De NTR ZaterdagMatinee heeft een rijke historie in het programmeren van relatief onbekende meesterwerken. Afgelopen zaterdag werd met Loreley van Alfredo Catalani weer een nieuwe titel toegevoegd. Hoewel het in dit geval wellicht geen meesterwerk betrof, werd het operapubliek getrakteerd op een mooi eerbetoon aan deze veel te vroeg gestorven Italiaan, die vier jaar voor zijn grootste rivaal, Giacomo Puccini, geboren werd in dezelfde geboorteplaats (Lucca). Een jaar na de première van zijn vijfde opera, la Wally, stierf Catalani op 39-jarige leeftijd aan tuberculose.

Liefdesdrama

Zijn voorlaatste opera, Loreley, die op 16 februari 1890 in première ging, was een sterke bewerking van zijn eerdere opera Elda die op 31 januari 1880 in Lucca in première was gegaan. Beide opera’s zijn gebaseerd op het toneelstuk Die Loreley van Emanuel Geibel, dat overigens ook diende als libretto voor de gelijknamige opera’s van Max Bruch (1863) en Fredrik Pacius (1887).

De versie van Catalani (op een libretto van Angelo Zanardini, die de Elda op tekst van d’Ormeville weer bewerkte) concentreert zich meer op het liefdesdrama, waardoor het aantal rollen beperkter is dan in het toneelstuk. Tevens zijn de namen van de hoofdrollen gewijzigd ten opzichte van het toneelstuk. Bij Catalani gaat de vorst Walter trouwen met de gravin Anna di Rehberg, maar hij is heimelijk verliefd op Loreley, de waternimf die over de oevers van de Rijn ronddoolt. Plichtsgetrouw wijst hij de nimf echter af, waarna Loreley op wraak zint. Zij zweert trouw aan de Rijnkoning Alberich (“remember Alberich!?!”), waardoor zij verandert in de gedaante van de mooiste vrouw op aarde. In haar nieuwe gedaante komt ze de trouwerij verstoren, waarna Walter Anna vernederd achterlaat en zij van verdriet sterft. Walter zoekt naarstig naar Loreley, die hij uiteindelijk aantreft op haar rots aan de oevers van de Rijn. Omdat zij trouw aan Alberich heeft gezworen wijst zij Walter nu af, waarna hij van de rots afspringt, zijn dood tegemoet. Loreley daalt langzaam af in het water voor een laatste liefdesomhelzing.

Geen verismo

Met de muziek van Catalani treedt de Italiaanse opera traditie langzaam in de periode die aangeduid wordt met verisme. Hoewel de muziek van Loreley veristische trekjes heeft, is de opera echter niet aan te duiden als verisme. Het belangrijkste kenmerk van verisme is namelijk dat de opera om gewone mensen gaat van op de hoek van de straat. In een semi-sprookje met nimfen, vorsten en gravinnen is dat niet aan de orde. De eerste veristische opera is ook met recht Cavalleria Rusticana van Mascagni (1890), waarin de gewone Santuzza bedrogen wordt door haar stadsgenoot Turiddu. Ook plaatsgenoot Puccini schreef met La Bohème pas zijn eerste veristische opera na 1890. Aangezien Catalani in 1893 reeds overleed is het evenwel goed mogelijk dat hij de term Verisme ook niet meegemaakt heeft.

Dat de NTR ZaterdagMatinee uitgerekend 30 november 2024, precies één dag na de honderdste sterfdag van Giacomo Puccini, een opera van juist zijn jeugdrivaal programmeert is op zich wel typisch. Hoe mooi zou het geweest zijn dat Edgar op deze dag voor het eerst had geklonken in Nederland. Deze tweede opera van Puccini zorgde er zelfs voor dat Loreley uitgesteld werd door de uitgever Ricordi, die een voorkeur had om de jongere telg meer te promoten dan Catalani. Dat neemt niet weg dat het ook bijzonder was om Loreley te horen, want die klonk nog maar één keer eerder in ons land, maar liefst 91 jaar geleden.

De uitvoering kende wat tegenslagen in de voorbereidingen. Een nieuwe dirigent, een invallende sopraan voor de andere ingevallen sopraan voor de hoofdrol en tot slot moest er voor de kleine basrol van Rodolfo nog een vervanging gezocht worden. Het hinderde de NTR echter niet om wederom een gedenkwaardige middag te creëren.

