Maarten ‘Koning(sberger) van het lied’.
Bijna het einde van het seizoen en dan op de valreep nog een pareltje. Dit concert met Maarten Koningsberger & Friends kon op papier al niet stuk. Een programma met onder meer Purcell en Schubert, Mahler, Duparc en Dowland. Het werd een sprankelende reis in liedkunstland, waarmee Koningsberger samen met vrienden nog één keer zijn visitekaartje afgeeft voordat hij zijn beroep als liedzanger aan de wilgen hangt.
Maarten Koningsberger heeft er inmiddels vijftig jaar als zanger op zitten. Hij schrijft in het programmaboekje dat het besluit om te stoppen hem veel moeite kostte, want hij is verslingerd aan de liedkunst en, als hij eerlijk is, ook aan optreden. Hij schrijft: ‘De aandacht, warmte en bijval die ik van jullie en ontelbare anderen heb mogen ontvangen, was verslavend.’ Maar concludeert hij; ‘het is ook een hard vak, zo in je eentje in de bocht van een vleugel.’
Dat ‘in je eentje’ viel op 24 juni heel erg mee. Op het podium in de Kleine Zaal van het Concertgebouw staat Maarten bij aanvang voor een klavecimbel (bespeeld door Jan Pieter Belder); links en recht op het podium staan continu vrienden. Dat voelt warm aan; veel mensen in de zaal zijn bekenden, het is volledig uitverkocht. Maarten heet ons in vier talen welkom omdat er bezoekers uit alle ons omringende landen voor hem naar dit afscheidsconcert gekomen zijn.
Cd’s
Op alle stoelen in de kleine zaal ligt een CD. Maarten wil die aan de bezoekers geven. Het zijn verschillende Cd’s die allemaal geproduceerd zijn met artiesten die hier vanavond optreden. Op mijn stoel ligt de CD Des Knaben Wunderhorn van Mahler, uit 2012 met Ed Spanjaard. Naast mij, Dichterliebe van Schumann, een CD opgenomen met het Matangi Quartet in 2015, op een andere een Cd met liederen van Brahms. De opbrengst van de avond waar alle artiesten belangeloos aan meewerken, gaat naar de Margreet Honig Foundation om nieuwe zangdocenten op te leiden.
Avontuurlijk
Maarten Koningsberger heeft vaak het avontuur gezocht. Hij waagde zich aan verschillende genres en stijlen. Hoewel hij ook als opera- en oratoriumzanger succesvol was, kreeg hij internationaal vooral bekendheid als liederenzanger.
Naast de concerten die hij over de hele wereld gaf, heeft Koningsberger ruim dertig Cd’s opgenomen. Voornamelijk lied, met onder meer piano, luit, theorbe, gitaar, strijkkwartet, pianotrio en blokfluitkwartet. Bijzonder was ook dat hij samen met danser Dries van der Post, pianist Kelvin Grout en regisseur Margrith Vrenegoor de muziektheaterproductie ‘Für dich leben, für dich sterben‘ maakte van een serie liederen van Mahler. Het was in 2004 een geheel nieuwe ervaring voor een groot deel van het Concertgebouwpubliek in Amsterdam, om zo expliciet een homoseksuele relatie op het toneel uitgebeeld te zien.
Spekers
Behalve muziek zijn er gedurende het concert ook een aantal sprekers die Maarten bedanken en herinneringen ophalen.
Ed Spanjaard bijt de spits af met de opmerking dat toen hij Maarten het openingsnummer ‘Sweeter than Roses’ van Purcell hoorde zingen, hij hem bij deze wil uitnodigen om dat op zijn 100ste verjaardag te komen zingen. Hun eerste samenwerking was volgens Spanjaard bij de eerste Matthäus Passion die hij dirigeerde met het Limburgs Symfonie orkest. Er volgt een lange samenwerking en Spanjaard merkt op hoe hij het bewondert dat Maarten Koningsberger in een repetitie binnen enkele seconden kan zeggen ‘wat een mooi pedaal gebruik’ of ‘wat een goeie tussen noten’ of ‘ja ik hoor daar water’.
