Traditiegetrouw startte het NTR Zaterdagmatinee seizoen met de opera serie, het hart van de legendarische serie die nu 64 jaar bijna iedere vrije zaterdag muzikale kleur geeft in het Concertgebouw te Amsterdam.

Dit is het laatste seizoen dat de succesvolle Kees Vlaardingerbroek, de voormalige programmeur van de matinee serie, nog had vormgegeven voor zijn plotselinge vertrek. Uit betrouwbare bronnen wist ik dat de seizoensopener echter destijds nog niet in de steigers stond. De matinee koos met het aantrekken van publiekslieveling Jaap van Zweden voor een veilige opening met Der fliegende Holländer van Richard Wagner.

Nieuw muzikaal tijdperk

Met het componeren van de fliegende Holländer van 1839 tot 1842 bouwde Richard Wagner zijn Walhalla-brug naar een nieuw muzikaal tijdperk. Wagner beleefde toen hij 26 jaar was op de vlucht voor zijn schuldeisers een zeer onstuimige zeetocht die hem naar Londen bracht. Dit in combinatie met het lezen van een sage van Heinrich Heine over de dolende Hollandse scheepskapitein, leverde Wagner de inspiratie tot het schrijven van de Holländer, die gezien wordt als zijn eerste volwassen werk. In die tijd was Wagner groot liefhebber van de opera’s van Bellini én van de dramatische sopraan Wilhelmine Schröder-Devrient die successen boekte in de opera’s van de Italiaanse grootmeester. De belcanto periode komt langzaam tot zijn eind en de grand-opéra’s maken hun opmars. De vroege werken van Wagner zijn met de zangers uit die traditie in gedachten geschreven.

Is de invloed van de belcanto in zijn voorlaatste opera Rienzi nog in overvloed hoorbaar,  met de Holländer zet Wagner zijn eerste stappen als een post-belcanto componist. Dat neemt niet weg dat de opera nog erg veel belcanto-elementen in zich heeft. Soms direct hoorbaar zoals in de lange legato-lijnen van de Holländer in het duet tussen hem en Daland uit de eerste akte ‘Wie? Hört’ich recht? Meine Tochter sein Weib? ’ of bijvoorbeeld in de versieringen voor Erik in de aria ‘Willst jenes Tags du nicht dich mehr entsinnen’ uit de derde akte.

Belcanto

Voor een volledig geslaagde Holländer is het daarom mijns inziens van belang om naast de vol romantische Duitse kanten van de compositie juist ook die belcanto-elementen te belichten, een taak die weggelegd is voor zowel de dirigent als de zangers. Hoewel Jaap van Zweden zich met verve en succes stortte op de onstuimige en warme klanken van de vernieuwende Wagner, was de geboren Amsterdammer minder begaan met de belcanto passages. Maar een aantal solisten maakten dat voor een groot deel goed.

Na een strak en vlot gedirigeerde nog traditioneel opgezette ouverture, beet Matthew Swensen als de Steuermann de spits af samen met Andreas Bauer Kanabas die de rol van Daland, zijn kapitein vervulde. Swensen heeft een mooie kraakheldere tenor die in zijn kleine rol volledig tot recht komt. Met perfecte dictie zet hij een Steuermann neer die je zelden hoort. Enerzijds pure belcanto, maar anderzijds perfect met verstaanbare articulatie gericht op de dramatiek van zijn teksten.

De andere tenor, die de rol van Erik voor zijn rekening nam, Benjamin Bruns, verraste ten positieve met zijn fantastisch krachtige stem. Hij zong zijn eveneens korte rol met heldere lyrische dramatiek die deed verlangen dat de rol van Erik de hoofdrol was. De coloraturen die de rol rijk zijn kwamen er beheerst en gedragen uit, waar niet iedere Erik in slaagt.

