Peter de Caluwe, directeur van De Munt Opera in Brussel, vroeg regisseur Romeo Castellucci om Richard  Wagners Der Ring des Nibelungen in twee seizoenen te regisseren. Castellucci voltooide vorig jaar de eerste twee delen. De plannen voor delen drie en vier waren gecompliceerd en kostbaar. Op het verzoek om de laatste twee delen uit te stellen besloot de Munt niet in te gaan en het project kwam voortijdig tot een einde.

Op 10 april 2024 werd Pierre Audi, waarmee de Caluwe zoals bekend, in Amsterdam veelvuldig had samengewerkt, aangesteld om de Ring af te ronden. Dit project werd dus een vluggertje; de twee delen met acht en een half uur muziek moesten in ultra korte tijd worden ontwikkeld. En wel zó dat de decorafdeling in ieder geval aan de slag kon. Het lukte Audi om de productie op tijd klaar te hebben en op 11 september vond in De Munt in Brussel de première van Siegfried plaats.

Decor

Het vaak zo kenmerkende beeld van de regie van Pierre Audi is deze maal ontworpen door Michael Simon. Centraal en aldoor hangend aanwezig is een kolossale prop papier, die oogt als van ijzer of staal. Is dat onze kale planeet van de toekomst? En zien we in het laatste bedrijf de brokstukken hangen van het ijzer dat wij aan de aarde onttrokken hebben? Zelfs in onze Melkweg dwaalt behoorlijk wat schroot eindeloos rond. Maar dit kolossale object kan veel meer. Rood verlicht is het eng als een bloedmaan en met groen licht en staken fungeert het prima als woud en doet licht denken aan een groepje Matisse-bomen. Als het object de draak verbeeldt,  blijkt dat er stukken van het object kunnen bewegen; gaat er een kaak open? Is dat een gepantserd lichaamsdeel van de draak? Het object geeft ook licht, het lijken wel ogen! Een fascinerend schouwspel. Zal het object in Götterdämmerung een alles verplettende meteoriet blijken te zijn, die de aarde vernietigt?

Vondsten en opmerklijkheden

Bij aanvang en nog voor de muziek begint zien we kinderen op een projectiescherm, bij de mega productie van Aus Licht (Stockhausen) in Amsterdam, hebben we dit ook gezien.  Als input heeft Pierre Audi naar kinderen gekeken, hij heeft er thuis twee rondlopen. Op een Belgische school zijn opnames gemaakt van kinderen aan wie het verhaal van Siegfried is uitgelegd en die het mythische universum dan volgens Pierre heel basaal, intuïtief en kernachtig weergeven. Eén en ander ligt natuurlijk wel aan de uitleg en aan welke reacties van kinderen je dan weer kiest.  ’Ík ben Siegfried’ roept een jongetje met een kartonnen zwaard. Dat past zeker bij Wagners z’n visie op de opera en op zijn kijk naar de man/vrouw verhoudingen, maar is dat wat je wil laten zien? Niet heel ‘Woke’. We zien een meisje een kleurrijke liefelijke vogel tekenen. Een paar minuten fragmenten van waarschijnlijk een uur filmwerk? Was dit het dan? En waarom?

Het eerste bedrijf opent met lange blonde haren die over een rand hangen. Is dat Brünnhilde? Sieglinde? Erda? Nee hoor gelukkig, we hanteren de gewone verhaallijn. Het is de puisterige dwerg Mime die kennelijk ook als fetisjist de staart van Sieglinde waardeert en er als pruik mee slaapt. Het maakt later de aanwezigheid van de door Siegfried gewenste moeder wel heel mooi concreet.

Als realistische decorstuk is er het speelgoedkeukentje van dwerg Mime, dat aansluit bij de scene waarin hij in zijn vijzel maalt en Siegfried het tweede deel het ontbrekende stuk van z’n zwaard Nothung op het aambeeld mag slaan tijdens het zingen. Ziet er goed uit, kan in de uitvoering nog naar een hoger plan.

