Falstaff = Ambrogio Maestri ook in Parijs
Voor Place d’Opera bespreekt Monique ten Boske een aantal opera’s die in september 2024 in Parijs te zien zijn. Dit maal is het Verdi’s Falstaff in de productie van regisseur Dominique Pitoisets .
Ambrogio Maestri kreeg in 2014 de Prix d’ami van de Vrienden van De Nederlandse Opera, voor zijn vertolking van de titelrol in Falstaff van Giuseppe Verdi. Hoe is het om 10 jaar later deze Falstaff weer te horen en te zien in Parijs? Niet in de Robert Carsten productie zoals in Nederland, maar in die van regisseur Dominique Pitoisets.
Maskerade in Windsor Park
Falstaff, de vrolijke berooide charmeur van de vouwen van Windsor, is ervan overtuigd dat hij, ondanks zijn buik en leeftijd, hen betovert. Hij schrijft dezelfde liefdesbrieven naar zowel mevrouw Alice Ford als haar vriendin Meg Page. Is hij een domme gekke man zonder enig gevoel voor verhoudingen of zit er meer achter? De vrouwen zijn beledigd en verzinnen een list; Falstaff eindigt in een grote wasmand in de rivier en wordt later in de maling genomen bij een opgezette maskerade in het Windsor park.
Regisseur Dominique Pitoisets verplaatst Falstaff van de Elizabethaanse tijd naar het begin van de 20e eeuw omdat hij de sfeer van de muziek anders te ver verwijderd vindt van de setting. Nu komt de deze enscenering dicht bij de tijd waarin het werk is gecomponeerd. Pitoisets’ doel is om te tonen wat volgens hem Verdi waarschijnlijk het meest raakte in dit complexe, maar fascinerende personage: zijn diepe menselijkheid. De regie komt uit 1999 en viert om en nabij het 25- jarige jubileum. De voorstelling wordt door de Parijse opera opgedragen aan e in mei van dit jaar overleden Hugues Gall, directeur Opéra de Paris van 1995 tot 2004. Gall had destijds regisseur Pitoiset voor Falstaff gevraagd, na een reeks Shakespeare-toneelstukken voor progressieve theaters in Milaan en Turijn die de aandacht hadden getrokken.
Bij de première van deze regie in 1999 viel de productie op door zijn komische opzet en vernieuwende schuivende decors. Het is inmiddels de 37ste keer dat deze opera in deze regie en setting in Parijs te zien is. Tegenwoordig voelt het meer als een eerbiedwaardige productie, die met hedendaagse ideeën over beweging op de bühne wat gedateerd overkomt. Dit geldt ook voor het thema van ‘fatshaming’. Hoewel dit vroeger ook bestond, is nu de vraag meer actueel over hoe acceptabel het is om iemand te bespotten puur vanwege zijn gewicht. Kan dat eigenlijk nog wel?
Dialogisch karakter van de muziek
Verdi had zich grondig voorbereid op zijn laatste komische opera, Commedia Lirica in 3 Atti, een bewerking van The Merry Wives of Windsor met een libretto van Arrigo Boito. In Falstaff wijkt Verdi af van de conventionele vormen uit zijn eerdere werken. De muziek kent een snel dialogisch karakter, waarbij de scheidingen tussen recitatieven, koorscenes en aria’s vervagen. Korte muzikale thema’s of motieven, die de personages kenmerken, komen terug, maar zonder dat het wagneriaanse leidmotieven worden.
Falstaff zelf krijgt grootse, pompeuze muziektaal die vaak belachelijk wordt gemaakt door de speelsheid van de vrouwen. L’onore! Ladri! krijgt ritmische sprongen en brede melodieën om de bravoure te onderstrepen, terwijl de ironie voelbaar is in de muzikale structuur. Dat sluit heel erg mooi aan bij het libretto geschreven door Boito, dat vol humor en onverwachte wendingen zit.
Helaas ontbrak het verwachte lichte staccato in de strijkers en blazers in deze doorsnee uitvoering, waarbij het orkest een aantal maal moeite had om elkaar en de dirigent Michael Schønwandt te vinden. De fuga was wel zorgvuldig uitgevoerd, leidend naar Verdi’s indrukwekkende finale. Vlak voor het einde volgt een perfecte theatrale ‘freeze’; het totaal bewegende toneelbeeld ineens stil staat, wat werkelijk ongelooflijk goed gedaan wordt. Dan een spot met fel licht op Falstaff. Hij spreekt de moraal; ‘iedereen is voor de gek gehouden.’ Wanneer het orkest weer inzet volgen de heerlijke eindnoten van Nanette en Alice Ford. Verdi is als hij dit schrijft rond de 80 jaar oud. De muziek in de opera is buitengewone sprankelend en heeft een verrassende moderniteit.
