Voor Place d’Opera bespreekt Monique ten Boske een aantal opera’s die in september 2024 in Parijs te zien zijn of waren. Dit maal is het Gounods Faust in de productie van regisseur Tobias Kratzer.

Koorliefhebbers en fans van Kuifje weten het; in Faust van Charles Gounod zitten prachtige stukken muziek. Hergé, wiens fictieve operadiva Bianca Castafiore hij de beroemde Juwelenaria laat zingen, heeft waarschijnlijk veel mensen op deze speelse wijze kennis laten maken met opera. Als die naar deze Faust in de Opéra de Paris komen, in de regie van Tobias Kratzer, kunnen ze hun hart ophalen want er is genoeg te beleven.

Speciale effecten

Kratzer is geboren in Beieren en hij wordt met ingang van het seizoen 2025-2026 directeur van de Hamburgse Staatsoper. In Nederland zagen we zijn regie van Les Contes d’Hoffmann in 2018 met Osborn/Jaho/Scrott. Zijn uitvoering van Faust is in de corona tijd geproduceerd met maar twee uitvoeringen voor publiek en er is een televisie-uitzending van geweest. Kratzer moderniseert het scenario van Gounods opera het met behulp van speciale effecten en video en plaatst het verhaal naar het ‘huidige’ Parijs.

Faust verkoopt zijn ziel aan de duivel voor eeuwige jeugd. . Door samen te werken met de duivelse Méphistophélès herwint de bejaarde geleerde een jeugdige uitstraling, waarmee hij het hart van de mooie Marguerite verovert, maar tegen welke prijs?

De ontmoeting tussen Faust en Marguerite vindt plaats in een nachtclub waar de koorleden een beetje raar staan te huppen te draaien op de beroemde Wals. De broer van Marguerite, Valentin, is een basketbal coach die met zijn vrienden rond een basketbalveld hangt. Grappige scène, maar niet spectaculair.

Opvallend sterk acteerwerk

De handeling rond de juwelen aria vindt in een flat plaats waar we drie kamers zien. Ook deze regisseur vindt dat we afgeleid moeten worden met verschillende scènes tegelijk, wat inderdaad afleidend lukt. Opmerkelijke is dat de duivel eerst ‘over Marguerite heen gaat’ en het is onduidelijk of Faust dan eigenlijk nog aan bod komt. Zeer origineel is een kamer voor medische beeldvorming, waar Siebel, eeuwig verliefd op de hoogzwangere Marguerite, haar begeleidt. De door de dokter uitgevoerde echo kunnen we ‘live’ meekijken. We zien dat het hier om een kind van de duivel gaat (wie denkt hier nog meer meteen aan Rosemary’s baby?). We zien het verdrinken van haar kind in de badkuip ook op de video, terwijl Faust en Méphistophélès voor de deur staan. De gebruikelijke scènes in de kerk zijn nu in de metro geplaatst, met de slimme vondst dat Marguerite af en toe een koptelefoon opzet. Het acteerwerk is opvallend sterk en dat is nodig vanwege de vele close-ups op het groet scherm van de gezichten van de zangers.

Rein en zuiver

Dit alles is uiteraard zeer spectaculair hoewel het niet altijd perfect aansluit bij wat het libretto zegt, maar komt wel verrassend vaak goed met de muziek overeenkomt. Wanneer Faust en Méphistophélès opgehangen boven het podium zweven en het lijkt of zij in het luchtruim van Parijs vliegen, is dat iconisch en komisch. Dat Faust blijft hameren op het feit dat Marguerite ‘rein en zuiver’ is zou in deze versie dus ook best eens waar kunnen zijn. Ze is zwanger geworden na een bezoek van de duivel! Omdat ze haar kind heeft verdronken wordt ze in de gevangenis gezet. Faust komt haar met de Méphistophélès halen, maar ze wil niet mee. Aardige wending in de plot is dat het juist Siebel is die zich dan opoffert voor Marguerite en met de duivel mee gaat om de schuld in te lossen.

De doorbraak van Gounod

Toen Charles Gounod begon te werken aan de mythe die beroemd werd door Goethe, had hij nog geen echt succes gekend. De melodische vindingrijkheid en dramatische intensiteit van zijn Faust, in 1859 in première gegaan in het Théâtre Lyrique, veranderden dat allemaal. Het libretto van Michel Carré en Jules Barbier legt meer nadruk op Marguerites val en verlossing dan op Faust. Het werk werd een nationaal monument en staat in Parijs als één van de verplichte hernemingen op de lijst.  Gounod heeft een grote melodische kracht die zelfs in recitatieven rijk zijn om ideeën over de melodie tot stand brengt. Niet alleen de drie hoofdfiguren, maar ook Siebel en Valentin krijgen prachtige melodieën.

