Götterdämmerung; Audi schiet echt raak!
Na problemen met de voortgang van de Ring-cyclus van Richard Wagner door regisseur Romeo Castellucci, vroeg Peter de Caluwe, directeur van De Munt Opera in Brussel, Pierre Audi de resterende delen Siegfried en Götterdämmerung op zich te nemen. Door de korte voorbereidingstijd bij Siegfried waren er duidelijk wat schoonheidsfoutjes*, voor Götterdämmerung was er meer tijd en trekt Pierre Audi met dramaturg Klaus Bertisch en zijn team de lijn uit Siegfried op indrukwekkende wijze door. Op 4 februari vond de première plaats in De Munt in Brussel.
Trefzekere tragiek
De enscenering behield haar sterke beeldtaal; helder en gelaagd, zonder te vervallen in visuele overdaad, teveel gedoe met kinderen en rare komische elementen. Wat in Siegfried nog speels en verhalend bleef, krijgt hier een onontkoombare tragiek, subtiel opgebouwd, maar met groot dramatisch effect. Misschien raakt niet alles elke bezoeker of houd je niet van deze stijl, trefzeker aan verhaal en partituur en bovenal aangrijpend is het.
Het Belgische publiek moest nog wennen aan Audi’s stijl, maar inmiddels zijn alle voorstellingen van Götterdämmerung uitverkocht. En die mensen gaan genieten want eerder dan in Der Freischütz (waarin 3 schoten nodig zijn), schiet Pierre Audi deze tweede maal ongelooflijk raak. Toch zoals in Der Freischütz een beetje met magie, die dirigent Alain Altinoglu in de muziek van Wagner aanbrengt.
Twee of vier Wagner drama’s
Het is bekend dat Richard Wagner de Textbücher (libretti) van zijn vier muziekdrama’s van de Ring des Nibelungen (de Germaanse en Noorse sagen met als centraal figuur de held en drakendoder Siegfried) in omgekeerde volgorde maakte. Hij begon dus bij Siegfrieds Tod, de oorspronkelijke titel van wat Götterdämmerung zou worden. In 1851 voegde hij daar Jung-Siegfried aan toe, waarmee een diptiek werd gecreëerd. Een beetje de vorm zoals nu uitgevoerd in de versie van Peter de Caluwe en Pierre Audi.
Einde van het Godenrijk
Drie Nornen voorspellen het einde der goden. Siegfried verlaat zijn geliefde Brünhilde en gaat op zoek naar avontuur. Hij geeft Brünnhilde ‘de ring ‘als teken van trouw. Bij de Gibichungen overtuigt Hagen zijn halfbroer Gunther en halfzus Gutrune om Siegfried te betoveren, zodat hij Brünnhilde vergeet en verliefd wordt op Gutrune. Vermomd als Gunther overwint Siegfried Brünnhilde en steelt haar ring. Hagen, aangespoord door zijn vader Alberich, wil de ring bemachtigen.
Brünnhilde voelt zich verraden en werkt met Hagen samen om Siegfried te doden. Tijdens een jacht negeert Siegfried de waarschuwing van de Rijndochters en wordt door Hagen vermoord.
Hagen doodt ook Gunther in een vergeefse poging de ring te bemachtigen. Brünnhilde doorziet alles en offert zich op door op Siegfrieds brandstapel te stappen. Het water van de Rijn stijgt en overspoelt de aarde, de Rijndochters nemen de ring terug, Walhalla brandt, en het tijdperk der goden eindigt
Het koor als orakel
Wagner introduceert in Götterdämmerung voor het eerst een koor in De Ring-cyclus. En hoe prachtig is dit koor hier vormgegeven met zwarte kappen als een anonieme massa. Met kleine bewegingen geven ze nadere uitdrukking aan de tekst, maar eigenlijk spreekt de muziek hier voor zich. Elk koorlid heeft een staf met daarop een grote diamant, de steen met de sterkste covalente verbindingen in een natuurlijk materiaal op aarde. Het zwart van de kleding, van koolstof, de toekomstige brand van het Walhalla en de helderheid van de diamanten vormen niet alleen een prachtig beeld, maar zijn ook heel betekenisvol. Het koor was krachtig, opzwepend waar nodig en drukte solemniteit en het geweld van de ondergang uit. Krachtig in gelijkheid, dwingend en, voor een operakoor, zeer klankvol in unisono en niet schreeuwerig. Bijna als een orakel kondigen ze het tragisch lot van de personages aan. Heel indrukwekkend hoe koor onder Emmanuel Trebque dit heeft weten te bereiken in deze productie.
Dramatische kracht
Muzikaal klonk een hechte, organisch opgebouwde spanningsboog. Alain Altinoglu vuurt het Symfonieorkest van De Munt aan alsof hij zelf een draak bestreed en was soms zelfs midden in de zaal te horen. Het orkest hield de klank open en flexibel. Dit gaf de lange spanningslijnen adem en ruimte, terwijl de klankkleuren met finesse op de psychologische diepgang van de scènes inspeelden. Je ontkomt er soms niet aan dat het een enorm complexe hoeveelheid geluid is. Heel expressief en helder is natuurlijk een uitdaging want het moet allemaal uit de orkestbak omhoog komen. Dat lukt wonderwel en fijn is dat Altinoglu op de juiste momenten ten dienste staat van de zangers.
