Monique ten Boske zag Grounded in Pathé Koninklijk Thetaer Tuschinski in de ‘Live from the Met in HD-serie’.

‘You are F*ck*ng Grounded’, hoor je een zware stem in een goeie oorlogsfilm bulderen. De stoere piloot mag niet meer vliegen van de commandant, vanwege een zware overtreding. In een sexy gevechtspak zien we dan de meestal een al even sexy filmster vloekend weglopen. ‘Verdomme, die klootzak van een baas. Protocollen!’  Was het de liefde? Gebrek aan respect voor autoriteit? Een morele kwestie of gewoon de roekeloze inslag van de piloot die dit conflict veroorzaakte? In dit rijtje hoort de zwangerschap van de piloot niet thuis. Want zeg nou eerlijk, had u bedacht dat deze F16-piloot een vrouw kon zijn?

Grounded is een opera die het verhaal vertelt van Jess. Zij is een heel goede F16-piloot bij de Amerikaanse luchtmacht. Na een avontuurtje met Cowboy Eric blijkt ze zwanger en haar commandant vindt dat ze ‘het’ weg moet laten halen. Ze komt als haar dochter vijf jaar is terug bij de luchtmacht en gaat dan werken als drone bestuurder in de woestijn van Nevada. Dat is weliswaar zonder risico om lichamelijk gevaar te lopen, maar geestelijk trekt ze het niet. Ze weigert een doel te beschieten en Jess wordt door de krijgsraad berecht.

De opera is gebaseerd op een bekroond toneelstuk uit 2013 van George Brant, die ook het libretto schreef. Componist Jeanine Tesori en Brant hebben het oorspronkelijke verhaal wat uitgebreid. De bron is dus alweer 10 jaar oud. De opera is in 2023 in Washington in wereldpremière gegaan. Bij deze voorstelling is er sindsdien een half uur geschrapt, vooral in het deel voor de pauze.

Premiere voor vrouwelijke componist

Jeanine Tesori  wordt aangekondigd als de meest productieve vrouwelijke componist in de Amerikaanse theatergeschiedenis. Haar werk omvat onder andere de Tony Award-winnende musicals Kimberly Akimbo en Shrek, the Musical die ook in Nederland te zien was. Recenter schreef ze de musical Fun Home die ook in 2020 naar Nederland kwam. Bij het operapubliek is ze bekend van Blue, de opera over een Afro-Amerikaans gezin, waar de zoon overlijdt door politiegeweld. In november 2022 was Blue te zien bij De Nationale Opera. Grounded is haar vierde opera en het is de eerste keer in haar bestaan dat de Metropolitan Opera het seizoen opent met een werk van een vrouwelijke componist. Het werk werd met veel prestige aangekondigd.

Tesori weet de muziekdramatische spanning op te bouwen met toegankelijke herkenbare muziek die we ook in de opera Blue hoorden. Daar vond ik de muziek echter veel spannender en de muziekstijl, mede door invloed van de Afro-Amerikaanse ritmes, ook beter bij opera passen. Op deze avond is het net of ik naar filmmuziek luister. De muziek volgt de handeling met regelmatig een drieklank aan strijkers of, weliswaar prachtige, riedels houtblazers. Dirigent van Grounded, Yannick Nézet-Séguin, de muzikaal directeur van de Met, roemt in het pauze filmpje Tesori’s vermogen tot orkestratie. Daar is niks mis mee en als ze zich een paar keer aan spannende ritmes en muziekpatronen waagt denk ik; ‘ga door, ga door’, maar dan stopt dat weer abrupt. Een mooie aanzet tot een aria vraagt ook om meer, maar stopt en wordt niet doorgecomponeerd naar een andere instrumentengroep of bijvoorbeeld overgenomen door het koor. Jammer, want Tesori heeft de vertolkers mee; er staan top solisten en het Metropolitaanse Opera koor en orkest zijn prima.

Thema’s niet goed uitgewerkt

Het is een verhaal met een enorm theatraal potentieel: een vrouw als piloot in een mannenwereld, abortus, posttraumatische stressstoornis, oorlog ver van huis, publieke surveillance en insubordinatie zijn slechts enkele van de morele en ethische kwesties die op het spel staan. Brants libretto stopt er zoveel in, dat eigenlijk geen van deze thema’s goed wordt uitgewerkt. Waarom Jess ineens kiest voor het kind? Waarom kiest de cowboy binnen 1 minuut en na een weerzien na 8 maanden voor de zwaar zwangere Jess? In andere opera’s doen ze daar een paar uur over en hebben we op z’n minst recht op twee aria’s.