In dezelfde scene is er een grote witte pluche beer waar ineens de kop vanaf valt. Zwaard Northung is dan net af en klaar voor de strijd. Het is wel erg plastisch en cru, maar het is duidelijk; Siegfried wil kappen met zijn huiselijke omgeving en gaat de wereld in. Tegelijk spuit er metershoog siervuurwerk uit een beeld van een witte draak aan het andere kant van het toneel. Ja! Hebben we toch weer vuur, al is het vergeleken bij de productie van Siegfried van Audi in Amsterdam wel op Madurodam formaat.

Tweede bedrijf

In het tweede bedrijf kiest de regisseur voor gelijke kleding van Alberich en Wotan. Beiden zijn in het zwart en hebben dezelfde grote zwarte hoeden op. Dat is even verwarrend, maar wat mooi!  Het benadrukt dat beiden worden gedreven door dezelfde hang naar macht en hebzucht. Beiden zijn debet aan de ondergang van de wereld.

De hoogoplopende joligheid tussen de Wanderer en Mime zagen we ook al in Audi’s eerdere Ring, een scherzo; uit angst ga je rare dingen doen. Mij wat te veel rondhupsen, maar mede door het uitstekende spel van Mime stoort het niet.

Na de dood van de draak plast Mime op diens kadaver. Dat was onnodig. Mime is in stem en spel heel goed in staat aan te geven waar de scene over gaat en waar Thomas Oliemans in Die Zauberflöte in de regie van Simon  McBurney prima als komisch moment een fles mag bijvullen, heeft dat hier geen toegevoegde waarde.

De Waldvogel is een kind met een hele bal veren en ziet er uit als een soort witte struisvogel. De zeer voor de hand liggende hand bewegingen die aangeven dat Siegfried ziek wordt van Mimi’s toverdrank zijn veel te expliciet en dragen niet bij aan het beeld. Ze komen al helemaal niet voort uit de muziek. Wel heel mooi in dezelfde scene is de gesluierde vrouw die achter op het podium verscheen toen Siegfried over zijn moeder mijmerde. De sopraan loopt aldoor behoedzaam achter de vogel en zingt in plaats van de vogel. Een moeder in zijn hoofd die als een vogel tegen hem praat, prachtig.

Het derde bedrijf

Het einde van de opera waarin Siegfried Brünnhilde redt uit de ring van vuur, vindt plaats in een bloedmooi stilistisch decor, waarin de brokstukken van de wereld in de lucht hangen. Het afval van onze ijzerindustrie, de sintel rechts voor op het podium, is voor de gelegenheid nu goudkleurig. De opkomende zon, zo men wil ‘verlichting’ in het midden van het podium, is zo fel dat de protagonisten tot silhouetten worden gereduceerd. Niet alleen Siegfried wordt hier verblind, het publiek helaas ook. Brünnhilde staat lang in een soort duisternis. Er was misschien ook een probleem met de volgspots waarvan er twee wat hulpeloos heen en weer leken te bewegen.

Zangers en orkest

De Franse dirigent Alain Altinoglu, met in de bak het Symfonieorkest van de Munt, kiest voor strakke tempi. De klanken van de natuur, een draak, een sprekende vogel en de ongeremde branie van de titelheld – als een sprookjesachtig donker scherzo- zijn orkest vertolkt het allemaal en zorgt regelmatig voor adembenemende momenten. Balans tussen orkest en solisten is over het algemeen zeer goed en met name ook het hout blaaswerk viel me op. In het derde bedrijf lijkt het volume wel wat erg op te lopen, maar dat kan ook het enthousiasme van de première zijn.

Magnus Vigilius is een Deense tenor die in 2022 debuteerde als Siegfried. In Nederland was hij horen in het Concertgebouw in De zaak Makropulos bij de NTR ZaterdagMatinee. Hij lijkt in het begin wat moeite te hebben om vocaal z’n draai te vinden. Zijn slagwerkaria, en dat is beslist een lastige, levert horterig zingen op, om de slag goed te krijgen. Gaandeweg de voorstelling was hij heel goed.

