Mieczysław Weinbergs eerste opera Die Passagierin ging in 2010 in première in Bregenz. NEOS bracht de voorstelling al eens uit op dvd en nu heeft Arthaus Musik daar een uitgave aan toegevoegd. De productie en de opera zijn het meer dan waard.

We schrijven begin jaren zestig. De oorlog is misschien nog niet vergeten, maar toch wel echt voorbij. Men mag weer vrolijk zijn en van het leven genieten.

Onder de passagiers op een oceaanstomer bevindt zich een Duitse diplomaat, die met zijn vrouw Lisa op weg is naar Brazilië, waar hij een belangrijke diplomatieke post gaat bekleden. Opeens doemt er een onbekende vrouw op, die Lisa met haar verleden confronteert. Totaal ontredderd voelt Lisa zich gedwongen om haar man haar verleden op te biechten.

Als actief lid van de SS is Lisa in Auschwitz geweest, waar ze als ‘Aufseherin’ heeft gewerkt. De onbekende vrouw doet haar aan Martha denken, een Poolse gevangene wier dood ze op haar geweten denkt te hebben. Of de vrouw daadwerkelijk Martha is, of dat Lisa zich het, geplaagd door haar schuldgevoel, gewoon inbeeldt, wordt in het midden gelaten. In haar gedachten gaat Lisa terug in de tijd naar de ‘Hölle’ en herbeleeft de gebeurtenissen van toen.

Die Passagierin (Пассажирка) was de eerste opera van Mieczysław Weinberg, een Poolse Jood die in 1939 naar de Sovjet-Unie vluchtte. Het Russische libretto van Alexander Medvedev is gebaseerd op een autobiografische novelle van de Poolse schrijfster Zofia Posmysz. Posmysz heeft haar – deels denkbeeldige – ontmoeting met haar vroegere ‘Aufseherin’ in de ik-vorm geschreven, maar dan vanuit het standpunt van de ‘Aufseherin’ gezien.

Weinberg componeerde de opera in 1968, toen het antisemitisme in Polen en Rusland alweer op zijn hoogst was. Wellicht was dat de reden dat de opera pas in 2006 voor het eerst uitgevoerd werd, en dan ook nog concertante.

De echte première vond plaats in Bregenz in 2010, in een meer dan voortreffelijke productie van David Pountney. Samen met Johan Engels (decor) ontwierp hij een enorm schip. De actie liet hij op twee niveaus afspelen. Het heden speelt zich af op het voornamelijk wit en blauw (de hemel?) geschilderde bovendek. Het donkere verleden is, als een soort onderbewustzijn, verplaatst naar de laagste regionen.

De opera werd voornamelijk in het Duits en het Russisch gezongen, maar haar twee grote aria’s zingt Martha in het Pools. Ook het Tsjechisch, Frans en Grieks komen even voorbij.

De gehele opera kan je niet koud laten, maar het absolute hoogtepunt voor mij is de uitvoering van de Chaconne in D van Bach, die in plaats van een door de kampcommandant bestelde wals wordt gespeeld. Daarmee bezegelt Tadeusz (Martha’s verloofde) zijn lot.

Teodor Currentzis is nooit mijn geliefde dirigent geweest, maar hier weet hij zichzelf te overtreffen. Nog nooit eerder heb ik hem zo voortreffelijk en betrokken horen dirigeren.

Alle rollen (en dat zijn er veel!) worden voortreffelijk gezongen. Elena Kelessidi is een zeer ontroerende Martha en als Tadeusz laat Artur Rucinski horen (en zien!) waarom hij inmiddels één van ’s werelds meestgevraagde baritons is.

Ook Svetlana Doneva (Katja) en Roberto Saccà (Walter) weten me te imponeren, maar iedereen verbleekt bij Michelle Breedt. In haar perfect gevoerde stem liggen alle menselijke gevoelens geborgen. Of het nu om liefde, angst, superioriteit of een gekrenkt ego gaat: alles weet ze voorbeeldig over te brengen. Alleen al voor haar rol als Lisa verdient ze een Oscar!

Hieronder de trailer van de productie:

https://www.youtube.com/watch?v=oEwvoQ_Rfyg