Gedoseerd

De nog jonge Andrea Battistoni werd uitgenodigd om het Radio Filharmonisch Orkest, Groot Omroepkoor en solisten te leiden. Eerder dirigeerde hij een succesvolle L’amico Fritz (Mascagni) in de matinee. En bij DNO dirigeerde hij La Bohème en tweemaal de recentelijke productie van La Traviata. Op het concertpodium is deze Italiaan meer in z’n element. Hoewel het zoetere werk van Mascagni hem beter past, voerde hij kunstig gedoseerd de spanning op richting de apotheose van de slotscène, die desondanks verstild fluweel eindigde.

Opvallend was dat het publiek zo geconcentreerd zat te luisteren, dat er tussentijds relatief weinig geklapt werd. Het publiek reageerde wel uitzinnig na de dramatische tweede akte die met recht in het programmaboek vergeleken werd met de grootse grand-opera scènes. Op zich is het niet gek dat Catalani’s Loreley niet zo beroemd is geworden, want hoewel het een muzikaal interessante opera is, klinkt het zo nu en dan wat hoekig en uit balans, als een ongepolijste diamant. Daarin lijkt de muziek ook erg op de twee eerste opera’s van Puccini, Le Villi en Edgar. Wellicht dat Puccini de muziek van de eerste versie, Elda, ook kende en als inspiratie gebruikte. Per slot was deze opera in 1880 reeds te horen in Lucca.

Topsolisten

De NTR zaterdagMatinee had voor deze productie een vijftal topsolisten bijeen weten te brengen. Loreley werd gezongen door de Italiaanse sopraan Valentina Boi. Ik kende deze zangeres niet. In de eerste akte moest ze nog erg warm draaien, maar naar gelang de voorstelling vorderde won zij aan kracht dat haar dramatiek ten goede kwam. In de eerste akte flakkerde ze nog erg in de hoogte – teveel druk gevend–, maar dat was aan het einde volledig voorbij. Al met al een indrukwekkende prestatie die ze met flair accentueerde door ouderwetse handgebaren en het tonen van haar twee meegebrachte jurken, waarmee ze het gros van het publiek helemaal inpalmde. De vraag is of ze met haar techniek lang dit soort rollen zal kunnen vertolken.

De fris klinkende tenor van Riccardo Massi die de rol van Walter voor zijn rekening nam, was andere koek. Met een gezonde techniek, maar een erg stijve uitstraling was hij ongeveer het tegenovergestelde van wat de sopraan ten tonele bracht. Met zijn kloeke bronstig stralende tenor pakte hij de zaal helemaal in en trok hij in feite de opera naar zich toe als ware hij de hoofdrolzanger.

De Oezbeekse sopraan Barno Ismatullaeva had de ondankbare rol van Anna toebedeeld gekregen, die enkel in de tweede akte iets te zingen had. Weliswaar zong zij wel prachtige muziek, waaronder de weergaloos mooie aria ‘Amor celeste ebbrezza’, maar de rol is eerlijk gezegd eigenlijk te klein. Overigens zong Ismatullaeva die ene aria met verve, maar de ingetogenheid die dat stuk kan hebben wist ze niet te realiseren (voor de geïnteresseerden: niemand overtreft Magda Oliviero).*  In de grote finale straalde de sopraan echter boven iedereen uit.

De grootste verrassing kwam van de Russische bariton Aleksei Isaev die de bijrol van Herrmann voor zijn rekening nam. Zijn stem (niet z’n uiterlijk) deed mij erg denken aan die van zijn tragisch jong overleden landgenoot Dmitri Hvorostovski. Een uiterst robuust romig stemgeluid. Helaas was de muziek van Herrmann minder interessant dan die van de drie hoofdrollen, waardoor zijn uitblinken minder opviel voor de meesten.

Tot slot zong de bas Roberto Lorenzi een zeer potente Rodolfo. Naast het zeer goed zingende Groot Omroepkoor (ingestudeerd door James Henshaw) schalde hij beheerst door het Concertgebouw in de derde akte tijdens de treurmars.

Verder luisteren, kijken en lezen

De opname van Loreley is hier terug te luisteren.

*Magda Olivero zingt ‘Amor celeste ebbrezza’ uit Loreley.

Catalani’s meest bekende opera La Wally werd in 2011 besproken door Allesandro Anghinoni.