Ademloos
Bij het tweede blokje Schubert kan Maarten Koningsberger het niet laten om het publiek te gebaren dat ze tussen de stukken door niet moeten klappen, zodat hij zijn geliefde Schubert als een aaneengesloten geheel kan presenteren en hij heeft natuurlijk gelijk. We zijn dan aangeland bij Der Müller und der Bach begeleid door gitaar (Esther Steenbergen) en quint-bas gitaar (Olga Franssen). Heel emotioneel en breekbaar brengt hij het nummer en het publiek zit ademloos te luisteren. Tijdens het pianissimo kan je de spreekwoordelijke speld horen vallen. Wat een vertedering brengt Maarten zijn stem en hoe mooi vult de quint-bas aan als hij het beekje prijst om z’n goede bedoeling, maar dat de liefde pijn doet. Denkt de zanger hier misschien aan het afscheid van het podium? Hij vervolgt met; ‘ach, daar beneden, daar beneden. De koele rust! Ach, beekje, lief beekje, zing maar door.’
Omringd door vrienden
Gedurende de avond wordt Koningsberger in het recital omringd door een groot aantal musici met wie hij tijdens zijn lange loopbaan veel optrad: Pieter-Jan Belder (klavecimbel) Bas Verheijden (piano), het Matangi Strijkkwartet, Ed Spanjaard (piano), Esther Steenbergen (gitaar) Olga Franssen (quint-basgitaar), Kelvin Grout (piano), Jeremy Bass (theorbe), Roger Braun (piano), het BRISK Blokfluitkwartet en The Atlantic Trio. Ook is Maartens coach, zangdocent Margreet Honig aanwezig. Haar foundation stelt Maarten Koningsberger volgend jaar aan als docent voor zangdocenten voor een nieuwe generatie zangers.
Vriend en pianist Kelvin Grout kent Maarten waarschijnlijk het langst van alle aanwezigen en maakt van zijn toespraak een hele show. Hij grapt: ‘De eerste CD’s die we samen hebben opgenomen zijn al niet meer te krijgen, weet iemand nog wel wat een CD is?’ Hun eerste concert samen in het Concertgebouw vond plaats op 22 oktober 1989. In Nederland in het Concertgebouw zijn we niet gewend om onze jubilarissen zo op de hak te nemen, dus de grappen over grote letters, achter de geraniums, liederen die 5 tonen lager moeten en de ‘les- rollator’, waren voor mij wat te veel van het goede. Het geeft wel aan dat ze al heel lang goede vrienden zijn. Het door Kelvin Grout aan het programma toegevoegde lied van Mendelssohn, waarvan hij de tekst aan Maarten aanreikt, mist kennelijk een couplet. Dat is voor Maarten geen probleem; hij is gewend alles uit het hoofd te zingen.
De volgende spreker, Bas Verheijden, refereert hier ook aan. Hij uit zijn bewondering voor de zanger door te zeggen dat het jammer is dat Schubert niet heeft kunnen horen hoe Maarten zijn muziek zingt, want Verheijden gelooft dat Schubert dan veel gelukkiger gestorven zou zijn. Hij stelt ook voor dat Maarten een stuk van zijn naam weglaat, om te komen tot ‘Maarten Koning(-sberger) van het lied.’
Dat koninklijke bleek profetisch, want aan het einde van de avond volgt er een ‘het heeft de koning behaagd’-moment. Martin Wippo, met wie Maarten al bijna 40 jaar zijn leven deelt, kondigt burgemeester Frits Naafs van de gemeente Utrechtse Heuvelrug aan, die een verrassing in petto heeft: Maarten Koningsberger wordt benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Een terechte bekroning voor de grote verdiensten van Maarten, ‘Koning van het lied‘.
Het afscheid kwam na de laatste toegift; ‘Down by the Sally Gardens’. Samen met enkele andere bezoekers zongen we het nogmaals in de laatste tram op weg naar huis.
Verder kijken, luisteren en lezen
Een kleine greep uit de talrijke opnames met Maaren Koningsberger (&Friends).
‘Down by the Sally Gardens‘ met het Atlantic Trio.
Samen met Ed Spanjaard in Mahler.
Samen met Bas Verheijden en het Atlantic Trio in Ravel.
Met het BRISK Kwartet in 1999 bij Han Reiziger.
In 2011 maakte Mariska van Weij een mooi geschreven portret van Maarten Koningsberger.
De auteur
