Lezhneva straalt als Esther bij Koopman
Natuurlijk barstte het publiek in Tivoli/Vredenburg uit in gejubel na het spetterende slotkoor waarmee George Frederic Handel zijn oratorium Esther afsluit. Drie trompetten, hoorn en pauken ondersteunden het Amsterdam Baroque Orchestra & Choir in het daverende ‘Let heaven and earth his praise proclaim.’
Die oproep geldt uiteraard God die het verdrukte Joodse volk helpt. Maar de ‘ praise’ kon overdrachtelijk ook op dirigent Ton Koopman slaan die met dit Esther-project zijn 80 ste verjaardag viert en terugblikt op een rijke muzikale oogst in de barok. Koningin Máxima en prinses Beatrix waren er voor naar Utrecht gekomen om eer te betuigen aan de wereldberoemde musicus.
Geen noise
Zo overweldigend als de afsluiting klonk, zo timide oorde de ouverture. Met een voor de Vredenburgzaal te klein bezet orkest en door de genuanceerde klank die Koopman met zijn dirigeren nastreefde, bleef de uitstraling van deze toch feest opwekkende ouverture beperkt. Ook in andere onderdelen, zoals in Esthers aria ‘ Praise the Lord with cheerfull noise’ was de orkestklank dun. Niks geen noise!
Handel componeerde tweemaal het verhaal over de dappere Esther, eerst in 1720 in een kleine vorm, en in 1732 in een uitgebreide versie. Op tekst van de met Handel bevriende schrijver John Arbuthnot die een toneelstuk van Jean Racine bewerkte. In de toelichting werd vermeld dat Koopman, samen met koordirigent Peter de Groot, een nieuwe samenstelling hadden gemaakt op basis van 1720 en 1732.
Wat er dan anders was, werd niet uit de doeken gedaan. Met mijn kennis van het libretto van 1732 merkte ik weinig belangrijk verschil op. Alleen het grote koorstuk Kings’ daughters were among thy honourable women, was een nieuwe inbreng, overgenomen uit de kroningsanthem ‘ My heart is inditing’ . Ook hier een luxe expressie met het geweldig zingende koor en met trompetten en pauken.
Alleluia!
Opvallend dat in het begin van het oratorium een mooi arioso met aansluitende aria van Esther (een lofzang op God) was geschrapt, maar het afsluitende Alleluia wel werd gezongen. De Russische sopraan Julia Lezhneva zong deze coloratuuraria op het simpele woord alleluia met verrukkelijke bravoure. Omdat Koopman bijrollen had geschrapt (waarschijnlijk vanwege te klein budget) kreeg Esther meer aria’s in de mond gelegd dan bij Handel. Geen probleem want Lezhneva straalde in zulke nummers als ‘Tune your harps’ (door Handel niet van harp maar met tokkelende strijkers en hobo gevuld) en ‘Praise the Lord’(wel met harp erbij).
Vooral het lieftallige ‘Tune your harps’ klonk subliem, ook in de omspelende hobo door Antoine Torunckzyk. Hij had een pittige avond met veel deelname aan het ensemble spel.
Ook geschrapt was een zanger die de rol van Mordechai zingt. Hij is de leider van het Joodse volk dat in ballingschap leeft in Perzië en daar onderdrukt leeft. Hij zet zijn mooie stiefdochter Esther aan om bij de Perzische koning Ahasverus (alias Xerxes) te bepleiten af te zien van moord op de Joden. Dat lukt. Ahasverus wordt verliefd en maakt haar tot koningin.
Dun geluid
Bij Koopman mocht countertenor Maarten Engeltjes beide rollen zingen. Handel had bij zijn première in 1732 de beschikking over Italiaanse zangers, waarbij een castraat met een kolossale stemkracht en stemnuance, afgaande op de juichende beoordelingen uit die tijd. Helaas bleef Engeltjes daar verre van. Zijn geluid bleek veel te klein voor de grote zaal van Vredenburg. Bovendien miste ik kleuring in de voordracht. Of hij nou Mordechai zong (zoals in de donkere aria ‘ O Jordan, sacred tijde’ ) of Ahasverus, de kleur bleef dun en weinig expressief. Jammer dat Koopman er niet voor koos (budget) om een tenor voor Mordechai te kiezen.
Boosdoener
Niet geschrapt was de rol van Haman, de boosdoener, een lekkere bas-bariton rol. De Duitse zanger Andreas Wolf gaf met krachtige expressie de haat jegens de Joden weer. ‘Pluck root and branch out of the land’ spreekt van totale vernietiging. Haman krijgt spijt en smeekt Esther om genade. Hoe nederig Andreas Wolf ook zong, Julia Lezhneva als Esther gaf geen krimp in haar wrede reactie-aria. Esther, de power vrouw uit de Bijbel. Zij wordt nog steeds geëerd in het Poeriemfeest. Lezhneva beeldde haar geweldig uit. Ook uiterlijk: voor de pauze in stralend gouden japon, na de pauze in glanzend blauwgroen gehuld.
Verder lezen en luisteren
Franz Straatman schreef een uitgebreide toelichting bij Esther.
Het concert in Tivoli/Vredenburg is terug te luisteren op NPO Klassiek AVRO/TROS avondconcert.
De auteur
