De nieuwe productie van Benjamin Brittens briljante opera Peter Grimes in de regie van Barbora Horáková Joly is in alle opzichten overdonderend. Maar tijdens de première op 6 oktober zat ik vooral met de vraag: ‘Wie of wat is Peter Grimes?’

Het werk is gebaseerd op het gedicht ‘The borough’ van George Crabbe dat in 1860 werd gepubliceerd. Crabbes omschrijving van zijn hoofdfiguur voldoet volledig aan wat we tegenwoordig een sociopaat noemen, iemand met een anti-sociale persoonlijkheidsstoornis. Voor Britten was dat duidelijk te eendimensionaal en hij stuurde zijn librettist Montagu Slater dan ook nadrukkelijk in een andere richting. Brittens Grimes komt op mij over als een man met duidelijk autistische kenmerken die moeite heeft zijn emoties te beheersen en uit frustratie al gauw geneigd is tot fysiek geweld. Als hij filosofeert over de sterrenhemel klinkt hij als een astroloog en dat maakt hem vermoedelijk meer een buitenbeen in de ruige vissersgemeenschap dat zijn onprettige gedrag. Balstrode kan dan wel zingen ‘We keep our hands to ourselves,’ maar dat slaat vooral op de gedragscode in de pub. Daarbuiten zal Grimes niet de enige zijn met losse handjes.

Gedragsproblemen

Grimes worstelt met aangeboren gedragsproblemen en kan in zijn beleving geen goed doen in de gemeenschap. Zijn enige oplossing is het verwerven van een zekere rijkdom. Van mensen met geld wordt nu eenmaal meer geaccepteerd dan van arme lui. En kijkend naar het gedrag van de dorpsnotabelen is dat een correcte inschatting. Tot het zo ver is moet hij geen geld verspillen aan een ingehuurde volwassen visser. Veel goedkoper is het om een weesjongen uit een werkhuis te kopen en voor zich te laten werken. Feitelijk het als slaafje uitbuiten van een ‘leerling’. Dat aspect speelt voor de goegemeente nauwelijks een rol, zo lang die jongens maar niet per ongeluk doodgaan. En dat is Grimes’ achilleshiel. Hij kan niet voor een kind zorgen, behandelt het alsof het een volwassene is. Ellen Orford heeft zijn leerling Billy al eerder eens gered van de verdrinkingsdood tijden een storm in maart. Was dat niet de verantwoordelijkheid van Grimes zelf geweest? En nu is die jongen dood en moet er weer een nieuwe komen, tegen het advies van de coroner in.

Horáková Joly volgt het libretto en, waar dat mogelijk is binnen het decor van Eva-Maria van Acker,  ook de regie aanwijzingen zeer nauwkeurig. En toch voelde ik me zeker voor de pauze niet op mijn gemak, alsof ik een andere wereld kreeg gepresenteerd dan verwacht. Om te beginnen was het me te massaal: regelmatig staan er zo’n 90 mensen op het toneel waarvan er dan minstens 80 luid te horen zijn. Maar bovenal was het de agressie die de menigte fysiek tot uitdrukking bracht, alsof van meet af aan de hele groep in lynch modus stond. De tekst van het libretto is bepaald niet mals, het afkraken van Grimes is duidelijk een favoriet gezelschapsspel. Maar dat er met hem moet worden afgerekend komt feitelijk pas naar voren als de posse tegen het einde op zoek gaat naar Grimes en zijn verdwenen leerling. In deze productie wordt Grimes echter al tijdens het eerste tussenspel afgetuigd door een stel dorpelingen.

Uitsluiting

In interviews met de regisseur en de beoogde hoofdrolvertolker wordt benadruk dat de opera gaat over ‘uitsluiting’. Het individu tegen de massa, kansloos natuurlijk. Het libretto biedt echter voldoende aanknopingspunten om de worstelingen die Grimes doorleeft en zijn relatie met Ellen Orford wat meer uit te lichten. In mijn beleving is het resultaat van deze regie dat Grimes bijna net zo eendimensionaal is als bij Crabbe. En dat was onnodig; duidelijk niet het gevolg van gebrek aan inzicht, onkunde of onmacht, maar een vooraf gemaakte keuze.