De derde kleine rol van Mary werd gezongen door de Nederlandse Iris van Wijnen. Een regelmatig terugkerende jonge zangeres die niet onder doet aan haar collega’s, hoewel ik altijd wel het gevoel heb dat ze de persoonlijkheid die ze in zich heeft, nog niet gewoon is te delen met het publiek. Ze klinkt soms wat te voorzichtig. Met een klein zetje in de rug kan zij alle internationale podia ambiëren.

De bas Andreas Bauer Kanabas die de rol van Daland zong was wellicht te bestempelen als de beste van de hoofdrollen. Deze zanger heeft een krachtige stem die van laag tot hoog te horen is tot in de uiterste puntjes van de grote zaal van het concertgebouw. Daarnaast viel het op dat hij als enige een beetje wat te maken wist van zijn aanwezigheid op het podium: met kleine mimiek speelde hij een rol, terwijl de anderen meer hun partij enkel zongen. Zijn aria in de tweede akte waarin hij de Holländer voorstelt aan zijn dochter was daardoor al een hoogtepunt van de voorstelling.

Ricarda Merbeth, die inviel voor de niet gedisponeerde Finse Miina-Liisa Värelä, zette een wat oudere Senta neer dan door Wagner beoogd was. Merbeth heeft een mooie lyrische sopraan, eigenlijk geen geschikte stem voor de dramatische elementen van de rol. Dat neemt niet weg dat zij door haar jarenlange ervaring wel precies weet welke effecten ze kan behalen met haar zingen. Daardoor wist zij het publiek wel te vervoeren en was haar Senta per saldo veel beter dan ik bij aanvang vermoedde hoe die zou klinken. Het leek wel alsof ze de ballade als inzinger gebruikte om haar stem op te warmen, want ze moest er overduidelijk nog echt inkomen. Maar daarna werd het allengs beter met als bijkomstig voordeel dat door haar lyriek zij de lange legato-bogen van haar rol meesterlijk wist neer te zetten.

De Holländer van Brian Mulligan was voor mij de zwakste schakel in de gehele uitvoering. Mulligan heeft een rijk stemgeluid in de lagere regionen van zijn bas-bariton, maar naar mate hij hoger zingt, wordt zijn stem ieler en allengs minder fraai om naar te luisteren. Daar komt bij dat hij totaal geen legato lijnen zingt. Hij zingt noot voor noot, alsof de voorgaande niets met de daaropvolgende te maken heeft. Het is vermoeiend om naar de luisteren ondanks zijn in potentie krachtige stem. Uiteraard past hij ook het minst in een belcanto-insteek van deze opera, waardoor het duet met Senta niet zo prachtig was als het had kunnen zijn.

Zoals gezegd stond Jaap van Zweden met verve te dirigeren. Hij liet het Radio Filharmonisch Orkest zeker zeer beheerst spelen en de lyrische passages waren mooi. Het uitstekend zingende Groot Omroepkoor (ingestudeerd door Benjamin Goodson) liet hij excelleren in het lastige koor van de derde akte. Aangevuld met Cappella Amsterdam zetten zij een grandioze prestatie neer.

Maar goed, dat mocht ook wel, aangezien ze vlak voor de zomer al mochten optreden in Hong Kong met Jaap van Zweden, waar hij de fliegende Holländer dirigeerde als afscheid van zijn orkest daar. En dat Van Zweden de opera daar reeds had gedaan, kwam ook de Matinee ten goede. Hij dirigeerde ontspannen en genoot ervan. Net als het publiek uiteraard, want ondanks een iets mindere hoofdrolzanger was het een zeer geslaagde middag.

Der fliegende Holländer is terug te luisteren op de website van NPO Klassiek.

Verder lezen , luisteren en kijken

In 2020 dirigeerde Jaap van Zweden Fidelio in de NTR Zaterdagmatinee.

In mei van dit jaar zong Brian Mulligan de partij van Wotan met het Rotterdams Philharmonisch Orkest.