direct al te zien aan de wijze waarop Cio Cio San is geschminkt: niet zwaar opgemaakt om haar een Aziatisch uiterlijk te geven, maar bijna naturel, als een Amerikaanse vrouw. Ze heeft zich niet slechts tot het christendom bekeerd, ze heeft ook haar uiterlijk vast aangepast. Grigorians acteren was afwisselend onderdanig, commanderend, vriendelijk, sarcastisch afwijzend zoals tegen de rijke prins Yamadori. Waar echter mijn aandacht vooral naar uitging was haar zang. Asmik heeft naar eigen zeggen een grote stem wat betekent dat ze steeds kan vertrouwen op veel reserve.

Gemak

Met ogenschijnlijk gemak is ze het orkest de baas, wisselt onopvallend van register en gaat schijnbaar moeiteloos de hoogte in. Het volume extra aanzetten en balanceren op de rand van zuiverheid is haar vreemd en dat maakt elk optreden van deze sopraan tot een belevenis om te koesteren. Slechts eenmaal tegen het einde meende ik haar in een korte passage op een kleine improvisatie te betrappen, uitsluitend waarneembaar als je de partij goed kent natuurlijk.

In haar element

Zeker in de tweede en derde akte gaat de aandacht vooral uit naar de vrouwen. Het lawaai en gekijf, de vervloeking en de loze beloften van Pinkerton, het is allemaal verstomd. De focus ligt geheel en al op het persoonlijke drama van Cio-Cio-San dat zijn onvermijdelijke einde zal krijgen in haar zelfmoord. Hier was Asmik in haar element en wist ze een zeer aanraakbare Butterfly neer te zetten. Dus niet afstandelijk, gestileerd met geabstraheerde gevoelens, maar een levensechte jonge vrouw die zich vastklampt aan de illusie dat haar geliefde zal terugkeren. Het is het kleine vlot dat haar moet redden van de emotionele verdrinkingsdood.

De reeds genoemde Jonathan Tetelman zette een redelijk ingehouden Pinkerton neer in de eerste akte. Wat hij doet kan men zien als verwerpelijk, maar Tetelman legde zijn vermeende superioriteit jegens de Japanse gewoontes er niet al te dik bovenop. Pas als de Bonze zijn ‘huwelijk’ komt verstehren laat hij zich nadrukkelijk gelden. Uitstekend gezongen ook, met als hoogtepunt zijn duet ‘Bimba, non piangere’ met Butterfly waarin hij haar troost nadat ze is verstoten door haar familie.

Ondersteunende cast

Luca Meachem was zeer geloofwaardig als de Amerikaanse consul die het naderend onheil al van verre ziet aankomen, maar niet in staat is het tijdig af te wenden. Pinkertons uit jeugdig bravoure voortkomend bedrog straalt in negatieve zin af op zijn oudere landgenoot en met zijn vertolking wist deze Sharpless dat goed over het voetlicht te brengen. De scène waarin hij Butterfly een brief van Pinkerton probeert voor te lezen en zij hem plotseling met haar zoontje confronteert, was hartverscheurend. Vooral in deze scène gaf Elizabeth Deshong zeer goede invulling aan de ondersteunende rol van Suzuki. Tony Stevenson slaagde er in zijn huwelijksmakelaar Goro de vereiste kruiperige gladheid mee te geven en Jeongcheol Cha was adequaat als prins Yamadori.

Minghella’s productie wisselt sobere stilering af met een overmaat aan kleurrijke details. Het decor van Michael Levine suggereert de bergtop waarop het liefdesnestje is gebouwd dat Pinkerton voor 999 jaar heeft gehuurd, en dat elk moment kan worden opgezegd. Het is opvallend dat hij dit niet direct bij zijn vertrek heeft gedaan maar de consul heeft belast met de verplichting de huur te blijven betalen. Mede daardoor blijft Butterfly in de terugkeer van haar echtgenoot geloven ook al is hij al drie jaar weg.

Japanse sferen

Iedereen die het huis nadert komt van een lager niveau, aanschouwelijk gemaakt door eerst de hoofden te tonen. Als iemand in de volle lengte te zien is betreedt hij of zij het toneel door een paar treden af te gaan. Mede door de uitgekiende belichting van Peter Mumford wordt elke opkomst en afgang zo een boeiend schouwspel. Kostuumontwerper Han Feng is uitgegaan van Japanse accenten in de snit maar is volledig losgegaan in de kleurstelling. Vooral de familieleden zien eruit alsof ze van een carnaval komen. De Japanse sfeer wordt beter getroffen door de poppen die ten tonele worden gevoerd. Twee in zwart gehulde gemaskerde poppenspelers bewegen een pop die Butterfly’s zoontje voorstelt. Hij is gekleed in een matrozenpakje en het hoofd doet denken aan een masker uit het Noh-theater. Kenmerk daarvan is dat elke hoek waaronder het wordt gehouden een andere uitdrukking weergeeft. Om die reden wordt het hoofd middels een stang bedient, het is dus geen marionet aan touwtjes. Datzelfde effect wordt bereikt met een pop die Cio Cio San voorstelt tijden het voorspel tot de laatste akte. Tien andere ‘onzichtbare’ spelers lopen voortdurend over het toneel met allerhande attributen die zodoende lijken te zweven.

Dirigent Xian Zhang stond gedurende de gehele reeks hernemingen voor het orkest van de Met en zij kan terugkijken op een zeer geslaagde dernière. Deze Butterfly wordt vast nog wel een paar keer hernomen maar dan vermoedelijk niet opnieuw in het bioscoopprogramma.

Zondagochtend 26 mei is er een Encore te zien in bioscopen door het gehele land. Voor wie bij Il Trittico zat of naar het Songfestival wilde kijken. Of gewoon Asmik nog een keer aan het werk wil zien en horen.

Verder kijken, lezen en luisteren

Trailer Madama Butterfly 

Scene Madame Butterfly met Asmik Grigoran.

Deel uit Un bel di vedremo.

Repetitie reportage Asmik Grigorian voor haar Met debuut

Peter Franken maakte al in 2018 een portret van Asmik Grigorian.

*Zeer speciale video opname van de ouders van Asmik Grigrian in Madama Butterfly.