Peter Hoare is een Engelse tenor die een aantal malen te horen was bij De Nationale Opera.  Hij was de spraakmakende heks in de kerstproductie Hänsel und Gretel, in A Dog’s heart (2017) speelde en zong hij Sharikov en hij vertolkte de rol van Mortimer  in Lessons in Love and Violence van George Benjamin in 2018. Hij zet een hele sterke, kolderieke Mime neer. Deze man kan acteren, en hoe! Het rauwe wat hij produceert in zijn spreekteksten zonder lelijk snerpend te zijn, heel sterk. Een prachtige karakterrol, dik genieten.

Alberich is in deze versie bezet door de Amerikaanse bariton Scott Hendricks. De keuze voor bariton en niet voor een bas- bariton werkt goed. In het duet met Wanderer door de Hongaarse Gabor Bretz zien en horen we, door de eerdergenoemde spiegeling ook in uiterlijk, twee mannen die elkaars dramatische tegenhanger zijn en eigenlijk niet zoveel van elkaar verschillen. Dat is heel spannend en menselijk. De grote scene waarin ze vocaal de degens kruisen vonkt aan alle kanten. Waarschijnlijk één van de vocale hoogtepunten van deze Siegfried.  De liefdesdialogen tussen Siegfried en Brünnhilde, gezongen door Ingela Brimberg, waren niet zulke hoogtepunten. Vocaal is het niet slecht, maar de chemie tussen de mensen ontbreekt. De regie geeft een onmenselijke, abstracte vormgeving en de voorstelling duurt inmiddels ook alweer 5 uur.

Na de werkelijk adembenemende opening van het derde bedrijf gebeurt er niet veel op het podium behalve dat we getuige zijn van heel behoorlijke zang. De Franse mezzo Nora Gubisch zingt de rol van Erda heel mooi.

Met de zin  ‘Zwicht, Wotan! Zwicht! Vlucht voor de vloek van de ring! Tot reddeloos duister verderf doemt jou zijn bezit!’ toonde ze haar mooie warme mezzo register heel expressief en op een royaal volume. Fafner door bas Wilhelm Schwinghammer was heel mooi en Liv Redpath kon mij in Der Rosenkavalier als Sofie twee jaar geleden zeer beroeren, maar  met haar Stem van de Waldvogel had ik wat moeite.

Conclusie

Pierre Audi komt in Brussel als deus ex machina het tweede deel van de Ring redden en maakt wat schoonheidsfoutjes. In de projectie op het doek zie ik voor aanvang van de voorstelling en dan aan het einde nog eens, geen meerwaarde. Wil Audi misschien zeggen: ‘ De jeugd heeft de toekomst of als we zo doorgaan juist geen toekomst meer?’ We zullen het aan het eind van Götterdämmerung (première op 4 februari 2025) mogelijk te weten komen.

Siegfried is nog te zien op 15*,18, 22*, 25 en 28 september en op 1 en 4 oktober in De Munt Schouwburg in Brussel. * zijn matinees met een aanvangstijd van 15.00 uur. De overige voorstellingen beginnen om 17.00 uur.

De voorstelling van 25 september is als live stream te zien op Klara, Auvio en Musiq3.

Verder lezen, luisteren en kijken

Naar aanleiding van de nieuwe productie van Der Ring des Nibelungen wilde de Munt het debat over Wagners werk aanwakkeren door gerenommeerde auteurs te laten schrijven. Thomas S. Grey, musicoloog aan de Universiteit van Stanford, onderzocht in zijn artikel de verbanden tussen het Antropoceen (de voorgestelde naam van het tijdperk waarin het Aardse klimaat en de atmosfeer de gevolgen ondervinden van menselijke activiteit) en de thema’s in Wagners Ring. Zijn boeiende interpretatie plaatst de Ring in het hart van het actuele debat over de invloed van de mens op zijn omgeving, en sluit aan bij mijn ervaringen tijdens de première van Siegfried.

Dirigent Alain Altinoglu over Siegfried.

Koperblazen van De Munt nodigen uit voor Siegfried.

In januari ging Die Walküre in de regie van Romeo Castellucci in première in Brussel.

In 2013 zag François van den Anker Siegfried in de regie van Pierre Audi in Amsterdam.