Het regent oratoria. Vorige week bood de NTR ZaterdagMatinee de legende over de heilige Elisabeth van Liszt. Afgelopen 19 oktober volgde in de matinee het verhaal dat Abraham zijn zoon Izaak moet offeren aan God in een oratorium van de Tsjechische componist Josef Mysliveček. En in hetzelfde  weekeinde ging de tournee met Handels Esther van start. Bovendien wordt geadverteerd met diverse Messiah’s en Weihnachtsoratoriums.

De naam Mysliveček vonden de Italianen te moeilijk en daarom stond hij in operakringen bekend als ‘il Boemo’, de Bohemer. Tussen 1763 en 1781 (zijn sterfjaar) maakte hij niet alleen 28 opera’s, maar ook een enorme hoeveelheid symfonieën en soloconcerten, en ook negen oratoria. Abramo ed Isacco werd zijn laatste, in 1776 in première gebracht in Florence, en heropgevoerd in 1777 in  München. Mozart berichtte over het succes aan zijn vader, ook al was hij te laat in de Beierse hoofdstad om de opvoering mee te maken. De uitvoering in de NTR ZaterdagMatinee was de Nederlandse premiere van het oratorium.

Mosterd

De twee hadden elkaar in Italië ontmoet en onderhielden contact via brieven. Voor de programmeur van de NTR matinee aanleiding om in Mozarts muziek de invloed van Mysliveček te proeven en de uitvoering te afficheren met ‘waar Mozart de mosterd haalde’. Leuk bedacht, maar ik meen dat Mozart van zichzelf een zeer volle pot mosterd was.

Met een fraaie ouverture die bij elke opera zou passen, zette het offerverhaal in. Het Tsjechische barokorkest Collegium 1704, geleid door zijn oprichter Václav Luks, plezierde het oor met een stevige, strak afgewerkte, ensembleklank.  Opvallende rol hadden twee fagotten in het tweede deel. Voorbode van een scène waarin de fagotten zelfs voor op het podium van het Concertgebouw kwamen om een tenoraria te begeleiden. Met aria’s waarin fluiten en hoorns prachtige partijen toevoegden, gaf Mysliveček duidelijk aan een gedreven en kleurrijke fantasie te hebben bij de teksten Pietro Metastasio.

Die fantasie sprak nog meer uit het flinke aantal aria’s dat door het oratorium gestrooid was. Eigenlijk pas in de tweede helft kwam daardoor het verhaal emotioneel op gang. Ruim vijf minuten duurde het secco recitatief waarin Abraham (een nogal brave persoonlijkheid) direct na de ouverture aan zoon Izaak diens wonderbaarlijke geboorte vertelt. De aankondiging door een engel dat Abraham zijn zoon moet offeren op de berg Moria, was verpakt in een te lang secco recitatief. Ook de reactie van moeder Sarah (zij wil mee, maar Abraham gebiedt haar thuis te blijven) werd idem dito uitgewerkt.

Bijbelverhaal

Dit eerste deel kenmerkte zich als een echt oratorium, een verteld bijbelverhaal, wat de oorsprong van het oratorium is, ontstaan in Rome eind zestiende eeuw als geloofsverkondiging. Zelfs het eigenlijke offer in het tweede deel kreeg geen dramatische uitwerking, maar werd simpelweg verteld. Dat Mysliviček een handige, inventieve schrijver was van recitatieven (zou Mozart dat van hem hebben geleerd?) maakte de zaak verteerbaar.

Het tweede deel bevat enkele spectaculaire momenten voor Abraham. Zoals in de aria ‘ Een mens wordt geboren in een zee van zorgen’. Met veel lef en Italiaanse passie zong de Amerikaanse tenor Michele Angelini twee veeleisende coloratuur aria’s . Ze klonken in de zaal ietwat geknepen en niet precies, maar bij de terugbeluistering van de radio opname kwamen de notenguirlandes er toch helder uit. Een heel mooie vocale rol was toebedacht aan de Oekraïense sopraan Kateryna Kasper. Met haar heldere, jongensachtige geluid, gaf zij aan de rol van Izaak karakter. Meteen In haar eerste,kloeke aria ‘Wanneer de reinheid van mijn ziel bezoedeld is’  boeide zij met de uittekening van de ongelukkige zoon.

Spookberg

De Ierse Paula Murrihy zette met een slanke mezzosopraan een lyrische Sarah neer. Fraaie coloraturen produceerde zij in haar aria ‘Laat onze borst het altaar zijn’. In de aria waarin zij mijmert over haar zoon als offerdier kreeg zij ontroerend mooie begeleiding van twee fluiten. Eveneens in dit tweede deel een kloeke aria voor de engel die de belofte bevestigt dat Abraham een nageslacht zal krijgen talrijker dan de zandkorrels aan het strand. De Italiaanse sopraan Eleonora Bellocci kleurde die boodschap met een dramatische ondertoon. Een stevige partij voor de Duitse bas-bariton Matthias Winckhler als Gamar, bevriend met Izaak, die het offer van een afstand gade slaat en er later verslag van doet. Dat het spookte op de berg Moria drukte hij uit in een stoere aria, begeleid door twee hoorns: ‘Door storm en onweer’.

Gedurende het eerste en tweede deel zat koor van dertien zangers achter het orkest te zwijgen tot het moment vlak voor het einde van beide delen dat zij een bijdrage mochten leveren. Helemaal uit Tsjechië afgereisd om in Amsterdam  een paar minuten te kunnen zingen. Het slotkoor, met solisten er bij, maakte de bedoeling van het brave oratorium openbaar: namelijk dat het offer dat Izaak op de brandstapel van hout moest brengen, een voorafbeelding is van het offer dat Jezus op het kruishout bracht.

Te beluisteren op NPO klassiek ZaterdagMatinee

Verder lezen, luisteren en kijken

In 2020 was Collegium 1704 ook te gast in de NTR ZaterdagMatinee.

Leuk fragment met Mozart en Mysliviček uit Petr Václav’ film ‘Il Boemo’

Een ander fragment uit ‘Il Boemo’ met een uitvoering van de opera Il Bellerofonte van Mysliviček.