Eenmaal over deze hobbel heen kon ik genieten van een voortreffelijke voorstelling. Op hoog niveau gezongen en geacteerd door solisten en koor en met een fantastisch klinkend NedPho in de bak, uiteraard onder leiding van maestro Lorenzo Viotti. Hoewel Horáková Joly keer op keer een complexe personenregie wist te realiseren liet ze vreemd genoeg ook een aantal malen de hele goegemeente op een rij naar het publiek staan. Zongen die lui tegen de zee? Heel merkwaardig.

Van Ackers decor benut de volledige breedte van het toneel met zo nu en dan wat rekwisieten en grotere zetstukken: een bootje, een schrijftafel, rollende toneelvloertjes voor een bühneorkestje en een intieme scène in de pub. Tijdens de tussenspelen video’s op een groot scherm die losjes verband houden met de teksten, maar vooral om de aandacht van het publiek vast te houden. Gestileerde kademuren op de voorgrond en een kerkinterieur op de achtergrond completeren het geheel. Zeer effectief in het ondersteunen van de handeling. Van Acker is ook verantwoordelijk voor de kostuums, door de bank genomen goed in overeenstemming met de betreffende personages.

Doordat de dorpsnotabelen toch wel wat karikaturaal worden neergezet was me niet direct duidelijk wie ook al wie was, mede doordat men zelden iemand bij zijn naam noemt. Dat duurde echter niet lang hoewel ik de meeste moeite had in Leigh Melrose de gepensioneerde kapitein van een koopvaardijschip te herkennen. Een forse kerel, een echte mannetjesputter die wel erg jong oogde voor iemand die definitief de zee voor de wal had ingeruild en nu zonder werk zijn tijd sleet in een vissersdorp. Gaandeweg raakte ik meer met Melrose’s invulling van de rol vertrouwd, een mooi en vooral krachtig optreden.

De solisten cast

De Swallow van James Platt was exact wie hij moest zijn: de enige echte notabele die veel aanzien heeft en zijn vrije tijd het liefst met de nichtjes van Auntie doorbrengt. Zijn gedrag bevestigt Grimes’ kijk op de samenleving. Auntie was in goede handen bij Helena Rasker en haar twee nichtjes(Thembinkosi Slungile Magagula en Sophia Hunt) lieten acterend duidelijk blijken wat ze feitelijk zijn: dorpsprostituees.

De tot het Methodisme bekeerde visser Bob Boles werd nogal over the top geacteerd door Lucas van Lierop. Waarom moest die man halfnaakt aan een paal hangen?

Marcel Reijans zien we ook weer eens terug op het toneel van DNO, nu in de rol van dominee Adams, en Claire Barnett-Jones weet veel uit haar rol van de aan laudanum verslaafde Mrs. Sedley te halen. Haar dealer is de apotheker Ned Keene, bij vlagen hilarisch vertolkt door Will Liverman.

Stuk voor stuk rollen die die uitstekend werden gezongen. Ook de kleinere rollen waren goed bezet, ik ga ze maar niet allemaal opsommen. Een compliment voor de leerlingjongen John, alternerend gespeeld door Bruni Ansenk Lopez en Kai Bartak.

De twee hoofdrollen

Ik was onder de indruk van Johanni van Oostrum als Ellen Orford. Mooi en hier en daar prachtig gezongen en afwisselend terughoudend en assertief, dat laatste vooral met behulp van bijbelteksten over eerste stenen en Farizeeërs, werkt altijd natuurlijk.

De beoogde Grimes Issachah Savage zat ‘thuis’ met een acute keelontsteking en kan pas in een later stadium de rol vertolken. In elk geval voor de generale en de première werd een beroep gedaan op de Engelse tenor John Findon die de rol korteling elders had vertolk en erin was geslaagd zich de regie in een halve dag eigen te maken. Hij haalde alles uit de kast om van de première een groot succes te maken en een enorme ovatie was zijn deel.

Er volgen nog vijf voorstellingen op 9,13*,15, 18 en 22 oktober in De Nationale Opera&Ballet in Amsterdam. Aanvang 19.30 uur, met uitzondering van de matinee op 13 oktober * die om 14.00 uur begint.

Verder kijken, luisteren en lezen

Video trailer van Peter Grimes.

Video van repetities van Peter Grimes .

Issachah Savage, die de premiere moest missen vanwege een keelontsteking, hoopt snel hersteld te zijn voor de overige voorstellingen. Hij sprak over zijn rol.