Zangers

Tenor Pene Pati zong in januari 2021  Alfredo in La Traviata bij De Nationale Opera en Ballet. Dat was een prima optreden en ik hoorde hem recent weer in januari 2024 in Parijs in dezelfde rol, wat ook dik in orde was. Zowel ik als Pene Pati zijn toe aan meer en dat is deze rol van Faust, zijn rol debuut. Wat is deze man een heerlijke speler en wat een stem. Zijn ‘Salut! Demeure chaste et pure‘ was zo prachtig en intens en wat een pianissimi. Het lijkt of Pene Pati het zo voor de vuist weg zingt, formidabele stembeheersing, nooit saai en hij neemt wel degelijk risico. Zijn eerste album won de Opus Klassik-prijs in de categorie Openbaring van het Jaar en de Readers’ Choice Award van Opera Magazine, en zijn tweede album, Nessun Dorma, is net in september 2024 uitgebracht . Drie stukken uit Faust staan daar op. Het is jammer dat de spontaniteit en bravoure die ik in de opera twee keer heb ervaren, op de cd ontbreken. De viool in ‘Salut! Demeure chaste et pure’ is zo ontroerend en puur dat het de aankoop van de cd al waard is.

Marguerite werd gezongen door Amina Edris die in Egypte geboren is. Pene Pati is haar partner in het werkelijke leven en ze zingen regelmatig samen. Haar Frans is heel goed, maar ze heeft soms een rare klinker. Een hele prettige lyrische sopraan, maar is niet echt een onvergetelijke Marguerite. Alex Esposito, de bas bariton geboren in Bergamo, Italië zingt Méphistophélès. Het is een stem van groot formaat, maar te veel klank.  Het dierlijke wat hij niet alleen in z’n bewegingen, maar ook in z’n stem legt is af en toe storend. Volgens een collega bas is het ook zijn techniek die zijn rauwheid extra aanwezig maakt. Wel een charismatische man.

Marina Viotti (ja, de zus van dirigent Lorenzo) heeft als Siébel in deze productie ineens een cruciale en rol. Zij is eigenlijk letterlijk de deus ex machina, een engel die de boel redt door zichzelf op te offeren. Met haar zeer ruime stem doet ze mooie dingen. Het eerste deel van de aria ‘Versez vos chagrins dans mon âme ‘was bijzonder mooi en leverde haar zelf een applausje op. Het eerste deel van de aria was veel minder overtuigend, opmerkelijk hoe haar stem soms ineens anders klinkt. Daar is technisch nog wel iets te verhapstukken, maar het materiaal wat ze heeft is mooi. Ben heel benieuwd: in december dit jaar zingt ze Prins Orlofsky in Die Fledermaus te Amsterdam, gedirigeerd door broer Lorenzo Viotti.

Het Orkest en Koor van de Opéra de Paris Opera  (ingestudeerd door koordirigent Alessandro Di Stefano) presteren zeer goed. De mannen zijn loepzuiver en gelijk in het ‘soldatenkoor’ en geven ook behalve een zeer ruim volume ook prachtig en verstaanbaar de zachte passages weer. Aan het hoofd van een orkest in zeer goede vorm staat de in Frankrijk geboren dirigent Emmanuel Villaume, die aan alle schoonheden van de orkestratie en de melodische vindingrijkheid van Gounod recht doet.

Wat betreft zang blijft er nauwelijks iets te wensen over, heerlijk gezongen en prachtige samenzang. Het is een visueel spektakel, de videoprojecties dupliceren de actie en laten zien wat de personages zelf lijken te negeren. Ook het zwerven van Faust en Mephistofeles boven het podium terwijl het licht doorschijnende doek de nacht boven Parijs weergeeft, is geweldig. De techniek met live camera hebben we natuurlijk in Nederland al vele malen gezien; ik voor het eerst bij Hans van Manen jaren geleden. Het idee werkt geweldig in deze opera en de techniek is indrukwekkend hoewel perfecte lipsynchroniciteit nog niet mogelijk blijkt. Blijkbaar is de techniek nog niet helemaal zover.

Het is een prachtige vorm om jonge mensen en nieuw publiek bij de opera te betrekken. Ook kunnen bezoekers op alle plaatsen in de zaal hier op groot beeld de details zien. Het hoef zeker niet altijd, maar dit is wel een kans voor de opera van de toekomst.

Faust is nog te zien tm 19 oktober in de Opéra Bastille in Parijs.

Verder kijken, luisteren en lezen

Video trailer (uit 2020) van Faust in de Opéra de Paris

Marina Viotti zingt ‘Versez vos chagrins dans mon âme.’

Video van Pene Pati bij zijn debuut Cd

Monique ten Boske over Pene Pati in La clemenza di Tito in Aix-en Provence, deze zomer.