Opera Fidelio zoek & Leonore verdwaalt.
Wat een prachtige afsluiting van het seizoen van De Nationale Opera had kunnen worden, werd voor een groot aantal bezoekers van de première van Fidelio op 5 juni, tevens in het kader van het Holland Festival, een enorme deceptie. ‘Deze regisseur hoef ik absoluut nooit meer te zien.’ ‘Waar ging dit in hemelsnaam over?’ ‘De ergste Fidelio die ik ooit heb gezien, ‘Ik heb Fidelio wel es eerder gezien, maar herkende het hele verhaal niet terug.’, een greep uit wat commentaren na afloop van de voorstelling.
In de omschrijving van Fidelio werd gemeld dat regisseur Andiy Zholdak zich niet concentreert op het illustreren van het verhaal, maar het publiek mee neemt naar een surrealistische en associatieve wereld die door de muziek van Beethoven wordt opgeroepen. Een omschrijving waarbij al gauw een aantal operaliefhebbers gaan fronzen. Velen riepen bij de première ook luid boe, zo luid heb ik het in tijden niet gehoord. Dat de regisseur, tevens verantwoordelijk voor decor, kostuums (samen met Simon Machabeli )en licht, bij het slotapplaus ervoor gekozen had de Oekraïense vlag om de schouders te hangen vond ik ongepast en smakeloos. Hij leek de vlag als een schild tegen het boe-geroep te gebruiken.
De voorstelling
We beginnen op een Internationale Spaceconferentie in een jaar in de verre toekomst. Er komt een groot zwart gat op onze Melkweg af en we gaan er mogelijk allemaal aan. Is de spreekster een robot? De vrouw blijkt later Leonora te zijn, ervan uitgaande dat we bij de opera Fidelio zitten. Vervolgens gaat er een doek naar beneden en krijgen we een stukje film te zien waarin Leonora in een taxi stapt en naar huis, Keizersgracht 337, gereden wil worden. De chauffeur herhaalt een paar woorden waardoor je denkt: zou dat een robot zijn? Leonora vraagt of hij een beetje op wil schieten. Het antwoord luidt: ‘Mevrouw de snelste route is niet altijd de juiste.’
Wie denkt: ‘Een zwarte gat dat op ons af komt is voldoende verhaal voor een hele opera’ heeft het grondig mis. Dat was namelijk nog maar één van de misschien wel vijftig scènes die – volledig associatief – op ons afgevuurd worden, en waarbij slechts muziek en aria’s in het Duits als rode draad uit Fidelio afkomstig zijn. Het is een spoiler als ik zeg dat het allemaal één grote droom is waar aan het einde Leonore uit wakker wordt en haar man om een hug vraagt, maar deze voorstelling verdient het niet dat geheim te bewaren.
Waar gaat normaal wel over? In deze opera komen alleen de aria’s uit de oorspronkelijke opera van Beethoven voor. Er is geen Leonore die zich verkleedt als Fidelio en nagenoeg alle Duitse teksten zijn verdwenen. Het verhaal wat we zien lijkt een tocht van Leonore die haar man in verschillende werelden en tijden aan het zoeken is en moet redden van het kwaad. Volgens de Oekraïense Regisseur Andiy Zholdak is dat het goed en kwaad in ons en daar schreef hij een nieuw scenario voor. ‘De muziek gaat de woorden en de handeling overstijgen, waardoor zich een grotere, rijkere en diepere dimensie aandient’, volgens dramaturg Luc Joosten in de Odeon 134: ‘Je wordt als het ware op het verkeerde been gezet; je wordt uitgenodigd voor een pizza en belandt uiteindelijk in een driesterrenrestaurant.’ Dat is precies wat ik in mijn vorige recensie over Il tritico schreef, maar dat ik dit meer vond lijken op een patatje speciaal met pindasaus.
Verhaal kwijt?
Op basis van de als Fidelio gepresenteerde opera komt de bezoeker nauwelijks iets te weten over de opera van Beethoven dus als men (nog) wil weten hoe dat verhaal was dan moet je het opzoeken of naar de prima inleiding van Hein van Eekert gaan die ook nog wat duidelijkheid kan verschaffen over de bedoelingen van de regisseur.
Beethoven
De versie waarvoor gekozen werd voor deze productie van Fidelio is grotendeels gebaseerd op de uitvoeringspraktijk van Gustav Mahler uit 1904. De Rocco-aria (Hat man nicht auch Gold beineben) wordt niet gespeeld en voor de finale van het tweede bedrijf is de Leonore 3 ouverture te horen. Extra is ook nog een fragment van de Marche Funebre uit de Symfonie nr 3 (Eroica) tijdens een scene wissel. Beetje onhandig is wel dat die info niet in het programma boekje staat, maar wel op de website van Nationale Opera en Ballet te vinden is.
Orkest en dirigent
Muzikaal zou je zeggen deze voorstelling gaat staan als een huis. De Colombiaans-Oostenrijkse dirigent Andrés Orozco-Estrada heeft een mooie staat van dienst en krijgt in 2025 de leiding over het Gürzenich-Orchester Köln en de Oper Köln. Hij bracht Beethovens instrumentale delen in deze voorstelling vol elan en dan speelde het Koninklijk Concertgebouw Orkest ook mooi, maar in de begeleiding van de solisten en zeker in de trio’s en ensembles bleef zijn souplesse achter en was er een warrige dynamiek. Dit was zeker aan dirigent te wijten. Mogelijk werd hij ook niet geholpen door de vele scènewisselingen, maar perfecte muziek was welkom geweest op deze toch al zo hybride avond.