Zestig producties als Falstaff
Zeg je Falstaff dan denken veel mensen aan Ambrogio Maestri, deze zanger heeft de rol honderden malen gezongen, ik vond bijna zestig verschillende producties waar hij Falstaff in zong. Is de rol dan nog fris? Ambrogio zegt in een interview op de website van de Opéra National de Paris: ‘op het gebied van dramatiek is er veel te doen; je moet op zoek naar de diepgang in het personage: er is bitterheid in het karakter, de jaren die verstreken zijn. Vaak wordt er alleen gekeken naar het komische. Falstaff heeft wat mij betreft veel meer lagen dan bijvoorbeeld Rigoletto. Ik doe het nu 25 jaar en het is door de jaren heen echt veel dieper en complexer geworden. Wat ik nu doe is ook veel meer nadruk leggen op wat ik zeg want de tekst is in deze opera heel belangrijk en daar wil ik recht aan doen.’
Het is knap wat Maestri doet en ik denk dat zijn aanpak werkt. Echter het is ook een beetje de Falstaff van Ambrogoi Maestri aan het worden omdat hij zo markant aanwezig is en de productie als het ware om hem draait.
Naadloze Ford en Falstaff
Lord Ford is in deze productie is de Oekrainse bariton Andrii Kymach. Hij heeft een mooie ruime stem die bulderde in ‘È sogno o realtà’ als hij denkt dat Alice Ford een affaire heeft. Hij is prachtig gewichtig in het duet met Falstaff in de tweede akte, gevolgd door Fords monoloog. Je kan goed het verschil tussen de twee baritons horen. Verdi bedoelde ook het verschil tussen de twee verschillende klassen: de lord tegenover de middenklasse. Ze zingen dezelfde noten, alsof we ermee tegen elkaar vechten. De baritons hebben deze scène al meer dan veertig keer gezongen met elkaar in Salzburg en dat is hoorbaar, ze sluiten naadloos op elkaar aan.
Het liefdesverhaal in de voorstelling; dat van Nanette (Federica Guida) en Fenton (Iván Ayón Rivas) werd door hen goed uitgespeeld. Het is een beetje een apart verhaal wat door de voorstelling is gevlochten, met een schoonheid van een aria in de derde akte ‘Dal labbro il canto estasiato vola’. De Peruaanse tenor zong dit lyrische en expressief. Nannetta werd gezongen door de Italiaanse sopraan Federica Guida en heeft ook een fijne Italiaanse lyrische toon die mystieke kracht toevoegde aan haar feeënkoninginmaskerade ‘Sul fil d’un soffio etesio’, een hele mooie vertolking.
Alice Ford (Olivia Boen) heeft een prima stem en een goed talent voor deze komische rol. Hetzelfde geldt voor Miss Quickly, de Canadese contralto Marie-Nicole Lemieux en Mrs. Meg Page (Franse mezzosopraan Marie-Andrée Bouchard-Lesieur). Marie-Nicole Lemieux is in Nederland een aantal maal in recitals in het concertgebouw en de Doelen te horen geweest. Recent was ze nog in Brussel als Fricka te horen in Das Rheingold en Die Walküre, de Ring die nu net door Pierre Audi is overgenomen.
Verdi’s Finale
In het jury rapport van de Prix d’Ami 2014 (Vrienden Nationale Opera) staat: ‘Ambrogio Maestri heeft ons met zijn scala aan zang- en acteerprestaties meegesleept in een rollercoaster van emoties, van hilarisch naar ontroerend en weemoedig, en weer terug…. Ambrogio is een geweldige zanger die zijn uiterlijk en acteertalent mee heeft.”
In grote lijnen is dat nog steeds zo al is het wel een beetje de Ambrogio Maestri-opera aan het worden, zeker in deze vijfentwintig jaar oude productie.
Falstaff zegt; ‘Tutti gabbati! Irride l’un l’altro ogni mortal’ (Allen zijn bedrogen! Allen zijn voor de gek gehouden! Ieder mens lacht om de ander) In deze uitvoering ligt de nadruk op: ‘ Ik ben het ook die jullie voor de gek gehouden heeft. Dus mijn grap brengt de grap van anderen voort.’ Is dat is nu de ironie van Verdi, die van regisseur, die van Falstaff of die van Ambrogio Maestri?
Wat zeker is; deze grootse operacomponist creëert aan het slot van zijn leven dit knallende werk, waarmee hij afscheid neemt van de wereld, die sinds Rigoletto, de afgelopen periode te zien bij de Nationale Opera en Ballet, een geweldige en opmerkelijke muzikale ontwikkeling heeft doorgemaakt.
Falstaff is nog te zien in de Opéra Bastille in Parijs op 27 september en 30 september.
Verder kijken, lezen en luisteren
Scène met Ambrogio Maestri (Falstaff) en Marie-Nicole Lemieux (Mrs Quickly)
Jordi Kooiman berichtte over Ambrogio Maestri toen hij in 2014 de Prix d’Ami won.
De auteur