Video, lucht en Rothko

Het toneelbeeld (ontworpen door Mimi Lien) is verdeeld in drie horizontale vlakken, een stijl die we goed kennen van regisseur Katie Mitchell. De bovenste helft van het podium bestaat uit een video-achtergrond die de spanning verhoogt. Dit vlak representeert het blauw waarin Jess zich vrij en krachtig voelde. We zien daar verder beelden van een dak, technologie, een foetus en landschappen met lucht en aarde. De lucht is Jess’ domein, terwijl de grond Eric en dochter Sam thuis symboliseert. Vooral de beelden boven de woestijn zijn indrukwekkend, met kleur verlopen die aan Rothko doen denken. Ik geloof niet dat geïnsinueerd wordt dat Jess daar van gaat hallucineren, maar de overeenkomst met Rothko is wel heel sterk.

Het middendeel van het podium, schuin geplaatst, wordt vaak door het koor gebruikt. Hoewel hun bewegingen beperkt zijn, speelt het koor een belangrijke rol. In de tweede akte zien we hier ook de scènes waarin Jess samenwerkt met haar collega die de camera’s bedient. Het onderste vlak toont het huiselijke leven, met gesplitste scènes in de woonkamer en slaapkamer van Sam. Hier speelt zich ook de laatste scène af, waarin Jess in de gevangenis zit en zegt; ‘dit in mijn thuis’.

Mild

Mezzosopraan Emily D’Angelo zet Jess neer met haar stevige en lenige heldere stem. In januari hoorde ik haar als Sesto in Giulio Cesare te Parijs. Een prima optreden maar zowel vocaal als in haar aanwezigheid nam ze daar te weinig plaats in. Hier in Grounded komt ze ondanks enkele krachtige hoge noten en kolkende orkestrale dreunen, ook de hele tijd vrij mild over. Ik hoor geen krachtige F-16 piloot, een uitblinker, iemand die gedreven is. Jess heeft een alter ego, op een gegeven moment zien en al eerder horen we sopraandubbel en helder klinkende Ellie Dehn. Een wel heel overtuigende manier om de mentale dissociatie duidelijk te maken. De duetten van Dehn en D’Angelo zijn de betere stukken in de opera.

Ook de koele zilveren tenor van Eric (Ben Bliss) heeft een paar mooie melodieën. Bij ‘That’s mummy up there in the sky’* voel je dat de Amerikaanse tenor, die op dat moment niet naar Jess kijkt, maar met hun dochter naar de lucht, ook wel begrijpt dat het niet goed gaat in de relatie en er ‘iets’ in de lucht hangt.

Commandant Greer Grimsley klinkt wat droog in plaats van angstaanjagend. Ik begrijp dat Amerikaanse operabezoekers zijn vloeken in elke zin te veel vonden. Dat vond ik hooguit van alle D*m*d F*ck*ing sterretjes in de ondertiteling, waardoor ik onwillekeurig toch de juiste klinkers ging zoeken als een spelletje. Overigens chapeau, de hele opera was prima verstaanbaar!

Diepgang ontbreekt

Hoewel Grounded een interessant concept biedt en zeker een bezoek waard is, blijft de opera steken in goede bedoelingen. Belangrijke thema’s worden aangestipt, maar niet volledig uitgewerkt, net als de muziek, die in een filmische pastiche van Tesori verzandt. Ondanks de ambitieuze insteek van deze productie, ontbreekt de diepgang en spanning die een opera echt interessant maakt. D’Angelo’s talent zou beter tot zijn recht komen in een uitdagender stuk. Al met al een aangename avond, maar niet de hoogvlieger die je bij de opening van het seizoen bij de Metropolitan Opera zou verwachten, dus even weer met beide benen op de grond.

Grounded is nog te zien op 17 november in verschillende bioscopen in de ‘Encores’ van Pathé.

De volgende opera Live from the Met op 23 november is Tosca met Lisa Davidsen in de titelrol in Pathé bioscopen in Nederland te zien.

Verder kijken, luisteren en lezen

Video trailer Grounded

*’That’s mummy in the sky’ een mooie lurische scene uit de opera Grounded

In 2022 zag Franz Straatman Blue van Jeanine Tesori bij De Nationale Opera.