Butterfly; Pinkerton zien en dan sterven
Voor Place d’Opera bespreekt Monique ten Boske een aantal opera’s die in september 2024 in Parijs te zien zijn. Dit maal is het de legendarische productie van Madama Butterfly van Robert Wilson. Speciale aandacht geeft ze daarbij aan Nederlandse inbreng en historie.
Madama Butterfly van Giacomo Puccini is een van de meest geliefde opera’s ter wereld en de regie van Robert Wilson kan al jaren niet stuk. De productie is in 1993 voor de Opéra Bastille in Parijs gemaakt, inmiddels dus meer dan 30 jaar geleden! Bij De Nationale Opera was de productie voor het eerst te zien oktober van 2002 en liep door in januari 2003. Vervolgens werd de productie in 2007 en in 2019 hernomen. Is de voorstelling in Parijs nu nog steeds de moeite waard?
Formalisme
De opera gaat over Cio-Cio-San, een jonge Japanse geisha die trouwt met de Amerikaanse officier Pinkerton. Terwijl zij hun huwelijk serieus neemt ziet hij het als tijdelijk vermaak. Jaren later keert hij terug met zijn nieuwe Amerikaanse vrouw, wat leidt tot de zelfdoding van Cio-Cio-San, nadat ze hun kind aan Pinkerton heeft moeten overdragen.
Voor Robert Wilson is de Japanse tragedie de ideale voedingsbodem voor de expressie van het formalisme dat hij nastreeft. Ver weg van de traditionele waaiers en kersenbloesem, maakt de regisseur gebruik van een gestileerd spel en een lege ruimte, zodat de melodielijnen zich in al hun puurheid kunnen ontvouwen. Puccini creëerde in Butterfly muziek voor een kwetsbare jonge vrouw met een in de operageschiedenis haast unieke dramatische ontwikkeling. Wilson abstraheert op zo’n manier, dat de sublieme muziek het publiek emotioneel laat binnentreden in de ziel van de vrouw die onbegrepen, vernederd en bedrogen is.
Natuurlijk zien sommige mensen liever een Butterfly met alle japonica elementen en denken mogelijk met weemoed aan de prachtig schuivende wanden en een overvloed aan bloesem in de regie van Monique Wagemakers; anders mooi. Maar de regie van Wilson voor deze Butterfly werkt, of je ervan houdt of niet. Eén en ander kan niet zonder de prachtige kostuums van Frida Parmeggiani, de mooie choreografie en het kundig gebruik van belichting.
Lyrisch
Onder leiding van Speranza Scappucci is het orkest heel mooi en lyrisch met voldoende expressiviteit. Vlak na de pauze greep ze zeer adequaat in door haar orkest bij te sturen en de zangers extra cues te geven bij de inzetten. Het geheel was daarna weer goed op de rails. Het koor in deze productie ingestudeerd door Alessandro Di Stefano was adequaat, maar blonk niet uit. Ik neem de dames de mislukte slotnoot van het zoomkoor erg kwalijk; niet teder, ongelijk ingezet en onzuiver.
Sopraan schitterend, maar mist verfijning
Er zijn in deze productie van Madama Butterfly twee sopranen. Volgende maand komt sopraan Elena Stikhina (die wij recent in de titelrol van Suor Angelica in Amsterdam zagen) die in 2019 in Nederland ook deze Butterfly uitvoerde. Ze maakte toen grote indruk zowel met haar formidabele stem als ook met haar perfect uitgevoerde, strak gestileerde bewegingspatronen die deze uitvoering vereist. Zij treedt dus in Parijs in oktober 2024 aan.
Sopraan van deze avond was Eleonora Buratto die hierna in Tosca staat in Rome onder Daniel Harding, een rol waar ik haar veel liever in zou horen. Bij haar mis ik de verfijning die deze productie nodig heeft. Zowel in haar beweging (ze liep bijna gewoon het podium op alsof het een concertante uitvoering was), als in haar stem. Als Eleonora Buratto hard mag zingen is het prachtig, nee zelfs schitterend.
In de hartverscheurende stukken met Pinkerton hoorden we Stefan Pop die met vaste heldere toon een solide Pinkerton neerzette en dan hou ik het niet droog. Wat een heerlijk duet en wat een stem heeft Butterfly daar.
