Geëtste koorzang in Martins Dubbelmis
Vandaag, 21 november, is het precies vijftig jaar geleden dat de Zwitserse componist Frank Martin overleed. In Naarden. Daar wordt hij vanavond ook herdacht, in de Grote Kerk met een uitvoering van zijn Messe pour double choeur door het Nederlands Kamerkoor onder leiding van zijn chef-dirigent Peter Dijkstra.
Niet alleen in Naarden, maar in aardig wat Europese concertplekken zal vanavond werk van Martin klinken. Zoals in Genève waar hij in 1890 werd geboren. Daar is het symfonieorkest zelfs naar hem vernoemd. Er klinkt zijn Requiem uit 1972 voor solisten, koor, orgel en orkest in de Cathédrale Saint Pierre, de kerk van waaruit hij begraven werd. Een flinke memorie grafsteen is er een opvallend aandachtspunt.
Martin bleef, ondanks zijn huwelijk in 1940 met de 25 jaar jongere Nederlandse fluitiste Maria Boeke en zijn verhuizing in 1946 naar Nederland, een Zwitser. Hij onderhield nauwe banden met het beroemde orkest van Paul Sacher in Basel dat hem veel opdrachten verstrekte.
Wie door zijn lijst van composities kijkt, zal verrast zijn over de diversiteit van zijn muzieken. Hij schreef net zo goed een mars voor brassband (in 1939 ter opening van de Zwitserse nationale Tentoonstelling), als een inkervend oratorium over het lijden van Jezus, Golgotha. Het werd in maart jongstleden uitgevoerd door het Groot Omroepkoor en het Radio Filharmonisch Orkest in het vrijdagavondconcert van Tivoli/Vredenburg als bijdrage aan het Frank Martin herdenkingsjaar.**
Iconische Mis
Een ander iconisch werk uit Martin’s werklijst wordt als memorie door het Nederlands Kamerkoor gepresenteerd in een tournee door het land: de ‘Mis voor Dubbelkoor’. Aangevuld met de ‘Songs of Ariel’, die Martin in 1950 schreef voor het toen nog jonge Kamerkoor geleid door Felix de Nobel. Als kleurende aanvulling de ‘Quatre motets pour un temps de pénitence’ van vakbroeder Francis Poulenc.
Drie grootse a capella werken, samen een uur, die door de zangers van het NKK met overweldigende klankschoonheid en intense expressie zaterdag 16 november werden uitgewerkt in de grote zaal van Tivoli/Vredenburg.
Voor Peter Dijkstra was het de tweede keer dat hij de ‘Mis van Martin’, zoals het programmablad het werk kernachtig afficheerde, met het Kamerkoor uitvoerde. In 2016 verzorgde hij er, een jaar na zijn aanstelling als chef-dirigent bij het NKK, een even stralende uitvoering van*. Dijkstra viert met de Mis zijn tiende seizoen als chef van dit koor. Dat heeft weliswaar een vaste kern, maar toch draagt het sterk het karakter van een project-ensemble. En wat voor ensemble! Dijkstra boetseert het met zijn expressieve handen tot een machtig klankbeeld dat zich kan uitdrukken van het fijnzinnigste pianissimo, zoals in het begin van het Martin’s Kyrie, tot aan doorborende fortissimi in het afsluitende ‘Hosanna in excelsis’ van het ‘Sanctus’.
Voor God
Martin schreef zijn ‘Messe’ in de jaren twintig zonder enige opdracht of aanleiding, als ‘een aangelegenheid tussen God en mij, zuiver uit vrije wil ontstaan, zonder druk van buitenaf.’ Toen hij zijn schepping had voltooid, legde hij het manuscript in een bureaula. Pas in 1963 ging ‘Mis’ in première, in Lausanne.
Wonderlijk dat de protestantse Martin (vader was dominee in Calvijn-stad Genève) zich zo diep wist in te leven in de mystiek van het tekstuele kunstwerk uit de vroege middeleeuwen dat bekend staat als het ‘Ordinarium missae’. Verbazingwekkend hoeveel duizenden componisten er hun fantasie op hebben losgelaten, sinds Perotinus, de koormeester van de Parijse Nôtre Dame, in de elfde eeuw er meerstemmigheid in legde.
k
Frank Martin zag nog genoeg onbegane klankpaden om zijn band tussen God en hem vast te leggen. Hoe wonderschoon toonzette hij het ‘Gloria’. Licht, bijkans vrolijk, gaf hij verende snelheid aan de hele serie lofprijzingen: Laudamus te, Benedicimus te, et cetera. Niks geen zware accenten in volle akkoorden, maar een vlinderachtig spel met de ritmiek van de Latijnse woorden. Wat heerlijk om dat te mogen zingen alsof het geëtst wordt dankzij de energieke en ook vloeiende slag van Dijkstra.
Flitsende uitwerking
Martin had een prima gevoel voor dramatiek. Hij schreef een opera Der Sturm (1955) naar Shakespeare’s ‘The Tempest’, leverde diverse werken voor ballet af, en inspireerde zelfs een choreograaf als Hans van Manen met de ritmisch pittige Petite symphonie concertante***. In het NKK-programma kregen de Songs of Ariël (ook naar Shakespeare) een even welluidende als flitsende uitwerking. Dirigent Peter Dijkstra en zijn koor oogstten een langdurige een enthousiast slotapplaus in het voor een koorprogramma behoorlijk bezette Vredenburg. De opening van zijn tiende seizoen had niet mooier gekund. Hij en zijn zangers vervolgen de jubileumtocht met het ‘Weihnachtsoratorium’ (landelijke tournee) en en een bijzonder optreden tijdens de NTR ZaterdagMatinee op 21 december.
Verder kijken, luisteren en lezen
*Complete uitvoering door het NKK van De Mis van Frank Martin uit 2016
Eerder dit jaar zag en hoorde Franz Straatman The Canterbury Songs door het NKK.
**In maart van dit jaar werd Golgotha van Frank Martin uitgevoerd
***Hans van Maanen over Frank Martins Petite symphonie concertante.
De auteur
