Op zaterdag 25 januari beleefde in het Wilminktheater in Enschede de nieuwe productie van Ariadne auf Naxos van Richard Strauss een zeer succesvolle première. De regie van Sofia Jupither, de muzikale leiding van Jac van Steen en een topcast van de grootste tot de kleinste rollen zorgen voor een mooie avond.

De Reisopera heeft een goede relatie met de opera in één akte en een voorspel van Richard Strauss. In 2016, onder de toenmalige artistieke leiding van Nicolas Mansfield, werd de productie van Lawrence Dale verkozen tot de Opera van het jaar* en onder leiding van het nieuwe team van De Nederlandse Reisopera van Sam Brown en Rudy van Wijk is Ariadne weer een voltreffer.

De tweede versie van het werk, door Von Hofmannstahl en Strauss in 1916 gemaakt na een moeizame eerste versie uit 1912 waarbij er als voorspel een echt toneelstuk (een bewerking door Hofmannstahl van Moliere’s Le bourgois gentilhomme) werd gespeeld, wordt opgevoerd in een wat we tegenwoordig ’ libretto getrouwe’ regie van de Zweedse Jupither. De perikelen van De Komponist van de serieuze opera en die van het buffogezelschap van Zerbinetta en kompanen worden een heldere, geestige en levendige samensmelting van precies dat wat het er door librettist Hugo von Hofmannsthal en componist Richard Strauss als conflict werd voorgeschoteld. Hoge Kunst versus Lage. Klassieke opera versus muzikaal vermaak. In de regie van Jupither geen enorme dubbele bodems of grote abstracties, maar een heldere vertelling, die echter genoeg magische momenten kent.

Een wispelturige mecenas wil op een feest in zijn paleis een opvoering van een nieuwe en zeer serieuze, klassieke opera van De Komponist graag gecombineerd zien met een luchtige klucht van een groep buffo artiesten. De werelden die niet samen lijken te kunnen gaan, worden verweven tot een voorstellingen waarin de werelden van hoge en lage kunst hand in hand gaan. En dat is precies wat te zien krijgen.

Een ruimte in het paleis van de rijke Wener, mooi ontworpen door Erlend Birkeland, met aan beide kanten deuren naar de kleedkamers van de artiesten, wordt het podium voor aan de ene kant de Komponist, zijn zangers en mentor en de speelplaats voor een groep dansende en zingende commedia del’ arte artiesten, bij Jupither eerst een in vrijetijdskleding en in het tweede deel bont en prachtig uitgedoste vaudeville groep (kostuums van Maria Geber).

Als de voorstelling begint met het muzikale voorspel met alle prachtige thema’s uit de opera, die door Phion helder, mooi en gedetailleerd wordt gespeeld, is het zaallicht nog niet gedimd waardoor het publiek deel wordt van de voorbereidingen van het feestje van de mecenas.

Als de Musiklehrer (Martijn Sanders) van de Hausmeister (acteur Kharim Amier) te horen krijgt dat hij zijn pupil, De Komponist (Dorottya Láng) moet inlichten over de veranderde plannen voor de opvoering die avond, is het meteen duidelijk dat productie een combinatie zal worden van kluchtig theater en opera op het hoogste niveau.

Sanders speelt en zingt de rol serieus, waarbij zijn gulle en ‘heldische’ grote indruk maakt. De Komponist is een prachtige rol van Dorottya Láng, die jongensachtig speelt en haar werk als groot kunstenaar overdreven, maar oprecht overbrengt. Vocaal en acterend is zij voortreffelijk.

Wat regisseur Jupither lukt is de personages in het voorspel met een flinke dosis karikaturale trekjes toch geloofwaardig te maken. Subtiel diva gedrag van de Primadonna (Annemarie Kremer), lichte hysterie van de Komponist en de typische opera maniertjes van De Tenor (Daniel Frank), worden omlijst door de levendig dansende en zingende buffo-artiesten, die tevens de toon zetten voor grappige seksuele toespelingen op de aard van de meer dan cocotte Zerbinetta (Juliana Zara). We zien hoe de Perückenmacher (Fabian Homburg), en de Tanzmeister (Manuel Günther) met precies de juiste dosis clichés in hun personages kruipen.

Harlekin (Georgiy Debras-Richter) en de andere olijke commedia del’ arte karakters Scaramuccio (Sander de Jong), Truffaldin (Artur Janda) en Brighella (Xavier Hetherington) zijn dolkomisch en zingen en dansen daarbij meer dan overtuigend. Even dacht ik tijdens het voorspel dat het vier balletdansers waren die er echter qua posturen niet allemaal uitzagen als typische dansers! Toen gingen ze zingen en bleken ze buitengewoon goed bewegende operazangers te zijn. Door de karakterisering als een fors aangezet kwartet van vrolijke geile mannen in het voorspel, wordt hun aanwezigheid in de ‘opera’ na de pauze een natuurlijk toevoeging in het drama van de verlaten Ariadne op haar eiland.