Maar haar mezza voce blijft wat achter: in zachtere passages was ze soms te onopvallend en het bleef dan in emotie achter. Juist daarin was Butterfly sopraan Ermonela Jaho in Aix-en-Provence* in juni 2024 weer veel sterker, maar dat orkest zat niet mee en het viel een beetje dood door de saaie enscenering van Andea Berth. Kortom, als hartverscheurende Butterfly was Eleonora Buratto zeer goed en ik kan er prima overheen stappen dat deze -in mijn ogen prachtige rijpe vrouw- een vijftien jarig meisje moet verbeelden, maar in de stem miste ik het kwetsbare mens. Ik voelde alleen de passie en angst in haar stem. In Nederland hoorde ik Eleonora in 2015 waar ze Corina zong in Il ViaggIo a Reims. Ik noteerde destijds dat ze met de aria ‘Arpa Gentil‘ indruk maakte.
Suzuki door Aude Extrémo was prima gespeeld, maar ze zong na de pauze wel erg weinig gebonden, wat storend was. Dat kwam misschien ook omdat na de pauze het tempo ineens wat lager was. In het vervolg van de opera was ik dik tevreden met haar markante lage stem.
De warme bariton stem van Christopher Maltman gaf aan Sharpless veel kleur en benadrukte aldoor het menselijke, waardoor de tragedie nog schrijnender werd. Grappig, maar ook een beetje storend is dat hij soms op Mister Spock uit Star Trek lijkt, dat was mijn buurman ook opgevallen.
Goro werd zeer goed en sterk vertolkt door Carlo Bosi. Hij deed in 2007 ook in Nederland in deze rol mee. Hij heeft een markante stem, maar kwam soms niet helemaal over het orkest heen.
Verder wil ik Vartan Gabriellan noemen die Lo zio Bonzo zong en werkelijk zo indrukwekkend ‘Butterfly’ riep dat je het er koud van kreeg. Hij is een erg gedreven en sympathieke zanger, die dit jaar onderdeel is van de Troupe lyrique van de opera van Parijs.
Dan komen we bij de rol van Kate Pinkerton. In deze Robert Wilson productie is het erg belangrijk dat de schaarse middelen die worden ingezet ook maximaal benut worden. Een mooi voorbeeld van een zeer goed in deze productie passende vrouw, was Nederlandse koorlid Anneleen Bijnen. Zij bewoog als een volleerde Grace Kelly over het toneel en zong in Nederland drie maal in deze productie een geweldige Kate Pinkerton. Ook Sofie Anisimova presteerde goed, maar de poses die Wilson vraagt zijn best vermoeiend en sommige mensen is dergelijke elegantie meer gegeven dan anderen.
Verder is het zo fijn dat in deze productie ook weer een heel goed gecast kind meespeelt dat geweldig alle bewegingen en poses uitvoert. Het heeft een enorme toegevoegde waarde om bij de tekst uit het libretto; ‘een Japanse jongetje met blauwe ogen’, ook echt live een kind te zien. Het maakt het drama af en schrijnend.
Conclusie
Deze Butterfly van Robert Wilson is inderdaad tijdloos en lijkt nog jaren mee te kunnen. Wel moet ik zeggen dat na ruim vijftien keer deze productie te hebben gezien in Nederland, de fascinatie minder wordt. De enscenering in Amsterdam was in mijn beleving op het kolossale podium daar nog overweldigender en misschien is er in Amsterdam mooier intens licht. De productie in de Bastille gaat weer opgenomen worden. Ik ben benieuwd welke sopraan daarin gaat aantreden. De DVD van Opus Arte uit Nederland met Cheryl Baker (en Anneleen Bijnen) is natuurlijk inderdaad al vrij oud.
Verder kijken, lezen en luisteren
Video trailer van Madama Butterfly
Duet met Eleonora Buratto en Stefan Pop.
*Eerder zag Monique ten Boske Madama Butterfly in Aix-en Provence.
Franz Straatman was het in 2019 eens met Monique ten Boske over de vertolking van Elena Stikhina.
De auteur