Mooiste scène
De mooiste scène uit de opera is het slot. Met ruim 50 zangers brengt het sterke koor van Nationale Opera dit eindstuk subliem in al haar pracht en volle glorie. Het koor is op het toneel van links naar rechts opgesteld en dat zorgt ervoor dat de dynamiek prachtig is. Natuurlijk wordt er door hen prima geacteerd en gelukkig is op dat moment de begeleiding vanuit de bak ook goed. Precies voldoende tegenspel door het orkest, zonder te hard te zijn.
Het andere prachtige koorstuk, het mannenkoor uit de opera, zit in deze versie meteen na de pauze. Het gevangenenkoor is prachtig, aanzwellend van een weifelend, een zacht en krachteloos begin, maar uitmondend in een volmondige en hoopvolle ode aan het zonlicht. De scène illustreert normaal in Fidelio het thema van de hele opera in het klein: een reis door het duister naar het licht, vanuit onderdrukking naar vrijheid. De gevangenen zijn in de opera Fidelio aan het luchten, echter dit koor wordt volledig van uit de bak gezongen. Associatief is daar vast een goede reden voor die mij niet bereikt dus ik hou het op volslagen nonsens. Daarvoor was het mannenkoor tijdens de aria van Pizzaro alleen vanuit het rechter zijtoneel te horen, wat het geluid niet zo ten goedde kwam, maar waar ik desalniettemin van genoot.
De twee gevangenen, die beiden werkelijk prachtig zongen, waren Nationale Opera koorleden Peter Arink en Stefan Kennedy. Zij zingen vanuit de orkestbak maar komen, mede door het bijzondere volume van deze heren, goed over. Dit heten solorollen, maar zijn dus voor het publiek niet zichtbaar.
Solisten
Florestan werd gezongen door Eric Cultler; hij is in zijn grote aria mooi en voldoet. In tegenstelling tot in een traditionele Fidelio, is hij van het begin op het toneel aanwezig. Als een hondje wordt hij dan weer door de duivel dan weer door vrouw Leonore meegenomen. Acterend komt hij er niet aldoor even goed mee weg. De duivel, Don Pizarro, die verdacht veel op Karl Lagerfeld lijkt, wordt voortreffelijk vertolkt door Nicolas Brownlee. Hij heeft een heel mooie stem en levert waarschijnlijk het vocale hoogtepunt van de avond met en zonder zwarte vleugels. Ook acterend is hij heel adequaat. Hij ontvoert Florestan naar andere werelden, werft duivels en laat engelen vallen. Via spiegels stapt hij in een nieuw scène, een wereld met bos, een waterput, een gloeilamp, een huiselijke scene, een station, weer met een spiegel waar hij dan Leonore treft.
Leonore (Jacquelyn Wagner) heeft een mooie kleur stem, maar komt zeker in het begin tekort. Daar mag echt voor mijn smaak een grotere stem staan, Leonora is een grote vrouw ook al is haar rol in deze productie wel heel hectisch. In de trio’s en kwartetten kleurt ze wel heel mooi. James Creswell als Rocco zong goed, maar heeft niet het kleur stem waar ik warm voor loop, wel een goeie toneel aanwezigheid. Marzelline (Anna El-Khashem) klinkt wat dun en vond ik niet heel mooi, maar in de ensembles was ze adequaat. Ze acteert prettig en heeft veel aanwezigheid op het toneel. In haar eerste scene doet ze uit de doeken dat ze op ‘haar’ valt en omdat je denkt: “Fidelio komt nog (Leonore verkleed als man) leek het eerst een grappige vertaalfout. Maar Marzelline valt dus op een vrouw in deze Fidelio en flirt verder met elke man, engel en duivel die ze tegenkomt. Resteren nog de rollen van Linard Vrielink (Jaquino) die prima in orde was en Mark Kurmanbayev (Don Fernando). Hij heeft in deze productie weinig te zingen, maar wat hij zingt is prachtig.
Conclusie
Wat een prachtige avond had kunnen worden met de gedreven medewerkers van Nationale Opera en Ballet, het geweldige Koor van Nationale opera onder leiding van Edward Ananian-Cooper en met het Koninklijk Concertgebouworkest in de bak, werd dus een grote deceptie. Geen Fidelio, nauwelijks tekst uit de oorspronkelijke opera, zangers die als een kip zonder kop van hot naar her lopen, al dan niet als robot of demon en vooral heel veel scènes en symboliek die mij niet naar de strot grepen van schoonheid of emotie. Het was vooral veel gedoe. Dat er geen broekrol in zit, daar klaag ik dan nog niet eens over.
En om terug te komen op: ‘mevrouw de snelste route is niet altijd de juiste.’ De taxi aan het einde van de opera stopt bij een pand met een prachtige Amsterdamse school gevel. Daarop staat 30 .1 als ik het goed heb, zeker geen 337. Op de achtergrond zien we de contouren van het muziektheater. De laatste keer dat ik op de kaart keek lag de Keizersgracht daar gelukkig nog niet. Maar Florestan komt blijkbaar toch thuis en Leonore zegt dat ze het allemaal gedroomd heeft. Ik heb het helaas niet gedroomd.
Tevens zal Fidelio te zien zijn tijdens een live stream op 16 juni in Park Frankendael in Amsterdam.
Verder kijken, luisteren en lezen
De auteur