Najade (Rebecca Murphy), Dryade (Rommie Rochell) en Echo (Hannah Gries) zijn eigenlijk als de drie nymfen de enige drie personages die min of meer hetzelfde zijn in beide delen, hoewel ook zij uiteindelijk uit hun klassieke, melodramatische rollen vallen en meegesleept worden door de positieve en seksuele energie van de commedia del arte-troep.

Vanaf de eerste maat is ook duidelijk hoe Jac van Steen de rijke, maar ook gecompliceerde partituur vol details, dynamische verschillen en klankschoonheid, volledig onder controle heeft. Het gehele ensemble van musici en zangers is de hele voorstelling spot gelijk zonder ook maar een moment star of strak te voelen. Phion klinkt geconcentreerd en precies.Waar mogelijk en gepast klinkt de opera als een kamermuziekwerk, maar de grote climaxen zijn rijk en vol zonder de zangers ook maar een moment te overstemmen.

Hoogtepunt van het eerste deel is zeker de grote scene van de Komponist. ‘Sein wir wieder gut’ wordt door Dorottya Láng met een rijke in alle lagen egale en bovenal mooie, vrije stem, niet als show piece neergezet, maar als een uitbundige uiting van de gevoelens van De Komponist. Het is een ware ode aan de muziek als ‘heilige Kunst’.

Na de pauze zien we alle spelers weer op het toneel met ook nu weer het zaallicht nog aan. Als Jac van Steen opkomt dooft het licht en zien we de rots, die in het voorspel als niet meer dan een brok steen een beetje in de weg staat, omgetoverd wordt tot het decor van de opera in de opera, Ariadne auf Naxos.

De drie nimfen, Najade (Rebecca Murphy), Dryade (Rommie Rochell) en Echo (Hannah Gries), nemen, evenals prinses Ariadne, de door De Komponist opgelegde klassieke poses aan. Een lekker klassiek tafereel met geschilderd achterdoek. De poses en hun handelen maken duidelijk dat hoge kunst gepaard gaat met artificiële gebaren, iets wat gedurende de opera, door de inmenging van de buffo artiesten langzaam maar zeker op losse schroeven komt te staan.

Wat we echter ook te zien krijgen is dat alle karakters uit het eerste deel, die in het ‘operadeel’ niets meer te zingen hebben, de gehele voorstelling mee blijven doen. Stil spel, dat hen echt bij de voorstelling blijft betrekken en zelfs voor enkele leuke wendingen in het verhaal zorgt. (Spoiler alert: De Komponist valt voor Zerbinetta!)

Top zangers

Annemarie Kremer als Ariadne is in grote vorm. Haar volle lyrische stem blijft, ondanks de vele zware dramatische rollen die ze zingt, altijd jeugdig. In alle passages is zij in staat piano te zingen waar nodig, uit te pakken waar het moet en een ontroerende, maar ook een goed gedoseerde ouderwets theatrale Ariadne neer te zetten. Klankschoonheid staat dankzij haar dictie, het gecontroleerde vibrato en mooie legato in dienst van expressie en het overbrengen van de tekst op de prachtige muziek. Kremer is, net als alle zangers, woordelijk te verstaan en ze gaat, zoals altijd bij deze rasartiest, compleet op in haar personage, inclusief de knipogen naar de ‘Primadonna’.

Haar drie nimfen zingen voortreffelijk en heel knap is het hoe ze de zeker niet homogene stemmen met elkaar weten te mengen. Hun klassieke poses, die zij als ‘serieuze zangeressen’ steeds moeten aannemen, worden komisch en als de drie commedia del’arte figuren onweerstaanbaar met ze gaan flirten, vallen ze langzaam maar zeker uit hun rollen.

Echo (Hannah Gries), die het niet kan laten ook de muzikale lijnen van Harlekin na te zingen, doet dat subtiel maar echt komisch. Najade (Rebecca Murphy) raakt schattig in de war als de komedianten aan de slag gaan en Dryade kan haar klassieke statuur en bewegingen niet langer controleren en wordt meegesleept in de lustvolle dans van de artiesten.