Indrukwekkende cast
De Zweedse sopraan Ingela Brimberg (Brünnhilde), die eerder al in zowel Die Walküre als in Siegfried te horen was, heeft een geweldige stem juist in Götterdämmerung. Ze komt als tragische heldin met een enorme dramatische kracht goed uit de verf, waar ik in Siegfried, in het lyrische, wat miste. Ze klinkt of ze nog best een uurtje had gekund. Ook laag heeft deze vrouw veel in huis. Je ziet haar hard werken in haar voorbereiding, maar dan komt er een heel natuurlijke klank als warme chocolade de zaal binnen stromen. Haar slotscène groeide van innerlijk conflict naar een zinderend, maar niet geforceerd eind.
Siegfried wordt energiek en helder gezongen door de Amerikaanse tenor Bryan Register. Zijn openingsroep‘Heil Brünnhilde’ maakt indruk. Wel vond ik aanvankelijk zijn naïviteit en voortdurende lach wat te veel en eenzijdig. Het versterkte zijn tragische ondertoon wèl. Hij had in Ain Anger, de bas uit Estland, een formidabele tegenstander als Hagen. Die man is beslist een ‘omreis waard’ in deze rol. Hij was in 2019 in het Concertgebouw in als Hunding in Die Walküre te horen. In juni 2025 zingt hij in de Scala in Milaan de reus Fafner in Siegfried.
Scott Hendricks, de Amerikaanse bariton, zong in Nederland de titelrol in Macbeth bij De Nationale Opera en Ballet. Hij kan als bariton de rol van Alberich goed aan. Nora Gubisch speelde en zong prima als Waltraute, maar miste een beetje de statuur naast haar wel hele sterke zuster Brünnhilde. Haar pleit om de ring terug te geven was eigenlijk bij voorbaat kansloos.
Andrew Foster-Williams en Anett Fritsch brachten respectievelijk Gunther en Gutrune tot leven, waarbij hun vocale prestaties bijdroegen aan de complexiteit van hun personages, in Audi’s visie een klef boer-zus stel, zoals ik me ook uit de Ring in Nederland herinner. Vocaal heel prettig met de aantekening. De drie Nornen en de drie Rijndochters blonken uit in hun samenzang en er wordt goed geacteerd. Leuk om de Utrechtse Iris van Wijnen (tweede Norn) weer te zien.
Formidabel toneelbeeld
Waar in Amsterdam de constructie van het theater bijna moest worden aangepast om al het staal en hout en vuur te herbergen, is in deze Götterdämmerung in de Munt het beeld redelijk sober. Deels gedwongen door tijd en ruimte heeft Michael Simon weinig mèt veel betekenis gemaakt. De beelden zijn prachtig en met het licht, ontworpen door Valerio Tiberi, is het toneelbeeld formidabel: sprekende, bijna transparante en lucente kleuren die hele werelden oproepen.
Waar in Siegfried grote ballen, sintels en astroïden de hoofdrol speelden, hangt er in Götterdämmerung één enorme sculptuur, waar elementen van paard, draak, hellehond, havik en ander gevogelte in zitten. Door verschillende belichting worden andere accenten wondermooi benadrukt.
Ook bijzonder is de openingsscene waar de drie Nornen als een soort zijderupsen in hun cocon haar aan het kammen zijn. De pakken zijn vreselijk mooi, doen ook denken aan het verhullen, het weven en spinnen. Als een Norn rechtop staat ontstaat er een bijzonder gewaad, kortom zeer mooi kleding, ontwerp van Petra Reinhardt. foto 25
Theatrale verbeeldingskracht
In Götterdämmerung bereikt het epos zijn climax. De Nornen voorspellen de ondergang van de goden, Siegfried wordt het slachtoffer van verraad, en Brünnhilde offert zichzelf op om de ring terug te geven aan de Rijndochters. De gebeurtenissen leiden tot de totale vernietiging van Walhalla en markeren het einde van de godenheerschappij.
Pierre Audi bewijst met deze productie opnieuw dat je Wagner kan benaderen met intelligentie én theatrale verbeeldingskracht, waardoor de overgangen tussen epiek en psychologisch drama naadloos aanvoelden. Hulde aan alle musici en solisten. Het is een meer dan prima uitgevoerd groots en samenhangend slotstuk.
Hoop
Ik hoorde in de pauzes veel mensen die de ondergang van deze helden met de gebeurtenissen in America associeerden. Het was hèt gang gesprek, kwam terug in de hal èn in het restaurant; we weten allemaal dat het niet goed gaat mèt en ín de wereld.
Na de opera was juist de tendens dat iedereen de hoop voelde die de muziek opwekt. Deze hoop, waar dirigent Alain Altinoglu en regisseur Pierre Audi zeker op inzetten, achter blijft. In die zin zou je de opera als zes uur rouwverwerking kunnen beschouwen.
Live stream 23 feb 2025 via Operavision en Auvio
Live radiouitzending op 21 fevruari op Musiq3 & Klara
Verder kijken, lezen en luisteren
Video trailer van Götterdämmerung
*Schoonheidfoutjes in Siegfried
De auteur
