Lange tijd was de geschiedenis het domein van de mannen. Zíj maakten geschiedenis en zíj schreven haar, tenminste zo dachten ze zelf. Vrouwen kwamen nauwelijks ter sprake en als ze al geschiedenisboeken haalden, was hun beeld vaak nogal vertekend. In de muziekgeschiedenis ging het niet anders, terwijl vrouwen die als professionele musici werkten en muziek componeerden helemaal niet zo zeldzaam waren als het nog tot voor kort werd beweerd. De tijden veranderen, maar de plaats van de vrouwen in de muziek moet nog steeds bevestigd worden. Elk (muzikaal) pleidooi draagt zijn spreekwoordelijke steentje bij aan dat wat onze kennis en bewustzijn van de rol van muzikale vrouwen helpt te vergroten. Er zijn nog steeds talloze verhalen die niet vaak genoeg verteld kunnen worden en daar is het verhaal van Tre Donne di Ferrara er één van.

Voorbeeld en inspiratiebron

De beroemde zangeressen aan het hof van Alfonso II waren in de 16^de eeuw het voorbeeld van succesvolle en gerespecteerde professionele musici die ook nog financieel onafhankelijk waren. Ze vormen de inspiratie voor een nieuwe muzikale voorstelling Tre Donne van Le Nuove Musiche onder leiding van Krijn Koetsveld, maar de titel blijkt meer veelzeggender dan het lijkt. Het is zeker geen oudemuziek-programma en met een traditioneel concert heeft de voorstelling ook weinig gemeen. Naast de muziek van Francesca Caccini en Barbara Strozzi, die in programma’s rondom het concerto delle donne veel vaker wordt geprogrammeerd, klinken ook de composities van Raffaella Aleotti, Claudio Monteverdi, Luzzasco Luzzaschi, Lodovico Agostini, Clara Schumann, Nadia Boulanger en Stijn van der Loo. Kortom, de muziek van 1600 tot nu, gecomponeerd door en voor vrouwen in een vertelconcert waar de drie zangeressen de hoofdrol spelen.

Vrouwengeschiedenis in familieverhalen

Ondanks hun roem en succes was de tijd van tre donne in Ferrara van korte duur, want deze vrouwelijke zangeressen werden vrij snel ‘gecanceld’ en vervangen door castraatzangers. Ook Clara Schumann en Nadia Boulanger, de andere twee grote namen op het programma, kregen ondanks hun muzikale succes weinig steun en begrip als het op hun composities aankwam. Namens deze en nog vele andere vrouwen in de muziekgeschiedenis nemen de sopranen Jennifer van der Hart, Janneke Stoute en Wendy Roobol nu de regie wel stevig in eigen handen. Ze krijgen van de regisseur en tekstschrijver Kiki Jaski veel ruimte voor eigen inbreng en dat laten ze zeker niet onbenut. Wat aanvankelijk als het verhaal van Tre Donne van Ferrara begint, stijgt al snel boven de thema van vrouwelijke componisten en wordt het verhaal van en over vrouwen die hun eigen weg én stem in het leven zoeken.

In de woorden van Virginia Woolf vindt Jaski de drie aanknopingspunten voor de ontwikkeling en dramaturgie van het verhaal dat verre van luchtig en vermakelijk is: een vrouw heeft een eigen ruimte nodig, geld en de geschiedenis. Dit licht geparafraseerde citaat uit het essay A Room of One’s Own (1929) wordt niet alleen toegepast op levensverhalen van de vrouwen van wie de muziek klinkt, maar ook op de levenservaring van de vrouwen die deze muziek nu zingen en spelen. Van der Hart, Roobol en Stoute geven namelijk het publiek een kijkje in hun eigen leven en vertellen over hun familiegeschiedenis en de dromen van hun moeders en oma’s die niet vervuld konden worden. Tre Donne van Ferrara maken plaats voor de drie zangeressen van deze tijd die samen met hun moeders en oma’s drie generaties vrouwen vormen.

De gambiste Cassandra Luckhardt voegt zich bij met het verhaal over haar Amerikaanse moeder en oma, dat eigenlijk heel weinig verschilt van de Nederlandse verhalen en lotgevallen en levenskeuzes van de Italiaanse vrouwen in het gezin van Krijn Koetsveld. Al deze vrouwen krijgen met dezelfde vooroordelen en discriminatie te maken als generaties vrouwen daarvoor. Of het nu anders is, daar valt over te praten, want het is niet voor niets dat Luckhard de verleden tijd van ‘was’ in alle bijdragen steeds corrigeert en het consequent in ‘is’ verandert.

Het belang van de vrouwengeschiedenis wordt op allerlei manieren in beeld gebracht en benadrukt, de ene keer wel iets subtieler dan de andere. Je hoort de gedachten van de zangeressen in de teksten van de gekozen liederen van Aleotti tot Boulanger, maar ook in hun eigen teksten die Stijn van der Loo van eigentijdse, kleurrijke en vocaal en harmonisch uitdagende muziek heeft voorzien (1 2 3 4 5 6 7 8 910, Op reis en Vrij). Hun gedachten zijn ook terug te zien en te lezen in heel bijzondere en veelzeggende kostuums van Sanne Puyk (met de ‘verweven’ woorden en zinnen) en ook letterlijk op hun blote buik.

De voorstelling is niet alleen inhoudelijk sterk, maar ook muzikaal. De sopranen hebben heel verschillende stemmen die echter mooi en harmonieus bij elkaar passen. Ze weten de verschillen tussen hun registers heel goed te gebruiken zodat de gezamenlijke klank zowel in de laagte als in de hoogte rijkgekleurd en krachtig blijft. Alle a capella liederen en de solo’s, duetten en trio’s met Cassandra Luckhardt op viola de gamba en Krijn Koetsveld op klavecimbel zijn uitstekend gezongen, duidelijk geprononceerd, mooi gekleurd en technisch heel goed afgewerkt. De zangeressen zingen in volledige harmonie met elkaar en hebben met hun drieën voldoende vocaal-dramatische kwaliteiten om de muziek uit diverse stijlen steeds op een heel overtuigende manier te laten klinken.

In zijn toelichting bij de voorstelling vertelde de muzikaal leider van Le Nuove Musiche Krijn Koetsveld (ja, de mannen mogen in deze voorstelling ook aan het woord komen) hoe hij jaren geleden op het idee kwam om een concert rondom de Ferrarese zangeressen te maken. Zijn zoektocht naar de geschikte sopranen nam echter veel meer tijd in beslag dan hij aanvankelijk dacht. In Jennifer van der Hart, Janneke Stoute en Wendy Roobol heeft Koetsveld uiteindelijk de sopranen gevonden die niet alleen het repertoire van de tre donne aan kunnen, maar die ook hun eigen geluid en gedachten durven te laten horen.

Tre donne is nog te zien tm 24 mei 2025 .  De eerst volgende voorstelling is op 22 juni in Concerten in ’t Woudt in Schipluiden .

Verder kijken, lezen en luisteren

De promo video van Tre Donne

Le nuove musiche straalden in Monteverdi in 2023.

Le nouve musiche in Monteverdi