Zerbinetta kan het lijden van Ariadne niet aanzien en wil haar opvrolijken. Als levenslustige vrouw wil zij aan Ariadne duidelijk maken dat je als vrouw je lot in eigen hand moet nemen. Er is altijd een andere man om lief te hebben en dat bewijst ze door Harlekin in de steek te laten voor De Komponist. Julina Zara doet dat allemaal in een aan Moulin Rouge doen denkend sexy kostuum vol veren en met heerlijke vocale acrobatiek. Dat gekoppeld aan een sprankelende vertolking en een nooit te vergaande, frivole en sensuele lichamelijkheid, maken haar Zerbinetta niet slechts een showstopper, maar ook een volledig geïntegreerd personage in de vertelling.

Ariadne heeft een prachtig moment als zij tijdens de grote scene “Grossmächtige Prinzessin” uit haar divarol stapt en het toneel aan Zerbinetta laat. Als ze zich terugtrekt in haar kleedkamer zien we haar weglopen en ‘es ist gut’ mimen naar de toekijkende Komponist en Musiklehrer. Zelf heeft Kremer haar grote aria’s en het duet met Bacchus om de ware Primadonna te zijn en dat was meer dan goed!

Vier tenoren

Haar Bacchus is de Noorse heldentenor Daniel Frank. Zijn opkomst in het opera deel met zijn overdonderende “Circe, Circe, kannst du mich hören” klinkt werkelijk als een klok. Frank heeft een heldere, krachtige tenor die echter in het verloop van de ‘opera’ prachtig piano en mooi legato laat horen. In het voorspel als De Tenor is hij nauwelijks betrokken bij wat er om hem heen gebeurt en als Bacchus speelt hij een haast onnozele naïeve god, die niet zo goed weet waar hij terecht is gekomen. Hij geeft zich echter overtuigend en volledig over aan de naar liefde verlangende Ariadne. Zijn zang is gepassioneerd, krachtig en mooi. Samen met Kremer is het slotduet werkelijk een droom.

Er zijn in deze opera van Strauss maar liefst vier tenorrollen die bij De Nederlandse Reisopera allemaal prachtig worden ingevuld. Naast Daniel Frank is daar Manuel Günther. De jonge Duitse tenor is als Tanzmeister een rijkelijk improviserende acteur die een heerlijke lyrische stem heeft. Omdat we alle spelers de hele voorstelling ‘in de coulissen’ van de serieuze opera zien, grijpt Günther bijvoorbeeld zijn kans om vlak voor de opkomst van Frank als Bacchus hem als collega tenor een dropje aan te bieden voor zijn stem en hij laat op vele momenten zijn komisch talent de vrij loop.

Sander de Jong in de rol van Scaramuccio laat zich zien en horen als een groot talent. Zijn tenor is jeugdig en vol en natuurlijk geproduceerd. Zijn acteer-en danstalent is noemenswaardig. Datzelfde geldt voor Xavier Hetherinton die als Birghella het kwartet van zeer goed gecaste tenoren completeert. Hij koppelt zijn potente stem aan een natuurlijke toneelverschijning. Bariton Artur Janda als Truffaldin is qua postuur een indrukwekkende toneelverschijning die elegant kan dansen en evenzo elegant en komisch kan zingen.

Fabian Homburg speelt de Perückenmacher precies nuffig genoeg zonder camp te worden. Zijn stem, die (net als Rommie Rochell en Hannah Gries) al bij DNOA grote potentie liet horen, komt prachtig tot bloei en belooft, samen met zijn verschijning, heel veel voor de toekomst. Als enige valt hij in het tweede deel op door echt stil, haast bewegingsloos spel.

En daarin ligt misschien het enige puntje van kritiek. Door alle spelers constant aan de zijkanten te zien, leidt hun acteren soms wat af van de handelingen in de ‘opera’ zelf. Dat gezegd hebbend, levert het ook een frisse levendigheid op waarbij alle zangers de gehele voorstelling actief betrokken zijn.

Complimenten

Zelfs de kleinste rol van Offizier was met Cyrpien Crabbé goed bezet. Een groot compliment voor de casting door Josef Fuchs!

Naast alle lof voor de individuele prestaties ook een groot compliment voor het gezelschap want als één ding overkomt bij deze Ariadne auf Naxos is dat we kijken en luisteren naar een waar ensemble van solisten, musici, ontwerpers en makers, dat met grote speelvreugde aan deze productie lijkt te werken.

Ariadne auf Naxos is nog te zien op 30 januari, 1, 4, 8, 11, 15, 25 en 27 februari en op 2 maart.

Verder kijken luisteren en lezen

Video introductie

*Ariadne auf Naxos Opera van het jaar 2016

In 2023 sprak Annemarie Kremer met Annett Andriesen.